Мүөттээх ыҥырыа кыстыга этэҥҥэ түмүктэннэ!

Чопчута, Саха сиригэр мүөттээх ыҥырыанан идэтийэн дьарыктаммыта 41-с сыла буолбут Дьокуускай куорат олохтооҕо Анатолий Гаевой хаһаайыстыбатыгар 6,5 ый уһуннаах кыстык этэҥҥэ түмүктэннэ. Олоҕун дьарыга оҥостубут мүөттээх ыҥырыаларын кыһыннары харайан, «күөххэ үктэннэрэр» буолбута уонча сыл буолбут. -54С тиийэ тымныылаах, лаппа уһун кыһыннаах Сахабыт сиригэр – бэлиэ ситиһии!

Быйыл Анатолий Иванович ыҥырыаларын бастакы партиятын кулун тутар 30 күнүгэр таһаарбыт этэ. Биһиги муус устар 4 күнүгэр тиийэн, ыҥырыаларын кыстыктан, ол эбэтэр ыҥырыалаах уйалара турбут тутуутуттан  хайдах быһыылаахтык таһаарарын, тугу, хайдах дьаһанарын илэ харахпытынан көрөн, ыйыталаһан, устан кэллибит. Куар-коду туһаайан, көрүҥ.

Ыҥырыаларын уйатын көрдөххө, син биир сайыҥҥыларын курдук, туох да үллүйүүтэ, эбии бүрүөһүнэ суохтар. 3-түү хаттыгас гына, үрүт-үрдүлэригэр дьаарыстаан уурар эбит. Биһиги сылдьар кэммитигэр онтон 21 уйа бэлиэр таска турара. Ыҥырыаларын кыстатарыгар анаан,  сылаас хочуоҥка (дьоҕус, утепленнай гараас курдук диэххэ сөп) туттубут. Бу тутуу уйалары тыалтан-куустан, хаартан харыстыыр. Бу иннинэ уйалары, бэл, боруобаҕа диэн, көннөрү хаарынан үллүйэн кыстата сылдьыбыт кэмнээҕэ үһү. «Сылаас хочуоҥка ордук», – диир.

Хаһаайын кэмиттэн кэмигэр ыҥырыалаах уйаларын кыһыннары киирэн көрөр, бэрэбиэркэлиир эбит. Быраас туттар стетоскобунан иһиллээн көрөн, хаһаас мүөттэригэр төһө тотоллорун-топпотторун удамаҕалатар, билэр буолбут. Эрдэ, киниттэн ураты өссө ким Саха сиригэр элбэх ыҥырыаны кыстатан көрөн, үөрэппитэ, көрдөрбүтэ баарай? Онон барытын тус бэйэтин уопутугар, сыныйан, үөрэтэн  көрүүтүгэр олоҕуран оҥостон эрдэҕэ. Онно эбии анал литэрэтиирэни да ааҕан, элбэххэ үөрэннэҕэ. Соҕуруунан-хотунан олорор араас элбэх пчеловоду кытта алтыһан, уопутун хаҥатар. Дэлэҕэ, кытайдар, этэргэ дылы, кулгаахтарын чөрөтөн, харахтара уоттанан туран, кинини кытта бииргэ үлэлэһэ сатыахтара дуо! Ону баара, биһиги киһибит, оҕо эрдэҕиттэн  патриоттуу тыыны иҥэринэн, билиитин-көрүүтүн туора дойдуга үллэстэр санаата суоҕун тылын тамаҕыттан, кэпсээниттэн өйдүүгүн. «Бэйэбит ыччаппыт ыҥырыа иитиитигэр дьаныһан ылсыа этэ», – диэн, баҕа санаалаах.

Ыҥырыалар мүөттэрэ тиийбэт сибикитин биллэҕинэ – арааһа, ол ордук сааһыары диэки буолуон сөп эбэтэр баччаларга, кыстыктан тахсыбыттарын кэннэ –  күһүн хаһаас гына хаалларбыт раамкалаах мүөтүн эбии уган биэрэр эбит. Кини ыҥырыа кыстыыр мүөтүгэр сорох соҕуруу пчеловодтар курдук, саахары быыкаа да кээмэйинэн былаабат. Олоччу натуральнай, ыҥырыалар бэйэлэрэ бэлэмнээбит мүөттэринэн аһатар. Онтугар 28-30 кг анаан хаалларар. Күһүөрү уһуннук ардаатаҕына биитэр нектар кэмчитийэр кэмигэр падевай мүөтү хаһааммыт ыҥырыа иһэ аһааҕырыан, сороҕо кыстыгы туоруо суоҕун сөп. Онон ону эмиэ хонтуруоллуур, хаачыстыбалаах мүөтү астарыгар анаан-минээн хаалларар эбит. Падевай мүөттэн ыҥырыа иһэ ыалдьар, сыптарыйар. Ыҥырыа кыһыны быһа аһаабыт аһа саах буолбутун кыстыктан тахсаат да, ыраастанар айылгылаах эбит. О.э., «толору кишечниктээх» ыҥырыа бастаан утаа көтөрө бытаарар, хаарга сууллуон, охтуон сөп. Онтун таһааран, ыраастаннаҕына, дьэ, сөптөөх туругар түһэр. Ыҥырыа уйата  туруоруохтаах сирин хайаан да хаарыттан ыраастыыр. Хас биирдии уйа иннигэр, тоҥмотуннар диэн, ол-бу таҥаһы, холобур, боолдьоҕу, суорҕаны тэлгиир эбит. Ону көрдөххө, биирдиилээн ыҥырыалар олорор, сытар буолаллар. Күн сыралҕаныгар сыппахтыы түһээт, өрө дыыгынаһан тахсаллар. Биир эмэ сыппытынан хаалар. Ону Анатолий Иванович: «Ыҥырыалар эмиэ син биир дьон курдуктар: хайалара эрэ бөҕөх, кыанар, хайалара эрэ аккыраҥ, уһуннук сытан баран турар. Хайалара эрэ өрүттүбэт. Быйыл 30  ыҥырыа дьиэ кэргэнэ этэҥҥэ туораата. Холобур, ыҥырыа 5 дьиэ кэргэнэ туораабата – «отход» диэн ааттанар, оннук буолуохтаах даҕаны. 100 % тыыннаах хаалара уустук. Падевай мүөт үгүөрү түбэспит уйатын илин өттүгэр коричневай саах биһиллибит буолар. Оннук түгэҥҥэ булгуччу атын уйаҕа көһөрөбүн. Киртийбити сууйан-сотон уурабын», – диир.

 «Кыстык бэркэ ааста. Баара эрэ былырыын күһүн атырдьах ыйыгар эрэ почтанан ыыттарбыт бакфаст ыҥырыаларым кытта олус бэркэ кыстаан таҕыстылар. Таһыттан көрүүгэ, урукку ыҥырыалардааҕар саҥа кыстаан тахсалларыгар быдан тэтиэнэхтэр, түргэннэр эбит. Кээмэйдэринэн кыраларын көрүмэ, үгүөрү мүөттээхтэринэн аатыраллар», – диэн үтүөкэн сонунун үөрэ үллэстэр.

*Бакфаст ыҥырыата английскай уонна итальянскай боруода ыҥырыалары холбоон таһаарыллыбыт.

*Мүөттээх ыҥырыа муҥутаан 42 күн олорор. Олоҕун устата 1 чаайынай ньуоска мүөтү бэлэмниир.

*Биир уйаҕа, кыһынын 40-50 тыһ. ыҥырыа кыстыыр. Олорго, ортотунан, 1.5 кг мүөттээх 6-7 рааманы угар. Сайынын маннык уйаҕа ыҥырыа 180-200 тыһ. тиийэ эбиллэр!

Болҕой: ыҥырыаҕа  олус кутталлаах клещ!

Анатолий Иванович мүөттээх ыҥырыаны атыылаһарга элита кылаастааҕы ылар ордугун этэр. Чэпчэкитин таллахха, «неликвидка» түбэһиэххэ сөп. «Аны, быйыл tropilaelaps диэн бастаан тропикка үөскээн баран, Тюмень, Краснодар кыраайыгар тиийэн кэлбит, ыҥырыаҕа олус кутталлаах клещ баар буолбут. Бэлиэр Уһук Илиҥҥэ, холобур, Хабаровскай кыраайга тиийэ кэлбитин иһитиннэрдилэр. Уруккуттан баар эрээри, эмтэнэр кыахтаах ыҥырыаҕа сэрэхтээх клещтэн быдан кутталлаах. Саҥа көрүҥ клещ 3-4 мм уһуннаах, кыайан эмтэммэт эбит. Оннук клещ кэлсэн хааллаҕына, 2 ый иһигэр бүтүн пасека ыҥырыаттан ытыс соттуохха сөп. Биир идэлээхтэрим итинник сэрэтэллэр. Онон ыҥырыа атыылаһарга ураты болҕомтолоох буолуохха наада. Клещ тыһыта уйаҕа киирэн ыҥырыаҕа куколкатын (3-4 сымыытын) хаалларар. Ол ыамалара ыҥырыа лимфатынан аһылыктаналларын түмүгэр кыната суох, аккыраҥ, туһата суох ыҥырыалар үөскүүллэр» — диир.

Ити курдук, көрдөххө судургу, ыҥырыалары «үлэлэтэн», бэлэм мүөтү ылан, дохуоттаныы – туһугар уустуктаах, үөрүйэхтэниини, үгүс уопуту эрэйэр, ол эрээри олус туһалаах, барыстаах дьарык.