Муус устар 20 күнэ — Донор күнэ

Киһи барахсаҥҥа “үрүҥ күнэ өлбөөдүйэр”, “барар сирэ баҕана үүтэ, кэлэр сир кэлии үүтэ” буолбут кэмигэр, донор хаана, уоргана – өлбөт мэҥэ уута.
Дьокуускай куоракка Петр Алексеев аатынан уулуссаҕа турар Хаан тутар ыстаансыйа күннээҕи үлэтин бу тэрилтэ салайааччытын солбуйааччы Евгений Обутов билсиһиннэрдэ.

– Евгений Алексеевич, донор хаана ыарыһахха дьайыыта хайдаҕый? Бу элбэх киһини долгутар боппуруостан саҕалыах.

– Ыарыһахха донортан кутуллубут хаан организмҥа 120 хонук «олорор». Киниэхэ бу кутуллубут хаан үтүөрэригэр, сэниэ-күүс ыларыгар, атаҕар турарыгар көмөлөһөр. Ол кэнниттэн, 120 күн буолан баран, тустаах киһи бэйэтин хаана баһыйан, кутуллубут хаан хаалбат. Онон, атын киһи хаана кутуллан, онтон уларыйыы барар диэн сыыһа өйдөбүл буолар.

Дьокуускайдааҕы Хааны кутар ыстаансыйа 1962 сыллаахтан тэриллэн үлэлии турар. Сыалбыт-сорукпут – донор хаанын саппааһын бэлэмнээһин. Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 10 тыһ. тахса донордаахпыт. РФ сокуонунан донор 18 сааһын туолбута уонна эргиччи доруобай буолара ирдэнэр. Ол эбэтэр, этэргэ дылы, хараҕыттан саҕалаан муус чэгиэн, сыстыганнаах ыарыыларынан эҥин ыалдьыбатах буолуон наада. Ону таһынан ыйааһына 50 кг үөһэ буолуохтаах, хаанын састааба нормативка сөп түбэһиэхтээх.

Биһиги сүрүн үлэбит – хаан наада буолар-буолбат кэмиттэн тутулуга суох, саппаас хаан баар буоларын хааччыйыы. Ол саппаас кыччаабатын наадатыгар күн аайы 200 донортан хаан тутабыт. Дьокуускайга хаан туттарар икки сир баар. Донорскай хаанынан күннэтэ балыыһаларбытын хааччыйа олоробут.

– Донорга туох чэпчэтии көрүллэрий?

– Аан дойду үрдүнэн, ол иһигэр Арассыыйа "безвозмездное донорство" диэҥнэ көһө сатыыр. Донор хаан туттарар нуормата – 450 мл. СӨ Бырабыыталыстыбата компенсация биэрэр буолан, донорга биир хаан туттарыытыгар көрүллэр 1200 солк. курдук сууматыгар эбиллэн, биһиги донордарбыт 4000 солк. тахсаны ылаллар. Бу бэйэлэрин доруобуйаларын чөлүгэр түһэринэргэ, аһылыкка туһуланар көмө буолар.

Түгэнинэн туһанан бука бары донордарбытын ааспыт Донор күнүнэн эҕэрдэлиибит. Эһиги биэрэр хааҥҥыт ким эрэ олоҕун быыһыырын туһугар үтүө санааҕыт хаһан да уостубатын.

Донорство биир көрүҥэ – трансплантология. Киһиттэн киһиэхэ уорганнары көһөрөр донордааһын бу көрүҥэ ыарахан ыарыылары утары охсуһар үрдүк  технологиялаах медицина көмөтө буолар.

Саха сиригэр маннык анал көмө 2011 сылтан оҥоһуллан, 140 тахса уорган трансплантацията ыытылынна. Маннык өҥөҕө наадыйар ыарыһахтарга бу ыарахан эпэрээссийэ – тыыннаах хааларга соҕотох суол.

Арай донор буолбатах буолуум...

“...Эн бэргээтэр бэргээн испитиҥ. Мин оҕобор донор буоларбын баттаһыа суохпун диэн санаалартан утуйбат да буолбутум. Онтон санаарҕаан ырбытым, давлением тахсара. Арай... барыта арай... Арай онно донор буолбатах буолуум... билигин оҕом суох буолбута уон иккис сылыгар барда дии сылдьыам этэ. Эбэтэр бэйэм да суох буолуом эбитэ буолуо. Билигин хас хонон турбут күммүнэн дьоллоохпун. Күн аайы төлөпүөннээн, “ийээ, мин тыыннаахпын, эйиэхэ баһыыба” диириҥ туохха да тэҥнэммэт дьол. Эн билигин икки төрөөбүт күннээххин, мин уолчааныам!” – диэн тыллардаах суругу киһи хайдах да харах уута суох аахпат. Ийэ оҕотугар таптала сүдү күүһүн, модунун олоххо дьиҥнээх буолбут туоһуулуур.

Маннык туругу ууну-уоту ортотунан, өлөр-тиллэр икки ардынан ааспыт  тустаахтар эрэ билэн эрдэхтэрэ. Бу сытыы кыһалҕаны, дьоҥҥо туһалаах буоллун диэн санааттан аһаҕас кэпсэтиигэ сөбүлэммит кэрэ киһибэр, эйэҕэс эдьиийбитигэр махталым муҥура суох.

Светлана Николаевна Ычырова-Саввинова – донор, «СӨ бастыҥ дьиэ кэргэттэрэ» Бочуот кинигэтигэр киирбит дьиэ кэргэн күн-күбэй ийэтэ (Үөһээ Бүлүү улууһа):

– Бу санааларбын дьоҥҥо туһалаарай диэн санааттан этэбин, хайдах баарынан. Мин улахан оҕом аҕыс сааһыгар аан бастаан гепатиттаабыта. Ол ыарыыта сылтан сыл өрө баран, кэнники “цирроз печени” диэн диагнозка кубулуйбута. Бу сыллар тухары араастаан эмтэнэн көрбүппүт эрээри, син биир ыарыы обургу ыллар-ылан иһэрэ. Кини ити кэмҥэ икки оҕо аҕата этэ, баара-суоҕа 32 эрэ саастааҕа. Ыарыы төһө даҕаны ытарчалыы ыллар, күүстээх санаалаах, инникигэ сырдык ыралаах, тулуурдаах, дьулуурдаах буолбут оҕобор наһаа махтанабын.

2013 сылга трансплантация эрэ көмөтүнэн оҕом олоҕо салҕанар кыахтааҕа биллибитэ. Онтон атын туох да быыһыыра суоҕа! Манна икки донорство көрүҥэ баар: тыыннаах чугас аймах уорганынан уонна өлбүт атын киһи уорганын (аллотрансплантат) ылан көһөрүү.

Уолум бастаан утаа “мин быарбын биэриэм” диирбин буолуммакка буолбута эрээри, оҕобун быыһаары, сэмээр анаалыс туттаран саҕалаабытым. Дьиҥэр, кумааҕыларыгар 45 сааска эрэ диэри көҥүллэнэр диэн суруктааҕа. Оттон мин ити кэмҥэ биэс уон биэстээҕим. Биллэн турар, эмчиттэр “эйигиттэн ылбаппыт, кырдьаҕаскын” диэн икки төгүл төнүннэрбиттэрэ. Онтон туох барыта үһүстээх диэн баран тиийбиппэр, оҕотун быыһыы сатыы сылдьар ийэ диэн өйдөөн, ылбыттара. Анаалыс түмүгэ мин быарым оҕобор көһөрөн олордорго сөп түбэһэр диэн көрдөрбүтэ. Онон, оҥоһуллар буолбуппут. Кэнники: “Тоҕо мин быарбын ылымаары гыммыккытый? Кырдьаҕас киһи киэнэ куһаҕан дуо?” – диэн ыйыппыппар, бырааспыт, нуучча киһитэ, маннык диэбитэ: “С Вами, пожилыми, проблем много. Но Вы – молодец!”. Онно дьэ “Һуу” диэн санаам көтөҕүллүбүтэ. Эпэрээссийэ кэнниттэн уон эрэ күн балыыһаҕа Москуба куоракка сыппытым. Онтон тутатына Дьокуускайга көтөн кэлбитим.

Киһиэхэ иккистээн олох биэрэр – дьол. Донор буолартан куттанымаҥ диибин. Кэнники быыһаабыт дьоҥҥут дьоннорун, оҕолорун махталлара олоххутун уһатыа. Уорган биэрбит организм, стресс ылан, ис кыаҕа уһуктар дииллэр. Дьоҥҥо үчүгэйи оҥорортон куттанымаҥ.

– Светлана Николаевна, олус күүстээх санаалаах буолан ыарыыны кыайбыккыт. Донор буолаҥҥын туох эмэ чэпчэтиинэн туһанаҕын дуо?

– Хомойуох иһин, суох эрэ диирбэр тиийэбин. Биллэн турар, бу бары донордарга (уорган биэрбит дьоҥҥо) сытыы боппуруос. Эмп-томп ылыыга туох эрэ чэпчэтии баара буоллар, биллэн турар, үчүгэй буолуох этэ.

Киһи барыта уруулаах-аймахтаах буолбутун да иһин, хааннара бары өттүнэн түбэсиһэр-түбэһиспэт диэн баар. Мин хааным уолбар сөп түбэсиһэр өрүтэ баһыйан донордаабытым. Атын дойдуларга өлбүт киһи уорганын биэриигэ сүрдээх болҕомтолоохтук сыһыаннаһаллар. Холобура, оһолго, эмискэ олохтон барбыт киһи эрдэттэн сөбүлэҥ суруктаах буолара ирдэнэр. Маннык түбэлтэҕэ уоргана – быара, икки бүөрэ, сүрэҕэ, тыҥата, нооро – төһөлөөх элбэх ыалдьар дьону быыһыах этилэрэй? Биһиэхэ бу боппуруоска, донор тоҕо наадатыттан саҕалаан, нэһилиэнньэҕэ күүстээх өйдөтүү үлэтэ барара оруннаах курдук дии саныыбын. Билиҥҥи туругунан маннык балаһыанньаҕа түбэспит киһи бэйэтин эрэ кыһалҕата курдук таһымынан олорорбут кистэл буолбатах.

Түгэнинэн туһанан, төһө да бириэмэ аастар, оҕом бу уустук балаһыанньаҕа түбэспит күннэригэр күүс-көмө, тирэх буолбут бука бары дьоммутугар биһиги дьиэ кэргэн аатыттан барҕа махталбын тиэрдэбин. Аҕыс сааһыттан бу ыарыыны утары охсуспут эмчиттэрбитигэр, өй-санаа өттүнэн көмөлөспүт дьоммутугар махтанабыт. Бары чэгиэн буолуҥ! Хаһан да маннык кэпсэтиилэр эһиги дьиэҕит иһигэр буолбатыннар!

Биһиги кэммит биир сытыы боппуруоһун ситэри арыйаары, Новосибирскай куоракка бүөр аллотрансплантациятын (атын киһи уорганын олордуу эпэрээссийэтэ) ааспыт саханы кытта сэһэргэстибит. «Саха сэрэҕи таптыыр» диэн санааттан, кини толору аатыгар-суолугар тохтообоппут:

– Эн бу аҕыйах эрэ сыллаахха уустук эпэрээссийэни ааһаҥҥын, билигин үлэлии сылдьаргын үөрэ көрөбүн. Уонна бу эпэрээссийэ туһунан «Киин куорат» ааҕааччыларыгар тириэрдиэҥ дуо диэн көрдөһөбүн.

– Мин бүөрдэрим наследственнай хабааннаах ыарыылаахтарын эрдэттэн билэр этим. Онтум уонтан тахса сыл устатыгар хам ылан, гемодиализ аппараатыгар холбообуттара. Ол күнтэн ыла олоҕум оҥкула тосту уларыйбыта, нэдиэлэҕэ үстэ аппараакка 4 чаас устата холбонон, хааммын ыраастатар буолтум. Бу маннык өҥөнү оҥоруу Дьокуускай куоракка кэнники сылларга сайдан, элбээн, бүөрдэрэ аккаастаабыт ыарыһахтар олохторун хаачыстыбата тупса түһэригэр, уһууругар олуһун диэн көмөлөһөр. Мин курдук диагнозтаах ыарыһахха иккис суол көмөнөн атын киһи бүөрүн олордуу, «пересадка» буолар. Мин, холобура, гемодиалиһынан муҥурдаммакка, аҕыйах сыллааҕыта Новосибирскай куорат уобаластааҕы балыыһатыгар төлөбүрдээх бүөр «пересадкатыгар» кэпсэтиһэн көппүтүм. Маныаха, донортан реципиеҥҥэ уорганы көһөрөн олордуу, бу икки киһи хааннарын көрдөрүүтэ сөп түбэсиһэр эрэ буоллаҕына оҥоһуллар. Тиийээппин кытта балыыһаҕа сытыаран эрэн элбэх өрүттээх чинчийиини ыыппыттара. Ол түмүгүнэн, трансплантация оҥоһулларын утарар медицинскэй көрдөрүү суох диэн, кэтэһиилээх илиискэ (лист ожидания) туруорбуттара. Бу кэмтэн ыла эйиэхэ сөптөөх донорскай уорган көстүөр диэри күнүстэри-түүннэри кэтэһии саҕаланар. Сороххо бу кэтэһии нэдиэлэ буолуон сөп, сороххо – хас эмэ сылынан. Миэхэ туһааннаан эттэххэ, 8 ый кэтэспитим. Донорскай уорган көһүннэ да, 2-3 чаас иһигэр балыыһаҕар тиийиэхтээххин. Ол иһин атын куораттарга пересадкаҕа барбыт дьоммут балыыһаттан чугас кыбартыыра  куортамнаан олорорго күһэллэллэр.

Оннук 8 ыйынан түүн ыҥырыллан, бүөрү көһөрөн олордуу эппэрээсийэтин этэҥҥэ ааһан, биир ыйынан дойдубар эргиллэн кэлбитим.

Мин олохпун быыһаабыт донорум туһунан информация чып кистэлэҥҥэ тутуллар. Биир киһи хас да реципиеҥҥэ донордуон сөп эбит (мультиорганная пересадка): сүрэҕэ, икки бүөрэ, тыҥата, быара, нооро. Онон мин тус бэйэм донорум туһунан информацияны билбэппин. Донорум иккис бүөрүн ылбыт реципиенын балыыһаҕа сытан билсибит буолан билиҥҥэ диэри сибээстэһэ турабыт. Пересадка кэннэ олоҕуҥ хаачыстыбата тупса түһэр. Биир уратыта –  иммунитет мөлтөтөр, хаан убатар эмтэри хаалбыт олоҕуҥ тухары иһэ сылдьыахтааххын. Бүөрдэрэ аккаастаан аппараат нөҥүө хаан ыраастааһыныгар (гемодиализка) сылдьааччылар бу уустук медицинскэй көмөнү ыларга утары көрдөрүүлэрэ суох буоллаҕына, быһаарыныы ылынан дьулуһалларыгар баҕарыам этэ. Уонна бу трансплантология курдук уустук медицинскай көмө биһиги Сахабыт сиригэр уостан хаалбакка, өссө сайдан, кэҥээн иһэригэр баҕарабын. Оччотугар олохтоох дьон, ыраата барбаккалар, манна, миэстэтигэр, бу көмөнү босхо көрүллэр квота нөҥүө ылыа этилэр. Бу уустук медицинскэй өҥө тыйыс усулуобуйалаах сирбитигэр тыҥаан турар кыһалҕа, олох ирдэбилэ, сытыы боппуруоспут буолара саарбахтаммат.

Арассыыйаҕа донор күнүгэр анаан сэргэстэһэ олорор дьоммутун холобурдаан суруйуубут тустаахтарга күүс-көмө буоллун. Бу матырыйаал «пересадка» диэн тылтан куттанан саараҥныыр да дьоммутун харахтарын арыйар, өйдөрүн-санааларын бэлэмниир туһугар оҥоһулунна. Тустаах тулууру, дьулууру, күүстээх санааны ылынан, доруобай буоларга турунар суолга быһаарыныы ылынаргытыгар олоххо буолбут бу икки история баҕар күүс-көмө буолуоҕар эрэнэбит.

Доруобуйаҕытын харыстааҥ!

Хаартыскалар: Ааптар түһэриилэрэ