Кинилэр кыайыыны чугаһаталлар

Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтара дойдуларын көмүскүү сырыттахтарына кинилэргэ улахан тыыллара, эрэнэр дьонноро – биллэн турар, кэргэттэрэ, төрөппүттэрэ, оҕолоро.
Бүгүҥҥү дьоруойум билигин Москва куоракка госпитальга сытар кэргэнин ыарыылыы, саамай улахан көмөнү оҥоро сылдьар, кыайыыны чугаһатар Варвара.

Барыа диэн итэҕэйбэтэҕим

Кэргэним анал байыаннай дьайыы саҕаламмытыгар хайдах эрэ наһаа чугастык ылыммыта, бастаан утаа наар онон эрэ олорбуппут, киэһэ, сарсыарда сонуннары көрөбүт, истэбит. Онтон мобилизация эҥин буолла, ол аайы санааҕа-онооҕо ылларар, биир эмит билэр дьоно барбытын истэ-истэ, «барбыт киһи дуу» диэн тыллар кыбыллан киирэн барбыттара. Истибэтэҕэ буолабын, барыа диэн итэҕэйбэппин.

Бииргэ төрөөбүт алтыалар, кини улаханнара, биэс бырааттаах, кыра уоллара, хомойуох иһин, ковид саҕаланыытыгар өлөөхтөөбүтэ, ийэлэрэ бу күһүн 80 сааһын туолуохтаах.

Аны туран 40-нун ааспыт бииргэ төрөөбүт быраатын уола барбытын истэн, наһаа соһуйбута. Быраатым барбыт, мин эмиэ барабын диэн буолла.

Кэргэним бэйэтин кыанар, Москваҕа физкультурнайга үөрэммит, ол үөрэнэ сылдьан аармыйаҕа баран ВДВ сулууспалаабыта. Онтон кэлэн баран илиитэ ыалдьан, эпэрээссийэлэнэн эҥин, үһүс куурустан тохтоон, ол кэннэ медколледжка зуботехник үөрэҕин бүтэрбитэ. Ол кэннэ куоракка үлэлии сырыттаҕына билсибиппит.

Дьэ, ол курдук толкуйдаан-хайаан, барабын диэтэ. Онуоха мин: «Хайдах барыаххыный, сааһыҥ да ыраатта, көрөҕүн дии хайдах балаһыанньа буола турарын», – диибин. Онуоха: «Билигин барбатахпына хаһан барыахпыный, саас ылан иһэр, сэрии тохтообот, эдэр оҕолор өлөллөр, мин сылдьыам, туохтан да куттаммаппын, Ийэ дойдубун көмүскүү сылдьан өллөхпүнэ саныахпар да үчүгэй буоллаҕа», – диэн күүстээх баҕайы тыллары саҥаран барбытыгар, чахчы бараары гынна дуу диэн дьиксинэ санаатым. Хайдах эрэ наһаа дьиктиргээтим, саҥарбатым, саастаах, атаҕа ыалдьар, кыратык доҕолоҥнуур, онон сыыйыахтара диэн испэр эрэнэбин.

Саас буолла, биир үтүө күн киһим туран баран эттэ: «Варя, эн тоҕо кыһаммаккын, мин чахчы бараары гынным, миэхэ көмөлөс,  «боотурдар» хайдах, хантан баралларын ыйыталас», – диэтэ. Хайыахпыный, ээр-сэмээр билэ сырыттым.

Толкуйдан диэн баран төттөрү ыыппыттара

Ол гынан куораттаатыбыт. Оччолорго 57 саастаах, ылыа суохтара диэн эрэх-турах саныыбын. Ыйыталаһан «боотурдарга» тиийдибит. Кэргэним бараары гынабын диэбитигэр туоһулаһыы бөҕөтө буолбуттар: «Тоҕо, туохха,  араҕыстыгыт дуо, иэскэ киирдигит дуо, туох кыһалҕалаах буолан бараары гынныҥ», – эҥин диэн. Биһиги наһаа соһуйдубут: «Бэйэм барыахпын баҕарабын, медицинскэй үөрэхтээхпин, бэлэммин», – эҥин диэтэ. Онуоха ыам ыйыгар ыҥырыахпыт, толкуйданыҥ диэтилэр. Киһим дьэ сүргэтэ көтөҕүллэн,  үөрэн-көтөн дьиэбитигэр кэллибит. 

Онтон кэлэн баран ыйытабын: «Арай ылан кэбистиннэр, чахчы быһаарынныҥ дуо?» – диибин. Чахчы диир. Өссө: «Мин бардахпына – маннык, суох буоллахпына – маннык гынаар», – эҥин диэбитигэр букатын да сүрэҕим ыалдьан киирэн барда.

Дьэ, ити кэмтэн ыла итинэн эрэ олорбуппут, күн аайы сэрээккэ, хаамыы,  сыыйа сүүрүүгэ көстө, эрчиллии бөҕөтүн ааста, мин аһын-үөлүн көрөбүн, анал меню эҥин оҥордум. Испэр төһө да кутуйах хаамтар, син биир кыра эрэл баар: тиийдэҕинэ, эдэр уолаттары кытта сүүрдэҕинэ, аккаастыаҕа, эбэтэр сыыйыахтара диэн.

Элбэх киһи соһуйбута

Этиллибит кэмҥэ эмиэ куораппытыгар тиийдибит. Билибин уулуссатыгар бааллар этэ. Саастааҕын көрөн эдэрдэр сөҕүү-махтайыы бөҕө үһүлэр, хайыы кэллиҥ, тоҕо диэн. Биһиэнэ олох сыал туруорунан, бырагыраамаланан тиийдэҕэ дии, саамай саастаахтара кини үһү. Медицинаны үөрэтэллэрин барытын билэр, атынын үөрэтэн, ылынан иһэр буолан, бүтэһигэр хайҕаабыттар этэ.

Дьэ ол курдук барар күнэ тиийэн кэллэ. «Ама барар буоллуҥ дуо?!» – диибин. Онуоха: «Алта ый бэрт түргэнник ааһыаҕа, этэҥҥэ сылдьан кэлиэм, эрэннэрэбин», – диэтэ. Бастаан ытаатым-соҥоотум, онтон уоскуйдум, куһаҕаны ыҥырбаппын, барыта үчүгэй буолуо диэн тохтоотум. Ол курдук киһим көтөн хаалла.

Уоллаах кыыс оҕолоохпут. Оҕолорбут: «Паапа хайдах сылдьыай, тоҕо бардай, тоҕо истибэтий?» – эҥин диэн ыйыталлар, истэригэр наһаа аһыналлар да, аҕаларын утары тугу да саҥарбатахтара.

Аймахтар итэҕэйбэтэхтэрэ, сорох табаарыстара кэлин билбиттэрэ.

Кыһыл дипломнаах стоматолог

Кэргэним куорат стоматологиятыгар үлэлээбитэ, бэйэтэ туһунан кабинеттаах эҥин этэ, үөрэҕин кыһыл дипломунан бүтэрбитэ, үлэтигэр наһаа бэриниилээх, медицинаҕа чугас сыһыаннаах этэ.

Кэргэн, аҕа быһыытынан киһи эрэнэр киһитэ, саамай дурдам-хаххам, дьиэ кэргэнигэр бэриниилээх, эппит тылыгар турар. Мин онтон наһаа дьоллоохпун, үөрэбин эрэ. Оҕолор олус таптыыллар, наһаа атаахтаппатар да, хаһан да куолаһын соноппот, барытын быһааран кэпсэтэр, ылыннарыылаах тыллаах. Аймахтарбыт оҕолоро кыраларыгар кэлэллэр аҕай этэ, бары тутуспутунан сайылыырбыт, сөтүө, үлэ, мотуорунан хатааһылааһын. Онно барытыгар биһиги аҕабыт илдьэ сылдьар.

Бастаан атааран баран наһаа санаарҕыыр этим, соҕотохсуйан хаалбытым. Мээнэ ыллыҥ да эрийбэккин, сибээскэ тахсарын наар кэтэһэҕин эрэ. Төлөпүөммүн олох кыбына сылдьар буолбутум, ханна бардым да илиибиттэн араарбаппын. Үһүс ыйтан арыый бэтэрээ кэлбитим. Күн аайы өбүгэлэрбиттэн, айыыларбыттан көрдөһөбүн-ааттаһабын. Оҕолорум, чугас дьонум болҕомто бөҕөлөрө, олохтоох администрация мууспун, маспын тиэйэр, онон кинилэр көмөлөрүн, куруук сибээскэ баалларын наһаа сылаастык саныыбын.

Ол курдук бастакы болдьоҕо бүппүтүн кэннэ иккистээн барарыгар позывнойун «Крестях», Кириэстээх диэн ааты ылыммыта. Ити аат элбэҕи этэр – дойдута Кириэстээх, олорор дьиэбит Кириэстээх үрэх үрдүгэр турар, утары Кириэстээх диэн уулуссалаахпыт.

Дөйбүт курдук сылдьыбытым

Кыайыы күнүн иннинэ түбүгүрэ, ас астыы сырыттахпына сарсыарда эрийбитэ, эбиэт кэннэ эмиэ эрийиэхтээх этэ, кэтэһэбин, дьуһуурустубата уларыйа сылдьарын билэбин.

Ханна эрэ тахса сылдьыбыппар эрийбит, ону ылбакка хаалбыппын. Аан бастакыбын онно кэмсиннэхпиэн, баччааҥҥа диэри дууһам уоскуйбат. Эрийэ сатыырбын ылбат, суруйан да көрөбүн. Ол киэһэни быһа ытырыктаттым, тоҕо да төлөпүөммүн хааллараммын, тугу эрэ этээри гыммыта буолуо дуу диэн. Түүннэри утуйуу диэн кэлиэ дуо, наар кэтэһэ, күүтэ сытабын. Уолбар эттим. Онуоха: «Бырааһынньыктарга сибээһи барытын блоктууллар», – диэбитигэр син уоскуйдум.

Дьэ кэмниэ-кэнэҕэс сарсыныгар киэһэ алта саҕана төлөпүөн кэллэ. Алешам нүөмэрэ. Арай атын киһи саҥарар, нууччалыы, сүрэҕим тохтуу сыста. Төлөпүөнү кэргэммэр биэрдэ, киһим нэһиилэ саҥараахтыыр, бааһырдым, Белгородка баарбын, Москвалаталлар диэтэ, онон бүттүбүт. Тугу да гыныахпын билбэтим, дөйбүт курдук сылдьабын, ол быыһыгар кылаабынайа тыыннаах диэн уоскуйабын.

Түүл-бит курдук этэ

Ыам ыйын 12 күнүгэр Москваҕа илдьибиттэрин биллим. Бурденкоҕа сытарын уолум булла. Биһиги өрүс нөҥүө олоробут, аны ити күннэргэ, 15 чыыһылаларга, муус хамсаан саҕалаата, мин кэтэһэр кыаҕым суох, барабын диэн туруннум да куораттаатым. Муус да үрдүгэр олорон барыах курдук этим. Кэргэним Москваҕа кэлбитин кэннэ Туяра Николаевна Константинова нүөмэрин ыыттылар. Эрийдим, кимин, тугун билбэппин, наһаа үчүгэйдик кэпсэттэ, долгуйума, туох наадатын этээр диэн барытын быһаарда, ол кэннэ уоскуйан хааллым. Аны Саха сирин Постпредствотыттан Лена Афанасьевна Алексеева эмиэ сүбэлиир, көмөлөһөр. Ол кэмнэрбин билигин түүл-бит курдук өйдүүбүн.

Кэргэним эрийдэ, реанимацияттан тахсыбыт, нэһиилэ саҥарар, дэлби тоҥнум, суорҕан аҕалбаттар диир, хас да хонук аһаабатах. Мин наһаа айманным, Туяра Николаевнаҕа эттим, онуоха тугу эппиккин барытын штабтан илдьэ иһэбин диир, пропуһа суох эбит, киллэрбэттэр, «везучай» буоллаҕына киириэм, араас ньыманы барытын туттуом диэтэ. Арай киэһэ эрийэр: «Варвара, мин киирдим», – диир, видео холбоото, арай наһаа кыраһыабай, эдэркээн кыыс хааман иһэр эбит. Дьэ ити курдук кэргэним бааһырбытын кэннэ бастакы көрсүһүүбүт Туяра Николаевна көмөтүнэн буолбута.

Наһаа үөрдүм, махтанным, киһи ыарахан күнүгэр, муна-тэнэ сылдьар кэмҥэ волонтердар барахсаттар бааллар эбит саамай көмө, сүбэ-ама буолар дьон. Билигин икки аҥаар ый буоллум, ол тухары волонтердар күүстэринэн СВО кыттыылаахтара, бааһырбыттар этэҥҥэ сылдьаллар. Быраастар наһаа үчүгэйдик кыһаллан эмтииллэр, билиилэрэ-көрүүлэрэ киэҥэ, ол кэннэ дьэ эн көрүүгэр, илиигэр киирэллэр. Наһаа үчүгэй бырааска түбэһэн эмтэннибит, Игнатов Михаил Иванович, профессор, олус болҕомтолоох. Бурденкоҕа балтараа ый сыттыбыт, билигин филиалыгар киирдибит.   Билигин хааман, туран, олорон эрэбит. Бааһырыыта улахан, төбөтүттэн саҕалаан атаҕар тиийэ.

Түгэнинэн туһанан кэргэним уолаттарыгар, бойобуой доҕотторугар, кинилэр бастакы көмөнү сөптөөхтүк оҥорон тыыннаах хаалбытыгар сиртэн халлааҥҥа тиийэ махталын ыытар.

Барытыгар бэлэм буолуохха наада

Араас барыта буолар, онно сытар уолаттар, волонтер кыргыттар аймахтаргынааҕар да чугас буолаллар эбит. Палаатаҕа кыһалҕалаах дьоҥҥо барыларыгар көмөлөһөҕүн, аны мин эрэ допустаахпын. Табахтара,  астара-таҥастара, эмтэрэ-томторо, ким тугу көрдөстө да ылан аҕалабын. Барыларын кытта сибээскэ баарбын, отчуоттууллар, наһаа истиҥ сыһыан хаалан хаалбыт.

Кэргэҥҥин, оҕоҕун атаараргар барытыгар бэлэм буолуохха наада. Кыаммат түгэнигэр ким көрөрүй, саамай ол баар, ыарахана, ол ыйытыы куруук дууһабын тарбыыр. Манна сытар уолаттары көрө-көрө киһи эрэ аһынар. Тулаайахтар эҥин бааллар, ыҥыраллар, ытыыллар, көрдөһөллөр, утуйа сытыаҥ дуо, чаас аайы тураҕын.

Сорохтор көрсө кэлэн баран баран хаалаллар, күүлэйдииллэр, харчы бөҕөтө ыыттараллар, оннук араас барыта баар.

Ытык иэс диэн баар

Ытык иэс диэн эр киһиэхэ баар эбит дии санаатым. Мин кэргэним ким эрэ сэриилэһиэхтээх, сэрии сүтүгэ суох буолбат, бу айылаах буола турдаҕына тиэрэ түһэн сыппаппын, бэйэм ытык иэспин толоруохтаахпын, дойдубар туох эрэ туһалааҕы оҥоруохтааахпын диэн барбыта. «Миэхэ мэтээл да, наҕараада да наадата суох, олох кэмсиммэппин, мин оннубар ким эрэ бааһырыа этэ, санаабын ситэн сытабын, биир да күнү кэмсиммэппин», – диир. Мин кэргэмминэн киэн туттабын, аймахтарбыт, доҕотторбут бииргэ буолбуттарыгар махтанабын, түмсүүлээх буоларбыт кыайыыга тиэрдиэ, бары этэллэрин курдук кыайыы биһиэнэ буолуо. Эйэлээх олох кэллин, сэрии бүттүн, харах уута тохтубатын, ыраас халлаан, үрдүбүтүгэр чаҕылхай күн тыктын. Бары дьоллоох буолуоххайыҥ! 

 Хаартыскалар: Дьоруой тиксэриитэ