Кыайыы килиэбэ

1941-45 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар Дьокуускайдааҕы килиэп собуотугар оҕолор икки дьахтар аймах, биир эмэ оҕонньор-эмээхсин үлэлээн, дьон-норуот тыынын өрүһүйбүт килиэп астаммыта. Ол курдук, тэрилтэ үлэһиттэрэ бэйэлэрэ хоргуйар аҥаардаах сылдьалларын аахсыбакка, куорат олохтоохторун таһынан фрону кытта килиэп курдук тыын суолталаах бородууктанан хааччыйалларын тохтоппотохторо.

Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай килиэп кэмбинээтэ 1940 сыллаахха Саха АССР наркомун сэбиэтин 1940 сыл от ыйын 3 күнүнээҕи уурааҕыгар уонна Саха АССР ас-үөл промышленнаһын наркомун ити сыл от ыйын 11 күнүнээҕи 77 №-дээх бирикээһигэр олоҕуран тэриллибитэ. 1940 сыл бүтүүтүн диэки саҥа тэриллибит кэмбинээт I-II суортаах бурдуктан хара уонна үрүҥ килиэби астыыр таһымҥа тахсыбыта. 

Аҕа дойду сэриитэ саҕаланыаҕыттан дойду үрдүнэн кытаанах балаһыанньа бүрүүкээбитэ. Кэмбинээт иннигэр сырьену уонна ресурсаны кэмчилиир тыйыс сорук турбута. Ол түмүгэр тэрилтэ икки бэкээринэтин сабарга күһэллэн, 1941 сыл төрдүс кыбартаалыттан биэс бэкээринэттэн үһэ эрэ үлэлээбитэ. 1944 сыл от ыйын 1 күнүнээҕи туругунан кэмбинээт бэкээринэлэригэр 170 киһи үлэрииттэн 142-тэ дьахтар, 45 үлэһит 15-тэн 25-гэр диэри саастаах ыччат дьон этэ.

Сэрии усталаах туоратыгар кэмбинээт 96% уонна 85% сэлиэһинэй бурдуктан 1,5-тан 2,0 киилэҕэ диэри ыйааһыннаах сортовой уонна төгүрүк килиэби астаабыта. Биллэн турар, тыылга кытта байыаннай балаһыанньа олохтонон, килиэп хаачыстыбата кытта уларыйбыта. Ол курдук, фроҥҥа ыытыллар килиэп 40% хара бурдуктан, сояттан, сиэмэчикэ уонна сүбүөкүлэ хаҕыттан састааптаах буолбута. 1943 сыллаахха кэмбинээт 9876 туонна килиэби астаан, былаанан толорбут. 1944 сыллаахха 9381 туоннаны астаабыт. Бу сыыппаралар оччотооҕу ыарахан балаһыанньаны кэпсииллэр. 
Дьокуускайдаҕы килиэп кэмбинээтэ ити курдук Аҕа дойду сэриитин кэмигэр тыылга да, фроҥҥа да үрүҥ тыыны өллөйдүүр суолталаммытын ааһан, дойду ыарахан кэмигэр бэйэни харыстаммакка үлэлээһин тулхадыйбат холобура буолбута. Сигэ: https://minsel.sakha.gov.ru/news/4234