Лабыкталаах алаадьы туһата

Киһи олоҕун тухары үөрэнэр, билии-көрүү ылар. Социальнай ситимнэринэн, бэчээт эйгэтигэр олоххо наадалаах, туһалаах сүбэлэри ыыталларын ылына көрөбүт. Бүгүн ааҕааччыларбар, туһалааҕа буолаарай диэн, аҕыйах сонун иһитиннэриини тиэрдиэм.

Тамара Винокурова, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, учууталлар учууталлара, “Өймөкөөн” кэммиэрсийэтэ суох түмсүү чилиэнэ:

– Кэргэмминиин кэлиҥҥи сылларга хара бурдуктаах килиэби сииргэ кыһаллабыт. “Дарницкий” диэн килиэп комбинатын бородууксуйатын сөбүлээн сиибит, өссө “Хлеб с ягелем” оруос бурдуктан буһарыллыбыты атыылаһабыт. Биирдэ ыла турарбын көрөн саастаах киһи интэриэһиргээн ыйыталаста: “Почему берете этот хлеб? Что такое ягель?” – диир, миигин үтүктэн ылла.  Оҕонньор уонна атыылааччы кыыс иккиэн нууччалар. “Про этот ягель впервые слышим” диэн бэркэ соһуйдулар. Кыратык сырдатан баран: “А мы на малой Родине по этому ягелю ходим” диэннээх буоллум өссө.

Лабыкталаах алаадьы оҥорон боруобалыахха дии санаан, хаппыт лабыктаны кыратык бытарыта түһэн баран тиэстэбэр булкуйбутум. Кыра аһыҥас амтаны биэрэр. Комбинат лабыктаны бороһуоктаан туттар эбит.

Сайын Өймөкөөммөр элбэх көлө сылдьыбат чөкө сириттэн, тиит мас лабаатыгар үүнэр лабыктаны хомуйан, хатара түһэн баран таас иһиттэргэ уган хаһаанабын. Бу олох туох да уустуга суох. Лабыкта дэлэйдик үүнэр үүнээйи буоллаҕа.

Доруобуйаҕа туттар туһунан, бэйэм анал үөрэҕэ, идэтэ суох киһи буолан, чопчу сүбэлиэхпин туттунабын. Интэриэһиргээн, хас да кинигэҕэ (холобура, Владимир Алексеевич Кондаков, Токумовтар киэннэригэр, “Лекарственные растения Якутии” уо.д.а.) лабыкта туһунан тугу да булбатаҕым.

Арай бассаап ситимигэр эбэтэр интэриниэттэн син булан аахпытым.

Учуонайдар этэллэринэн, бу үүнээйигэ киһи этигэр-сиинигэр баар микробтары, бактериялары өлөрөр “усниновая кислота” диэн күүстээх антибиотик баар эбит. Лабыктаны оргутан настой оҥорон куртах, тыынар уорган ыарыыларыгар туттар эбиттэр. Быары, бүөрү, тымыры, хааны ыраастыыр, холестерины, саахары аччатар диэн суруйаллар. Ааспат сөтөлгө оргуйбут итии ууга көйөрөн биирдэ иһэ сылдьыбыттааҕым. Туһалаата дии санаабытым.

Отоһут Елена Васильева-Эбээ Өлөөнө суруйбутун олус сэҥээрэн аахпытым.  Быһа тардыыны аҕалыым: “ ...Сахабыт сирин айылҕата олус дьикти кэрэ уонна эмтээх. ...тулабытыгар үүнэр араас эмтээх отторбут-мастарбыт ордук күүстээхтэр... сэттэ-аҕыс ыйдаах тымныыбытыгар от-мас утуйан, сынньанан, күүс-уох ылар. Лабыктаны былыр сут-кураан дьыллар саҕана аҕабыт биһигинэн үргэтэрэ, хаппытын кэннэ үлтү мэлийэн баран бурдукка булкуйан, лэппиэскэ, баахыла оҥорон сиирбит. Лабыктаны сылытан баран, искэҥҥэ баайан сырыттахха, сотору суох буолар. Ааспат сөтөлгө үүккэ көөнньөрөн хаста эмэ истэххэ, сөтөл олох ааһар.

...Биһиги бэйэбит киэнэ бэйэбитигэр олус көмөлөөх уонна күүстээх диэн өйдөбүллээхпин”.

Аҕам саастаах дьоммут бу курдук барыбытыгар сүбэ-ама буолан, үөрэтэ-такайа сылдьаллара олус хайҕаллаах суол.

Түгэнинэн туһанан, миэхэ эмтээх окко-маска интэриэһи үөскэппит Өймөкөөн төрүт олохтооҕо, 84 саастаах ытыктыыр киһибэр Старкова Акулина Афанасьевнаҕа-Өкүүчэҕэ махталбын тириэрдэбин. Кинини батыһан, аар айылҕабытын кытта алтыһан, оттору хомуйан элбэҕи биллибит диэххэ сөп. Акулина  Афанасьевна аата бэл диэтэр Григорьева Туйаара Степановна-Кучу Туйаара “Чай кучу в культуре народа саха” диэн кинигэтигэр киирбитэ элбэҕи туоһулуур.

Бу күннэргэ Туймаада туонатыгар Сайсары күөлгэ Саха сирин табаһыттарын 4-с сийиэһин чэрчитинэн элбэх киһи түмүстэ. Сүрдээх үчүгэй, астык бырааһынньык буолла.  Хоту дойду хоһуун-хорсун, туруу үлэһит дьонун – табаһыттары үөрэ-көтө, кинилэринэн киэн тутта көрүстүбүт. Өймөкөөн улууһа, дэлэгээссийэбит, биир дойдулаахтарбыт – бары кыахпытынан көхтөөхтүк кытынныбыт. Бука барыгытыгар барҕа махтал буолуохтун!

Бу тэрээһиҥҥэ, хоту дойду компоненнаах буоллун диэн санааттан, ыалдьыттары көрсөргө лабыкталаах алаадьыбын буһаран илдьибитим. Дьон сэҥээриитин ылбытыгар үөрдүм, соһуйдум да.

Кэпсэтиибитин “Төрөөбүт дойдубут эмтээх үүнээйилэрэ” диэн кинигэ ааптара Токумова Клара Петровна тылларынан түмүктүүм: “Күндү бар дьоммут, куппутун-сүрбүтүн сүтэрбэккэ, үгэстэрбитин умнубакка, Ийэ айылҕабытын кытта ситиммитин быспакка, чэгиэн сылдьыаххайыҥ, сайдан-үүнэн иһиэххэйиҥ.Дьоллоох-соргулаах,чөл куттаах,чэгиэн-чэбдик доруобуйалаах буолуҥ!”

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан