«Өлүөнэ кылааттара» — кэллиэксийэһиттэр дьаарбаҥкалара

«Куруһаала» эргиэн эрээттэригэр кэллиэксийэһиттэр мустан күө-дьаа кэпсэтэр, мэнэйдэһэр күннэригэр сылдьан сэһэргэстибит.

Маннык дьаарбаҥкалар иллэҥ кэми туһалаахтык атаарар дьарыгы сайыннарар сыаллаах ыытыллаллар. Ол курдук, тэрийээччилэр быйылгы дьылга түөрт дьаарбаҥканы былааннаабыттарыттан, иккиһигэр ыалдьыттыыр түгэн тосхойдо.

Бүгүн манна 50-ча киһи кыттыыны ылан, былыргы мал-сал арааһын кэчигирэппиттэр, аныгы хендмейд (бэйэ оҥоһуута) кытта баар. Бэлиэтээн эттэххэ, бэс ыйын 7 күнүгэр аны Саха сирин кэллиэксийэһиттэрин сийиэһэ буолаары турар эбит.

Татьяна Николаевна Шишигина:

— Мунньуунан дьарыктаммытым ыраатта. Арааһа, киһи барыта оҕо эрдэҕинэ ону-маны кыралаан мунньар буолуохтаах. Мин, холобура, испиискэ этикеткэтин, значоктары кэрэхсээн хомуйар этим. Кэлин, ийэм суох буолбутун кэннэ, нэһилиэстибэ курдук 50-60 сс. статуэткалар, вазалар эҥин хаалбыттарын олус күндүркэтэн, мунньуу эйгэтигэр тиийэн кэллэҕим буолуо. Эбэм, ийэм иистэнньэҥ буоланнар, мунньуум тиэмэтэ диэн – иис тэрилэ. Билигин кэллиэксийэбэр сэбиэскэй кэмнээҕи иистэнэр массыыналар, сүүтүктэр, араас өтүүктэр бааллар. Тиийбэти, сөбүлээбиппин атыылаһан да ылабын, ардыгар иккилиини да атыылаһар түгэннэрим баар. Биир оннук малынан 60-70 cс. оҕо иистэнэр массыыната буолар. Бэйэм көрдөөн булар, атастаһар, бэлэхтэтэр да түгэннэрим элбэх. Маннык быыстапкалары дьон сэргиириттэн үөрэбин, ол эрээри сорохтор «наадата суох, бөххө быраҕабыт» диэн кэпсээтэхтэринэ, ис сүрэхпиттэн хомойобун. Биһиги, кэллиэксийэһиттэр, бэйэбитин уруккуну тилиннэрээччи, эдэр көлүөнэҕэ тиэрдээччи дьонунан ааҕынабыт. Холобура, ити өтүүгү ылан көрдөххө, чоҕунан сылытыллар чугуун өтүүкпүт төһөлөөх элбэх киһиэхэ туһалаан ааспыта буолуой?! Ону аныгы ыччакка кэпсиир, көрдөрөр эбээһинэстээхпит. Аны туран, былыргы уустарбыт баахыла тимиригэр тиийэ оҥорбуттарын эдэр оҕолор маннык быыстапкалартан эрэ билэр буоллахтара. Билиҥҥи дьон өбүгэлэрин дьарыктарын, духуобунай нэһилиэстибэлэрин сэргиир, сыаналыыр буолбуттара үөрдэр. Кыахтаах ыаллар балаҕан туттаннар, урукку төрдүлэрин малларын булан туруоруналлара бэйэтэ дьиэ кэргэн түмэлин курдук көрөргө олус үчүгэй.

Кэллиэксийэлээһин өссө биир суолтата – киһи өйүн-санаатын сайыннарара, айар дьоҕурун уһугуннарара, историяны кэпсиирэ буолар. Кэлиҥҥи кэмҥэ кэллиэксийэһиттэр ыҥырыыга сылдьабыт диэтэххэ да, омуннааһын буолбатах: оскуолаларга, тэрилтэлэргэ ыҥырдахтарына, үөрэ-көтө барабыт, кэпсиибит. Саха сиригэр бу дьарык күүскэ сайдан эрэрин өбүгэлэрбит олохторун, дьарыктарын көрдөрөр каталогтары оҥорор буолан эрэллэрэ да туоһулуур.

Федор Федорович Рахлеев:

— «Кыым» хаһыакка суруналыыстыыбын. Оҕо сылдьан значоктары, мааркалары мунньар идэлээҕим. Устудьуоннуурум саҕана ийэм кыракый халандаардары хомуйар этэ, онон кини кэллиэксийэтин байытыыга үлэлэспитим. 90-с сылларга оннук халандаардары таһаарыы мөлтөөбүтүгэр, ийэм наадыйбат буолбута. Онон ол мунньубутун барытын бэйэбэр ылбытым, кэлин Саха сирин, cпорт, история тиэмэтигэр көспүтүм.

Куоракка 2001 с. көһөн кэлиэхпиттэн Гагарин аатыгар Култуура дьиэтигэр өрөбүл аайы ыытыллар кэллиэксийэһиттэр түмсүүлэригэр сылдьар үгэстэммитим. Онно ордук Василий Копылову кытта атастаһан, кэллиэксийэбитин байытыспыппыт. Кэллиэксийэһиттэр атыттар тугу хомуйалларын билэ, көрө сылдьан, кинилэргэ анаан эбэтэр атастаһыахха сөптөөҕү көрдөхпүтүнэ, ааһа барбат идэлээхпит. Мин, холобура, испиискэни хомуйар табаарыстаах буоламмын, таарыйа испиискэ хаатын эмиэ көрө сылдьар буолан хаалбыппын.

Бу «Өлүөнэ кылааттара» («Ленские клады») тэрээһин былырыыҥҥыттан ыытыллар. А.Д. Шилов диэн тэрийээччи, кэллиэксийэһиттэр бэйэлэрин муспуттарыттан атыылыахтарын сөп диэн санааттан, Питерга ыытыллар «Невские клады» курдукка майгыннатан сүрүннүүр. Былырыын иккитэ оҥорбуттара, бу сылга киирэн баран иккиһин буолла.

Николай Николаевич Пономарев:

— 1977 с. ыал буолуохпутуттан мунньубут эбиппит. Бэйэбит туттубут иһиппит-хомуоспут, малбыт 40-45 cыл буолан балайда «статустаннылар». Билигин алтанынан «ыалдьабын», ону элбэтэн иһэбин, 3 киилэ алтан манньыаттаахпын, атын да харчыны мунньабын. Эбэлэрим малларын чөлүгэр түһэрэбин. Ол курдук 3 атахтаах мас остуолу «тилиннэрдим», барыта мас тоһоҕонон оҥоһуллубут этэ. Аҕам ийэтин ыскаабын буламмын ситэрэ сылдьабын, ону оҥордохпуна, баҕа санаам туолар. Миигин
ити эбэм киһи оҥорбута. Өбүгэлэрбиттэн былыргы бурдук тардар суоруналара, хобордоохторо, кытыйалара, таҕааннара, алаадьы эргитэр тимирдэрэ хаалбыта бааллар, бурдук үлтү сынньар кэлиилэрин булан ылбытым. Ону таһынан араас самовардары мунньабын: алтан, боруонcа, эрдэтээҕи үрүҥ көмүс курдук уопсайа 30 буолла, ону таһынан эмиэ 30-ча маһыгар тиийэ сувенир самовардаахпын. Кэргэним гжель иһити мунньар. Онон дьиэбэр биир эркиҥҥэ кэллиэксийэбитигэр анаан долбуур оҥорбутум. Дьон көрөн сөҕөрө, үөрэрэ истиэххэ астык. Сиэммит кытта көрөн интэриэһиргиир, хайдах дьүөрэлээн уурары сүбэлиир. Онон барыта киниэхэ ананар.

Дьоҥҥо туһаайан этиэм этэ, эргэ, былыргы малларгытын быраҕымаҥ, сааһырдаххытына, кэм кэрэһитэ буолан, эһиги олоххутун кэпсиэхтэрэ, удьуор ытык мала буолан, кэлэр көлүөнэҕитигэр бэриллэн иһиэхтэрэ турдаҕа.