Николай Потапов: «Бэйэ-бэйэҕэ чугас буолуохха, өйдөһүөххэ, бырастыы гыныахха»

Арассыыйа киинэтин биллиилээх артыыстара Иван Охлобыстин уонна Дмитрий Дюжев о.д.а. кыттыылаах «Алдан» киинэ премьера иннинээҕи көрдөрүүтэ ахсынньы 8 күнүгэр Москватааҕы “Россия” национальнай кииҥҥэ буолбута.
Сүрүн дьоруой прототиба, анал байыаннай дьайыы кыттыылааҕа, полевой быраас, “Хорсун быһыы” уордьан кавалера, IT эйгэтигэр ситиһиилээх үлэлээх саха уола Николай Потапов – «Киин куорат» бүгүҥҥү ыалдьыта.

– Николай Анатольевич, бэйэҥ тускунан билиһиннэрэ түс эрэ.

– 1986 с. Дьокуускайга төрөөбүтүм. Куорат 26-с нүөмэрдээх оскуолатын кэнниттэн ХИФУ медицинскэй институтугар “Лечебное дело” идэҕэ үөрэнэн, 2011 с. бүтэрбитим.

– Медик идэтин тоҕо талбыккыный? Бу эйгэҕэ үлэҥ хайдах саҕаламмытай?

– Бу идэни таларбар төрөппүттэрим, убайдарым, эдьиийдэрим үтүө холобурдара төрүөт буолбута. Ол курдук, медицина эйгэтигэр олохторун анаабыт улахан дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэн улааппытым. Инньэ гынан ханнык идэни талары уустугурдубатаҕым, медицина чопчу ханнык хайысхатын баһылыырбын эрэ толкуйдаабытым.

14 сааспар Медкииҥҥэ санитарынан үлэлээн саҕалаабытым. Онтон устудьуоннуур сылларбар суһал көмөҕө санитарынан, трамвпууҥҥа медбратынан хамнастаах үлэҕэ сылдьыбытым. Инньэ гынан ордук тута  суһал көмөнү оҥорууга уопутурбутум диэххэ сөп. Ол эбэтэр ыксаллаах кэмҥэ, кылгас кэм иһигэр түмүктээх көмөнү оҥорууга үлэлээбитим.

– IT эйгэтигэр үлэҥ хайдах саҕаламмытай?

– Устудьуоннуур сылларбар уопсастыбаннай үлэҕэ кыттар, профсойуус көхтөөх чилиэнэ этим. Институту бүтэрэн баран урбаан эйгэтигэр сыстыбытым. Онно эрдэ ыал буолан, дьиэ кэргэммин хааччыйарга үп-харчы наадата сүрүн төрүөт буолбута. Бастакы ылсыбыт дьыалам олус судургу, ыраастааһын, клининг үлэтэ этэ. Хампаанньа тэринэн, үлэһиттэри наймылаһан, таһырдьааҥҥы территориялары ыраастааһыҥҥа үлэлиирбит.

– «Киин куорат» хаһыат дьиэ сууйар роботы айан таһаарбытыҥ туһунан хаста да суруйан турар. Ити клининг эйгэтин ылсар кэмҥэр буоллаҕа?

– Оннук, улахан эбийиэктэргэ, территорияларга муоста сууйуутун хайдах эмэ гынан модернизациялаабыт, роботизациялаабыт киһи диэн толкуйтан бэйэ ыккардыгар күлэн “көлүөһэлээх биэдэрэ” диэн ааттыыр Vedroid бырамыысыланнай уборщикпыт айыллан тахсыбыта. Дьон көмөтө суох дьиэни сууйар робоппыт бастаан 2018 сыллаахха оҥоһуллубута. 2020 сыл сайыныгар онно салгыны ыраастыыр рециркулятор олордон биэрбиппит. Онтубутун 1-кы №-дээх поликлиникаҕа, Саха-политехническай лицейгэ, Перинатальнай кииҥҥэ, «Айгуль» атыы-эргиэн киинигэр бэрэбиэркэлээбиппит. Бэйэм үөрэммит Дьокуускай куорат 26 №-дээх оскуолатын 11-с кылааһын үөрэнээччилэригэр аныгы технологияны баһылааһын быһыытынан билиһиннэрбиппит.

– Улахан ситиһиилэргэ бастакы хардыыгыт итинтэн саҕаланнаҕа.

– Чахчы, Vedroid роботтарбытын Казахстаҥҥа Астана аэропордун ыраастыырга, сууйарга диэн ылан соһуппуттара. Онтон Домодедово аэропорду, тимир суол корпорациятын кытта сөбүлэҥнэри түһэрсибиппит.

Бүгүҥҥү күҥҥэ Казахстаҥҥа уонтан тахса Vedroid тириэрдилиннэ. Ону кытта роботтарбыт үлэлэрин көрдөрүүтүн үөрэтии тохтообот, тупсарыыга, модернизациялааһыҥҥа тэҥинэн үлэлэһэбит. Кимтэн да тутулуга суох сыҕарыйарын, толоруохтаах үлэтин бэйэтэ быһаарынарын ситиһэр соруктаахпыт.

– Саҕалааһын диэтэххэ, дьэ, сөҕүмэр ситиһии. Аны туран, “Expo Skills” IT оскуолатын арыйан үлэлэппиккит хаһыс да сыла...

–  Искусственнай өй, машиннай үөрэтии үгүс үбү-харчыны эрэйэр.  Федеральнай “Сколково” пуонда резиденнерэ буолбуппут, ол эрээри оннооҕор бу бөдөҥ пуонда өйөбүлэ да, урбааммытынан киллэриммит түмүкпүт да робоппытын модернизациялыыр уустук соруктарбытын ситэргэ ирдэнэр ороскуоту толуйар кыаҕа суох. Оттон бырагырааманан хааччыйыы сүрүн кыһалҕата алгоритмнары, математическай өттүн быһаарыыга сытар буоллаҕына, кыһалҕаны төрдүттэн быһаарыахха наада диэн санааҕа кэлбитим. Баар кыһалҕаны дириҥник үөрэтэн баран, стандартнайа суохтук быһаарыахха наада диэн. Ол иһин бырагыраамалааһынынан дьарыктанар IT-оскуоланы арыйбытым. “Expo Skills” оскуолабыт бу соруктары быһаарар кыахтаах. Ол эбэтэр оскуолабыт оҕолору бырагыраамалааһыҥҥа, оонньууну оҥорууга эрэ үөрэтэр буолбакка, бырамыысыланнай робототехникаҕа искусственнай өйү кытта көрсөр кыһалҕабытын быһаарарга көмөлөһөр кыахтаах кэлэр кэм разработчиктарын бэлэмниир.

– Оскуолаҕыт норуоттар икки ардыларынааҕы статустаах?

– Узбекистан, Кыргызстан өрөспүүбүлүкэлэриттэн оҕолору онлайн эрэсииминэн үөрэппиппит. 2020 с. оскуолабытын бастаан арыйарбытыгар “IT-study” диэн атыннык ааттанара. Ковид кэмэ буолан, оҕолору онлайн үөрэтэргэ сүүмэрдээбиппит. Хамсык хаарчахтааһына бүппүтүгэр оффлайн үөрэтиини (традиционнайдык үөрэтии. - Аапт.) ылсан барбыппыт. Дойдубутугар анал байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар сүрүн болҕомтобутун Сахабыт сирин, Дьокуускай оҕолорун үөрэтиигэ уурбуппут. Билигин эбии 100 оҕону саҥа регионнартан – Донецкай норуодунай өрөспүүбүлүкэ Кировск куоратыттан сүүмэрдээн бырагырааманан хааччыйыыга, оонньууну оҥорууга, бырагыраамалааһын тылларыгар, 3D-моделированиеҕа үөрэтэбит. Билигин оскуолабыт ыытар үөрэҕэр сүрүннээн көмпүүтэр оонньуутун оҥорууга болҕомтобутун уурабыт. Хампаанньабытыгар аччыгый подразделениены, норуоттар икки ардыларынааҕы VK Play уонна Steam платформалар нөҥүө олоххо киллэриллэр персональнай көмпүүтэр оонньууларын оҥорор Gamedev студияны арыйбыппыт. Gamedev (оонньууну разработкалааччы - Аапт.) быһыытынан сайдыан баҕалаах оҕолор биһиги хампаанньабытыттан холобур ылыахтарын сөп.

– Бу хайысхаҕа үлэлиэн, сайдыан баҕарар оҕолор эһигини кытта хайдах ситимнэһиэхтэрин сөбүй?

– Биһигини кытта  сибээстэһиэхтэрин баҕалаахтар http://exposkills.com сайтка киирэн сайаапкаларын хаалларыахтарын эбэтэр төлөпүөнүнэн эрийэн билсиэхтэрин сөп.

– Оттон анал байыаннай дьайыыга кыттарга хайдах быһаарыммыккыный?

– 2022 с. балаҕан ыйын 24 күнүгэр барбытым. Ол кэмҥэ АГАТУ-га цифровизацияҕа проректорынан үлэлии сылдьыбытым. Мобилизация буоларын эрдэттэн истэн, үлэбиттэн уурайбытым. Быстах хомуур саҕаламмытыгар, анал байыаннай дьайыыга бэлэмнэнэн барбытым: тактическай медицинаны, институкка суһал көмөнү оҥорууга үөрэппиппин, эрчиллиилэри, медицинскэй эвакуацияны, сортировканы ыытыыны эҥин саҥаттан үөрэппитим. Анал байыаннай дьайыыга дойдубут ыҥырбытыгар тылланан барбытым. Баҕар, наһаа күүрээннээхтик, өрө күүрдүүлээхтик иһиллэрэ буолуо да буоллар, миигин үөрэппит, ииппит-аһаппыт, атахпар туруорбут Ийэ дойдубар иэстээхпин диэн санаанан салайтарбытым. Урут сэбилэниилээх күүстэргэ сулууспалаабыт киһи сиэринэн дойдум ыҥырбытыгар аккаастанар кыаҕым суоҕа. Бу быһаарыныыны судургутук ылымматаҕым. Мин өйдүүрүм, дьиэ кэргэн аҕа баһылыга буоларбын. Кэргэннээхпин, икки оҕолоохпун. Ыыппат буолуохтарын сөп этэ. Дьиэ кэргэни хаалларан барар уустук буоллаҕа. Дьиэ кэргэммэр, чугас дьоммор повестка кэллэ диэбитим, дьиҥэр, туох да повестката кэлбэтэҕэ, тылланан баран эрэр буоллаҕым. Сүүмэрдиир пууҥҥа тиийбиппэр военкомат үлэһиттэрэ “база данных” көрөн баран, “университет үлэһитэҕин эбит, броньнааххын” диэбиттэригэр, үлэбиттэн баҕа өттүбүнэн уурайбытым туһунан каадыр отдела бигэргэтиилээх, ректор илии баттааһыннаах сайабылыанньам куоппуйатын көрдөрөргө күһэллибитим. Аны IT-паарка резиденин быһыытынан эмиэ бронь баара. Онно эмиэ учредителлэр испииһэктэриттэн тахсыбыппын, онон билигин байыаннай быраас, медик быһыытынан анал байыаннай дьайыыга тылланан барар бырааптаахпын быһаарбытым.

– Хайдаҕын да иһин, хорсун быһыы. Киһи эрэ барыта ылсыбат суола.

– Ити курдук морской пехота стрелковай батальонун 155-с биригээдэтигэр түбэспитим. Манна миигин тута рота биэлсэринэн анаабыттара. Уолаттары, бириэмэ көһүннэ да, суһал көмөнү оҥорорго, сөпкө бэрэбээскилииргэ, жгуттуурга, бааһырбыты транспортировкалыырга, бириэмэни кэмнииргэ баҕа өттүбүнэн үөрэтэрбин көрөн, батальон хамандыыра быраас дипломнаахпын суоҕун сураспыта. Ол кэннэ быстах кэмҥэ медицинскэй взвод хамандыырын эбээһинэһин толорооччунан анаабыта. Взводпуттан 17 уолу талан, бөлөх тэрийэн үөрэтэрбэр соруйбута. Үс нэдиэлэ устата урут медицинаҕа туох да сыһыана суох эдэр дьону суһал көмөнү оҥорууга, дьону транспортировкалааһыҥҥа уо.д.а. үөрэппитим. Аҕабын, өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с нүөмэрдээх балыыһа хирург-травмотолога Анатолий Михайлович Потаповы кытта ситимҥэ тахсан, онлайн уруоктары тэрийбитим. Кини онлайн уруоктарыгар уолаттары артерияны тигэргэ, бааһырыыны, итиигэ буһууну бэрэбээскилииргэ уо.д.а. комплекснайдык үөрэппитэ. Бу диэн эттэххэ, полевой усулуобуйаҕа медицинаны отой билбэт дьону түмэн, бэрт кылгас кэм иһигэр үөрэтиини ыытыы бэйэтэ туһунан уустуктардаах этэ. Билигин бу табаарыстарым барытын сатыыллар, гражданскай быраастары баһыйыах да курдуктар бааллар.

– “Полевой быраас” уонна поликлиника бырааһа толорор үлэлэрэ туох сүрүн уратылаах дии саныыгын?

– Гражданскай быраастар үлэлэрэ сүрүннээн ыарыыны эмтээһини көрдүүр соруктаах, толкуйдааһыҥҥа олоҕурар, онно бириэмэ да баар. Оттон полевой быраас толкуйдуурга уһун бириэмэтэ суох, быһаарыныыны суһаллык ылынара эрэйиллэр. Онно кыл түгэнэ сөпкө туттуу быһаарар, бу киһи тыыннаах хааларын суоҕун. Эмсэҕэлээччигэ суһал көмөнү сөпкө оҥоро охсон, тыылга эвакуациялыы охсуон наада.

– “Хорсун быһыы” уордьанынан наҕараадаланыыҥ туһунан кэпсээтэххинэ?

– Биригээдэ стройун иннигэр плацка туох иһин бу наҕараада ананарын этэн туран туттарбыттара. Ол эбэтэр ДНР Павловка нэһилиэнньэлээх пуунун Угледарскай хайысхатын штурмалааһыҥҥа кыттыытын иһин диэн.

– Биир дойдулаахтаргын көрсөөччүгүн дуо?

– Биир дойдулаахтарбын көрсөн буоллаҕа, бииргэ бэлэмнэниини ааспыппыт. Мин батальоммар Саха сирин араас улууһуттан сылдьар 300-чэ байыас баара. Дьокуускайтан уонна Өлүөхүмэ улууһуттан ордук элбэхтэр этэ.

– Дьэ, кэпсэтиибит сүрүн түһүмэҕэр киириэххэ. Сабыс-саҥа, маассабай көрөөччүгэ өссө да тахса илик “Алдан” киинэ дьоруойун прототиба буоллуҥ. Бу киинэни устуу хайдах, туохтан саҕаламмытай? Эйиэхэ хайдах тахсыбыттарай?

– “Алдан” киинэ продюсера Данил Куляков икки сыллааҕыта региону цифровой трансформациялааһын чэрчитинэн “Цифровой алмаас” киинэҕэ миигин Vedroid роботы айааччы быһыытынан устубута. Олус көрдөөх, позитивнай суруналыыс диэн өйдөөн хаалбытым. РАНХиГС үлэһитэ эбит этэ. Онно анаан үөрэтэр киинэни устубута. Ол кэннэ миигиттэн “Vedroid роботы оҥорбут айтишник историятын туһанан, киинэ устуохпун сөп дуо?” диэн ыйыппыта. Биллэн турар, бу сырыыга уус-уран киинэ буоларын быһыытынан, элбэх уларытыылаах, киллэһиктээх буоларын сэрэппитэ. Сүрүнэ патриотическай ис хоһоонноох буолуоҕун эппитэ. Мин, биллэн турар, сөбүлэспитим. Ол эрээри, киинэни көрөн баран, сюжета көһүппэтэҕим курдук  уларытыллыбытыттан соһуйдум. Сэмэй соҕус хабааннаах киинэ буолуо дии санаабытым, Арассыыйа бөдөҥ артыыстара кыттыылаах баараҕай бырайыак буолбутуттан улаханнык соһуйдум. Сүрүн дьоруой, миигин оонньуур артыыс, дьүһүнүнэн быдан “кыраһаапчык” (күлэр). Оонньуута суох, билигин да сөҕө махтайыахпын, ытыс таһыныахпын эрэ сөп.

Киинэни сабыылаах көрдөрүү кэмигэр бойобуой доҕотторбун санаан кэлбитим, кими сүтэрбиппин, кими сатаан быыһаабыппын... бэйэм ыараханнык бааһырбытым кэннэ быыһаабыт дьоммун... Бу кэмнэри ахтыыны ыарыылаахтык ылынабын. Онон маннык киэҥ хабааннаах киинэ прототиба буолар, биир өттүнэн, ыарахан диэн этиэхпин сөп уонна кимиэхэ да кини олоҕун уустук историята экраҥҥа тахсарын баҕарыа суох эбитим буолуо. Биллэн турар, хас биирдии анал дьайыы дьоруойун туһунан киинэ уһулларыгар, сырдатылларыгар баҕарабын...

– Эйигин оонньуур артыыс Илья Яковлевы урут билэр этиҥ дуо? Биллэр артыыстары кытта билсиһии хайдах ааста?

– Сүрүн дьоруойу оонньуур артыыһы урут билбэт этим. Атыттары даҕаны кытта инники өттүгэр билсибэт буоллаҕым. Бу киинэ, ааттаах-суоллаах, ытыктанар дьону, биллиилээх артыыстары, UFC сулуһа Джефф Монсоны кытта билсиһии, биллэн турар, миэхэ “культурный шок” буолла диэххэ сөбө буолуо. Москваҕа буолбут предпремьераҕа олус элбэх ыҥырыылаах дьон баарын соһуйа, үөрэ бэлиэтээбитим. Бу киинэни Запорожье уобалаһыгар эмиэ устубуттарын, онно доҕотторбут, биир санаалаахтарбыт баалларын, кинилэри кытта бэйэ-бэйэбитин булбуппутун, көмөлөһүспүппүтүн өйдөөтүм. Киинэ бэйэ-бэйэҕэ чугас буолуохха, өйдөһүөххэ, бэйэ-бэйэни бырастыы гыныахха наада диэн сүрүн санаатын ситиспит диэн түмүккэ кэллим.

– Предпремьера кэннэ тута Казахстаҥҥа көппүтүҥ...

– Казахстан Астана куоратыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин инновация сайдыытыгар пуондатын норуоттар икки ардыларынааҕы Акселератор В8 чөмпүйэнээтин финала буолбута. Саха сирин уонна Казахстан стартаптара ким хайдах оонньуулааҕынан көрүҥнэринэн күрэс былдьаспыттара. 12 кыттааччы хамаанда баарыттан кыайыылаахтарынан 3 хампаанньа буолла: Казахстан икки хамаандата уонна биир Саха сирин хамаандата. Норуоттар икки ардыларынааҕы дьүүллүүр сүбэ үлэлээтэ. Кыайыылаахтар 3 тыһ. долларынан (300 тыһ. солк.) наҕараадаланнылар. Мин кыайыылаахтар испииһэктэригэр киирбэтим, аҕыйах баал тиийбэтэ (күлэр). Ол эрээри бу тэрээһиҥҥэ Саха сирин уонна Казахстан геймдев хамаандаларын кытта билсиспиппиттэн үөрдүм. Элбэх уопсай билсэр дьонноох эбиппит. Казахстан да, Саха сирин да бэрэстэбиитэллэрэ бука бары биир салгынынан тыына, биир эйгэҕэ интеллектуальнай бырайыакка үлэлии-хамсыы сылдьарбыт саныырга да астык, ситиһиигэ да кынат.

– Анал байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттарга тугу этиэҥ этэй?

– Анал байыаннай дьайыыга сулууспалыы сылдьар уолаттарга биири этиэм этэ – бырааттарым, кытаатан тулуһа сатааҥ, эрдэ дуу, хойут дуу, бу барыта бүтүөҕэ, сүрүнэ, кытаатан тулуһа сатааҥ!

– Билигин медицинанан дьарыгыраҕын дуо?

– Билигин бэйэбин бүтүннүү IT эйгэтигэр анаатым. Доҕотторбун, партнердарбын кытта тэрийбит көмпүүтэр оонньуутун оҥорор студиялаахпыт. Ону таһынан IT оскуолабар, сайтары оҥорор студияҕа үлэлиибин.

– Дьиэ кэргэниҥ туһунан сырдата түһүөҥ дуо?

– Оҕолорум диэн оттон олохпор баар саамай үрдүк дьолум буоллаҕа. Кэргэммин, оҕолорбун туохтааҕар да таптыыбын. Маннык кэргэннээхпин дьолум, табыллыым диэн саныыбын. Миигин толору өйдөөн, анал байыаннай дьайыыга тылланан барыыбын сөпкө ылынан, бырастыы гынан, күүппүтүгэр-кэтэспитигэр махталлаахпын.

– Ыал аҕатын быһыытынан бэйэҕин хайдах сыаналыаҥ этэй?

– Билигин төһө кыалларынан дьиэ кэргэммэр үгүс кэми аныы сатыыбын. Төһө үчүгэй аҕа буоларбын дьиэ кэргэним билэн эрдэҕэ. Бэйэм оттон үчүгэй кэргэн, аҕа баһылыга буоларга кыһаллабын. Сүрүнэ, туораттан эрэ үчүгэй аҕа курдук көстүбэккэ, дьиҥ олоххо, дьиҥ баарга үчүгэй буолуохха наада диэн санааны тутуһабын.

– Николай Анатольевич, үлэ быыһыгар кэм булан истиҥник сэһэргэспиккэр махтал буоллун, олоххор, үлэҕэр ситиһиилэри!

Хаартыскалар: Николай Потапов тус архыыбыттан