Куорат уонна көҕөрдүү

Сайыҥҥы кэмҥэ Дьокуускайга биир сыллаах сибэккилэртэн саҕалаан, араас көрүҥ мастары сыллата олордуу ­– тулхадыйбат сорук. Бу сыалга бүддьүөттэн харчы көрүллэн, куораппыт чээлэй күөх, кэрэ, ыраас салгыннаах буоларыгар былааннаах үлэ барар.

Хас биирдии саҥа үлэҕэ киирэр тутуу аттыгар күөх үүнээйилээх, мастардаах буолара, искибиэрдэргэ сибэкки кэрэтэ чэлгийиэхтээҕэ – үгүс, үтүмэн ирдэбилтэн биир сүрүннэрэ диэххэ сөп.

Аҕыйах сылтан бэттэх талахтыҥы үүнээйилэри тэҥнээн, үрдүн кырыйар буолбуттарын бэлиэтиир тоҕоостоох.

Урукку өттүгэр хатыҥ, харыйа, талах эрэ хотоойутук үүннэрэр буоллахтарына, кэнники сылларга олордуу мас көрүҥнэрин бытааннык да буоллар, эбэллэрэ кэрэхсэбиллээх. Холобур, Октябрьскай уулуссаны кыйа олордубут рябиналары киһи эрэ кэрэхсии көрөр. Атын уулуссаларга эмиэ дэлэйэрэ буоллар.

Дьокуускай дьаһалтата уопсастыбаннай туоналары көҕөрдүүгэ кэлимник үлэлэһэргэ ылсан, идэтийбит агрономнары, үүнээйи идэлээхтэри, устудьуоннары көмөлөһүннэрэллэрэ үтүө түмүгү көрдөрөр.

Холобур, быйыл, “Туймаада саллааттара”  искибиэр кулуумбаларыгар сибэкки олордууга тендери кыайан, АГАТУ устудьуоннара үлэлии сылдьаллара.  Кыайыы 80 сылыгар, хас биирдии композицияны бэлиэ даатаҕа сыһыаран таҥмыттара. Билэргит курдук, университет бэйэтэ тэпилииссэлээх буолан, арассаадаларын бэйэлэрэ бүөбэйдээн улаатыннараллар.

Кыайыы болуоссатыгар үүнээйи олорор буорун саҥардан биэрбиттэрэ. Онно отучча харыйа олордуллара былааннаммыта. Роман Дмитриев кытыла, Кыайыы паарката курдук туоналар да үүнээйитэ, чэчигэ суох хаалбатылар.

Ити гынан баран, быйыл көҕөрдүү өттө доҕолоҥнообут курдук. Холобур, Өрөспүүбүлүкэ болуоссатын саҥа оҥоһуллубут “алааһа” да, урут үтүмэн үгүс сибэккинэн чэлгийэр кулуумбалара, хомойуох иһин, аныаха диэри хара буорунан көрө сыталлара сөхтөрөр. Болуоссат арыллыытыгар “алааска” үктэнимэҥ, тыыннаах газон тэлгэннэ” диэбиттэрэ да, арааһа, кыһыны туораабатах. Быйыл күн-дьыл туруга үүнээйигэ соччото суох буолбута биллэ охсубут чинчилээх.

Тус кылаатын киллэрсэр...

Лермонтов уулуссатыгар, Медкиин өттүттэн барыыга, “Ростелеком” тохтобулун аттыгар 2 этээстээх эргэ мас дьиэлэр бааллар. Ол диэкинэн кэлэр-барар дьон суол кытыытыгар турар биир дьиэ тиэргэнин хайаан да бэлиэтии, сонургуу көрөллөрө эрэбил. Сорох хараҕа үөрэнэн да бардаҕа буолуо. Манна хас сайын аайы дьэрэкээн өҥнөөх араас сибэккилэр силигилииллэр, олор быыстарыгар бэлэм уонна бэйэ оҥоһуу саад фигуркалара “олохсуйбуттара” уонтан тахса сыл буолла.

Бүгүн мин эһиэхэ ити кэрэ көстүүнү бэлэх уунар, чахчыта да, үүнээйи арааһын ис сүрэҕиттэн кыһаллан-мүһэллэн үүннэрэр, онтуларын, бээ, оҕоттон итэҕэһэ суох бүөбэйдиир Надежда Михайловна Колодинаны билиһиннэриэхпин баҕарабын. Хомойуох иһин, кини курдуктар биһиги куораппытыгар суохтарын тэҥэ. Баар да буоллахтарына, аҕыйахтар.

– Быйыл халлааммыт, ордук түүҥҥү өттүгэр биллэ тымныйар буолан, үүнээйилэрим биллэ буомурдулар. Дьиҥинэн, арассаадаларым үчүгэйдэр этэ. Быйыл да 60 эустомалаахпыттан сороҕо эрэ тыллан турар. Урут баччаларга букатын атын көстүү буолааччы. Вьюноктарым бэс ыйын ортото 1 м тиийээччилэр этэ. Билигин бу “олороллор”. Үүнээйилэрбэр “магниевай селитраны” куппутум, “Эпининэн” ыстарбытым, син бэттэх кэлэн эрэллэр. Сибэккилэр ситэ-хото үүммүттэрин, силигилээбиттэрин кэннэ кэлиэҥ этэ.

– Уопсай дьиэ тиэргэнин сибэккинэн симээн, кэрэни үксэппитиҥ быданнаата. Ыалларыҥ көмөлөһөллөр дуо? Хаһааҥҥыттан дьарыктанаҕыный? Идэҕин кытта сибээстээх дуо?

– Бэйэм товаровед идэлээхпин, атыы эйгэтигэр үлэлээбитим. Үүнээйинэн дьарыктаммытым ыраатта-а. Инньэ Бурятия Кудара-сомон дэриэбинэтигэр олоруохпуттан. Иллэҥ кэмигэр кыыһым көмөлөһөр, билигин сир учаастактаах, онтугар эмиэ олордор. Онон барытын бэйэм көрөбүн-харайабын. Ахсынньы ортотуттан эустомаларбын олордон барабын. Иккис этээскэ олоробут, арассаадаларбын былаастык дьааһыкка уган баран, таһабын. Күҥҥэ арыт сүүрбэччэлиитэ кырынабын. Бэйэтэ бэлэм сэрээккэ. Кэргэним – инбэлиит, туораттан көрөөччү эрэ буолар.

Быйыл 74-с хаарым. Арыт мөлтөөн, ыарытыйан ыллахпына: “Чэ, кэбис, бу сылынан бүтэбин”, – диибин да, үүнээйи олорор кэмэ буолла да, тилигирээн барбыппын бэйэм да билбэккэ хаалабын. Тэпилииссэбэр оҕурсу, помидор, минньигэс биэрэс, моркуоп, сүбүөкүлэ олордобун. Дьону соруһа сатаабакка, кыыспыныын былаастык турбалары силимнээн, уу ситимин бэйэбит тардыбыппыт.

Үүнээйи буорун 3 сыл буола-буола уларытабын. Биир 50 кг буор сыаната 1200 солк. Оҥоһуктарым кырааскатын эмиэ саҥардыахпын саныыбын. Өлбөөрдүлэр. Бу сиэмэнтэттэн – тэллэйдиҥи гномиктары, пенопластан ­ фламинголары оҥорбутум. Мас кулуумбаларын эмиэ – бэйэбит (кэритэн көрдөрөр –Л.).

— Дьиэ иннинээҕи палисадник эмиэ эһиэнэ дуо?

— Суох. Аттынааҕы ыалбыт дьахтар олордор. 2016 сыллаахха куорат куонкуруһугар кыттан, 2-с миэстэни ылбытым. Онтон ыла көҕүйэн олордор буолбута.

— Кэлиҥҥи сиэмэлэр хаачыстыбалара хайдах эрэ мөлтөөбүт курдук дии?

— Дьэ, ол баар. Холобур, моркуоп киэнэ кэлин, кырдьык, мөлтөөтө. Үһүс сылбын хос-хос олордон эрэйдэнним. Сүбүөкүлэ – биир оннук. Аны цинния хаҕын тас өттүгэр “4 устуука баар” диэн суруллар, аспытыҥ... 2-3 буолар. Саатар хаачыстыбата үчүгэй буоллаҕа дуу! Быйыл лобелияны зонтик анныгар туруордум, синньигэс, күн уотун тулуйбат. Тымныы түһэр диэбиттэригэр барыларын бүөлээбитим. Помидорга баччаларга “кальциевай селитраны” кутар үчүгэй. Мантан инньэ үүнээйилэрим тупсаллар ини.

Дьэ, ити курдук, 74 саастаах Надежда Михайловна куорат дьиэлэрин тиэргэнин тупсаҕай, кэрэ көстүүлээх оҥорууга сыллата дьоһуннаах кылааты киллэрсэрэ үгүстэргэ холобур буолуон сөп.