24.01.2025 | 18:00

Наталья Христофорова: «Дьиэм истиэнэлэрин уруһуйдаан мөҕүллэрим»

Наталья Христофорова: «Дьиэм истиэнэлэрин уруһуйдаан мөҕүллэрим»
Ааптар: Наталья КЫЧКИНА
Бөлөххө киир

Бүгүн мин ыалдьытым – Афанасий Осипов хартыыналарын галереятын сэбиэдиссэйэ, Арассыыйа худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ, график-худуоһунньук, СӨ Култууратын туйгуна, айа-тута сылдьар, ыраас ыра санаалаах Наталья Алексеевна Христофорова. Онон, икки Натааһалар кэпсэтиилэрин ааҕан, кэрэни кэрэхсээҥ.

— Киһи эйигин көрөн кырдьык да искусствоны эрэ кытта ситимниир, бу эн олох аналыҥ курдук саныыр. Худуоһунньук буолар баҕа санаа оҕо эрдэххиттэн баара дуу?

— Олох оҕо эрдэхпиттэн. Уруһуйдуурбун наһаа сөбүлүүр этим. Урут кырааска эҥин мээнэ көстүбэтэ, онуоха мин дьиэм истиэнэлэрин тыҥырах лааҕынан диэн, зелёнканан эҥин уруһуйдуур этим. Мөҕүллэр бөҕө буоллаҕым дии, истиэнэ да кырааската суоҕа. Мин 90-с сыллар оҕолоро этим. Ити Хаҥалас улууһун Тумулугар олордохпутуна. Онтон ийэбиниин Покровскайга көһөн кэлбиппит. Онно ийэм Харитоновтар олохтообут художественнай оскуолаларыгар муоста сууйааччынан үлэлии киирбитэ. Мин куруук барсабын, ийэм үлэлээн бүтэрин кэтэһэбин, ол сылдьан оҕолор уруһуйдуулларын ымсыыра көрөбүн. Онуоха ийэм бу оскуолаҕа миигин киллэрбитэ. Онтон ыла уруһуйга ылларан, уруһуйу таптаан, үөрэнэн киирэн барбытым.

— Ханнык анал үөрэҕи бүтэрбиккиний, төһө ыарырҕатар этигиний?

— Тохсус кылаас кэнниттэн Петр Петрович Романов аатынан художественнай училищеҕа киирбитим, дизайнер идэтин ылбытым. Ону ситиһиилээхтик бүтэрэн баран Санкт-Петербурга, оччолорго Вера Мухина аатынан художественнай академияҕа туттарсыбытым, уонна бүтэһик эксээмэммин графикаҕа проваллаан, дойдубар төннөн кэлбитим. Кырдьык, графиканы билбэт этим. Арай манна кэлбитим, АГИКИ-га оҕолору графика диэҥҥэ ылалларын иһиттим. Билбэт эйгэбин олус интэриэһиргээн туран эксээмэннэрбин үчүгэйдик туттаран, бүддьүөт миэстэтигэр киирдим. Сахабыт сирин уруһуйга “сулустарыгар” үөрэммитим: Михаил Старостин, Мария Рахлеева, Туйаара Шапошникова, Афанасий Петрович Мунхалов, Иосиф Гаврильевич Шадрин курдуктарга.

Бастаан утаа ыарырҕаппытым, “зеркально” эҥин уруһуйдаталлар этэ, мэйиим хайдах эрэ өйдөөбөт, быһаҕынан кыһан уруһуйдааһын эҥин баар, мин харандаас, киистэ, уруучука эрэ диэн өйдөбүллээх буоллаҕым. Холобур, харандааһынан уруһуйдаан баран быһаҕынан кыһар этибит, иннэнэн эмиэ наһаа интэриэһинэй этэ. Туох баар албаска, тиэхиньикэтигэр барытыгар үөрэппиттэрэ. Саҥаттан саҥа аһылыгы, бүлүүдэни боруобалыыр курдук этим, хаһан барытын ылыныахпар, баһылыахпар диэри. Онтон үһүс кууруска литографскай практикаҕа Москваҕа ыыппыттара. Онно хаамыскаҕа уруһуйдаатыбыт, ол хаамыскаттан бэчээт ылабыт диэн курдук.

Ол курдук алта сыл үөрэнэн кыһыл дипломунан бүтэрбитим. Ксилография өттүнэн барбытым. Ол аата маска кыһан бэчээт ылаҕын. Дипломум үлэтигэр салайааччым Туяра Ефимовна Шапошникова, кураторым Мария Афанасьевна Рахлеева этилэр.

Үөрэхпин бүтэрээт, бастаан полиграфияҕа үлэлии сылдьан маастар-кылаастары ыытар этим, живописька, анал хоспут суох буолан онно-манна мустан уруһуйдуурбут, ким эрэ дьиэтигэр, даачатыгар. Онно үөрэнэр дьонум: “Наташа, музейга эҥин уруһуйдуурбут буоллар наһаа үчүгэй этэ”, - дииллэр. Ол этиилэриттэн толкуйдаан баран, Национальнай художественнай түмэлгэ үлэ көрдөөн, бырайыактаах тиийдим. Онно тута ылбаттар, эксээмэн эҥин туттаран, экскурсия кэпсээн киирбитим. Онон 2015 сылга экскурсоводунан үлэҕэ ылбыттара.

Онтон 2018 сылга Афанасий Осипов галереятыгар сэбиэдиссэйинэн анаабыттара.

— Худуоһунньукка үөрэх хайаан да наада дуу? Айар киһиэхэ үөрэх хааччахха киллэрэн кэбиспэт дуо, холобур, быраабыланан уруһуйдааһын,  көҥүлгүн сарбыйыы диэххэ дуу?

— Оннук курдук эмиэ баар гынан баран, художественнай приёмнары биллэххинэ, үлэлэргин эрэллээх соҕустук оҥорор буоллаҕыҥ дии. Аны быраабылаттан быһа тахсыы син биир баар. Тоҕо оннук оҥоруохтаахпыный диэн, онон билэ-билэ “за рамки” тахсаҕын, бу айар үлэҕэ көмөлөһөр. Манна, мин саныахпар, киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктааҕа буолуо, хорсуҥҥун киллэрэн, сананнаххына, билэр приёмҥун атыннык туттуоххун сөп.

— Эдэр киһиэхэ эппиэтинэстээх үлэлээххин, Афанасий Осипов аатынан хартыына галереятын салайаҕын. Үлэҥ туһунан кэпсээ эрэ.

— Галереяҕа эрэ буолбакка, түмэл ыытар араас тэрээһиннэригэр эбэһээт кыттыыны ылабыт, улахан сабыытыйаларга да кыттабыт. Филиалбыт элбэх, тэҥҥэ хомуллан, биир өйүнэн-санаанан үлэлиибит. Биһиги үлэбитигэр киһи бары өттүнэн барытынан сайдыылаах буолуохтаах, дьон иннигэр да тахсаҕын, экскурсия, маастар-кылаастары да ыытаҕын. Онон барытын сатыыбыт. Галереябытыгар үспүт, экскурсовод уонна кассир.

Саамай улахан олох уруогун тыаҕа ылбытым, биэс сылы быһа үлэлээбитим. Бастаан үөрэнэ сылдьаммын сайын өттүгэр каникулбар плэнергэ практика бараҕын, онно сүүһүнэн үлэ оҥорон аҕалыахтааххын. Мин уруһуйдуу, айа, ойуурга баран хааллым, онно “Өлүөнэ очуостарыгар” үлэһит наада диэтилэр. Били, этэргэ дылы, “приятное с полезным” курдук, 2008 сылга үлэҕэ киирбитим. Кэлэр сылыгар бэйэлэрэ ыҥырбыттара, сылын аайы кэлэн илдьэ барар буолбуттара. Гид-сирдьиттэн саҕалаан, “инспектор охраны природы” тиийэ үрдээбитим. Өлүөнэ очуостара “Юнескоҕа” киирэригэр баар этим. Ол курдук үөрэхпин бүтэриэхпэр диэри үлэлээбитим.

— Тохсунньу ыйга сыл аайы ыытыллар “Плэнер в -50” диэн бырайыактааххын. Ол туһунан кэпсээ эрэ.

— Ол тэрээһиммит быйыл тохсунньу 18 күнүгэр буолан ааста. Бу бырайыакпыт 2018 сылтан сыл аайы ыытыллар. Бастаан босхо аахсыйа курдук этэ, кэлин кыттар киһи усунуос төлүүр оҥордубут, тоҕо диэтэххэ уруһуйдуур матырыйаалын барытын бэйэбит биэрэбит, ону тэҥэ иттэр сир, онно киирэн итии чэй, утах иһэрдэбит. Быйыл 12 киһи сайаапка биэрэн кытынна. Мустубут дьоҥҥо бастаан плэнер диэн тугун кэпсиибин. “Плэн эйр” – салгын диэн, таһырдьа тахсан уруһуйдуугун, сибилигин уонна манна, буола турары тута түһэрэн ылаҕын.   

Бырайыак сыала-соруга – 50 кыраадыс тымныыга таһырдьа тахсан уруһуйдааһын, биһиги кыһыммыт уһун, кыһын ортото туох эрэ интэриэһинэй наада, онно күүспүтүн, хорсуммутун холонон көрүү диэн. Саамай сүрүн оруола – дьон бэйэтин сылааһын атыттары кытта тымныыга үллэстэр, кэпсэтэн-ипсэтэн, хайдах уруһуйдуулларын көрөн, холобур ылар, бүтэн баран тоҥон-хатан киирэн төгүрүччү олорон итии чэй иһэ-иһэ туох өйдөбүлү ылбыттарын, санааларын үллэстэллэр. Мантан дьон наһаа астынар, бирээмэ сыллааҕы эниэргийэтин ылар, атын эйгэҕэ сылдьар дьон бэйэтин бэрэбиэркэлэнэр. Ол эйгэтэ наһаа үчүгэй. Урут хастыыта да сылдьыбыттар, саҥалар да кэлэллэр, сорохтор сылы быһа кэтэһэбит дииллэр. Өссө Чысхаан кэлэн эҕэрдэлээн барбыта.

— Куорат уопсастыбаннай эйгэтигэр эмиэ үлэлэһэҕин. Бу сайын Роман Дмитриев скверин уруһуйдаппытыҥ. Уопсайынан, идиэйэҥ олус элбэх быһыылаах, өссө тугу күүтэбит?

— Ыра санаам диэн улахан плэнернай бэстибээл оҥоруохпун баҕарабын, аатырбыт худуоһунньуктарбытын сойууһу кытта тэҥҥэ мунньан, түмэлбит эҥин буолан. Бу бэстибээлгэ уруһуйга сыһыана да суох, хобби оҥостор дьон кэлээччилэр, кинилэри кытта улахан худуоһунньуктарбыт тэҥҥэ туран уруһуйдаһан, өссө сүбэ-ама биэрэн ыытарбыт буоллар.

Роман Дмитриев скверигэр икки истиэнэ баар этэ. Биирин “Өлүөнэ очуостара” курдук оҥорбутум, иһигэр тааска спорт араас көрүҥнэрин уруһуйдаабытым. Оттон иккис истиэнэ аныгылыы, ыччакка сөптөөх, классическай буолбута.

— Аны иистэнэргин истибитим. Ийэҕэр оноолоох сон тигэн бэлэхтээбит үһүгүн.

— Ол маннык саҕаламмыта. Саха АССР 100 сылыгар дьүөгэм, национальнай түмэл үлэһитэ Варвара Заровняева: “Сон тиктэн баран хаамабыт дуо. Мин маастар-кылааспар кэл, тигиэҥ буоллаҕа дии, көмөлөһүөм”, - диэтэ. Мин халадаайдаахпын эрэ, сонум суох. Ол курдук, сон тиктэн кэбистибит. Олох бэйэбиттэн бэйэм соһуйдум, этэргэ дылы, “шок” ыллым. Ол кэнниттэн “умайбытым”, тигиэхпин баҕаран кэлбитим. Ийэм кыра эрдэхпиттэн сахалыы киэргэллэри мунньар этэ, барыта үрүҥ көмүс: илин, кэлин кэбиһэр, бастыҥа, бөҕөх – энньэм диэбит курдук, барытын толору мунньубута. Аны туран киэргэлим баар, таҥаһым суох. Варям тиктиэххин наада, бэйэҥ тикпитиҥ сылаас буолуо диир. Онон ити оноолоох соммун тиктибитим. Аны ийэм үбүлүөйэ буолла, тугу бэлэхтиибин диэн толкуй бөҕөтүгэр түстүм. Ийэм эмиэ сахалыы таҥаһа суох эбит. Онуоха эмиэ Варяттан ийэбэр тигэбит дуо диэн ыйыттым, дьүөгэм “дабаай” дии түстэ. Онон ийэбэр наһаа үчүгэй, бэйэтигэр барсар баҕайы сон тигэн кэбиспитим. Ийэм хайдах курдук үөрбүтүн киһи сатаан кэпсээбэт.

Оҕолорбор кыралаан иистэнэбин. Кыра эрдэхтэринэ ыһыахха анаан кэһиэччиктэри тигитэлээбитим. Варяҕа кэлэн иистэнии араас албастарыгар үөрэммитим наһаа туһалыыр, онон улаханнык махтанабын. 

— Ийэҕин ахтыбычча, дьиэ кэргэниҥ, кииниҥ түспүт сирин туһунан кэпсиэҥ дуо?

— Ийэм Христофорова Мария Егоровна Хаҥалас Тумулуттан төрүттээх, мин соҕотох оҕобун. Икки кыыстаахпын, бастакы уонна иккис кылааска үөрэнэллэр. Ууна, Чээнэ диэннэр, уһун ааттара Уйгууна уонна Чэмэлиинэ. Ийэбин үтүктэн оҕолорбор энньэлэрэ диэн ытарҕаттан мунньан саҕалаатым. Улааттахтарына биэриэм. 

Бэйэм Дьокуускайга 1988 сыллаахха төрөөбүтүм. Улааппыт сирим Тумул, Өлүөнэ очуостарын анныларыгар турар, сүрдээх кэрэ айылҕалаах сир. Ийэм билигин Покровскайга олорор.

— Сөбүлүүр, холобур туттар худуоһунньуктарыҥ кимнээхтэрий?

— Үөрэппит учууталларбыттан холобур ылабын, кинилэр курдук үлэлии, айа-тута сатыыбын, графиктар буоллахтара, штрихтэрин, маарыҥнатыахпын да сөп диэбит курдук. Бу “преемственность” диэн буолар.

Түгэнинэн туһанан бастатан туран ийэбэр, бу кыыс уруһуйга дьоҕурдаах эбит диэн уруһуй оскуолатыгар биэрдэҕэ, Покровскайдааҕы оскуолам учууталларыгар,  ЯХУ-тааҕы учууталларбар, уопсайга бииргэ олорбут кыргыттарбар, дьүөгэлэрбэр, АГИКИ-ка уһуйбут тапталлаах учууталларбар хас биирдиилэригэр махтанабын. 

— “Киин куорат” ааҕааччыларыгар саҥа сылга тугу баҕарыаҥ этэй?

— Саҥа сылга баҕарыам этэ бэйэҕитигэр эрэллээх буолуҥ, итэҕэйиҥ, оччоҕуна барыта табыллыа, санаа хоту барыа. Саҥа сыл ситиһиилэри, үтүө сонуннары эрэ аҕаллын!

 

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Дьон | 08.02.2025 | 12:00
Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Бу күннэргэ «Саха» НКИХ көрөөччүлэрэ «Уот Дьулустаан» диэн саҥа сериалынан олоробут диэтэххэ, омун буолбатах. Киэһэ аайы: «Киинэбит кэлэрэ чугаһаата», – диэн бассаап бөлөхтөр оргуйа түһэллэр. Саҥа сериалга киҥнээх, кырыктаах Ылдьаана хотун оруолун чаҕылхайдык толорбут Екатерина Семенова көрөөччү киэҥ биһирэбилин ылла.   Бүгүҥҥү сэргэх сэһэргэһээччибит –  СӨ Үүнэр көлүөнэтин тыйаатырын артыыһа, СӨ...
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Дьон | 01.02.2025 | 11:00
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Кини – 25 саастаах эдэр киһиэхэ олох ыараханын, аһыытын-ньулуунун билбит, ол охсууттан самныбатах, күүстээх санаалаах, сахалыы мындыр толкуйдаах, саастаах да дьоҥҥо холобур буолар киһи киэн туттар дьоруойа.   – Саргылан, бастатан туран, бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуо? – 1999 сыллаахха Уус Алдан улууһун киинигэр Бороҕоҥҥо төрөөбүтүм, улааппытым, оҕо, эдэр сааһым барыта онно...
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Сонуннар | 07.02.2025 | 22:12
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Саха АССР оскуолаларын 1985 сыллааҕы выпускниктара быйыл оскуоланы бүтэрбиттэрэ 40 сылын туолар. Кыайыы 40 үбүлүөйдээх сылыгар Саха сирин оскуолаларын бүтэрбит  тыһыынчанан оҕо бүгүн бэйэлэрэ олохторун орто омурҕанын ааһан, үүнэр көлүөнэни, эдэр ыччаты дойдуга тулхадыйбат таптал, бэриниилээх буолуу тыыныгар үлэлэһэр ытыктанар дьон. Кинилэр бу үтүө дьулуурдара атыттарга холобур эрэ буолар аналлаах....