«Кэрэ эйгэтэ туспа абылаҥнаах»

Мария Портнягина – Дьокуускай куорат, өрөспүүбүлүкэ култуурунай, үтүө үгэһи үксэтэр тэрээһиннэрин көхтөөх кыттааччыта, кэрэни түстээччитэ.

Мария Портнягина Дьокуускайга буолбут эрэгийиэн икки ардыларынааҕы таһымнаах “Бисер Севера” көрүү-куонкуруска киһи эрэ тутан-хабан, кэтэн, симэнэн көрүөҕүн баҕарар олус кэрэ, ураты уонча оҕуруо симэҕи, оҥоһугу аҕалбыт этэ. Кини ис сүрэҕиттэн кыһанан айан-тутан таһаарбыт оҥоһуктара дьүүллүүр сүбэ, көрөөччү биһирэбилин ылан, “Оҕуруо симэх” аат кыайыылааҕа буолбута. Мария Иннокентьевна иистэнньэҥ, оҕуруо тиһээччи, дьэрэкээн симэхтэри оҥорооччу, куруһуок салайааччытын уонна үҥкүү бөлөҕүн кыттыылааҕын да быһыытынан төрөөбүт-үөскээбит Тулунатын, кийиит буолан, олохсуйан олорор Мындаабатын, Уус Алданын эрэ тэрээһиннэригэр буолбакка, куорат, өрөспүүбүлүкэ, эрэгийиэн таһымнаахтарга да көхтөөхтүк кыттар.

Кини тэрийэн үлэлэтэр “Симэх” бөлөҕө 2016-2017 сс. Дьокуускай ыһыаҕар буолбут “Далбар Хотун Аар олбох” тэрээһиҥҥэ, былырыын “Хатас” “Тускул” Култуура киинин “Кыһын Саха сириттэн саҕаланар” бырайыак иһинэн «Саха сирин кыһынын араас эгэлгэтэ” (“Многогранность якутской зимы”) бэстибээл-куонкуруһугар кыттан, 2-с истиэпэннээх лауреат буолбут, эмиэ Дьокуускай Тулагытын М.П. Обутова-Эверстова аатынан Култуура киинин «Көмүс сүүтүк-2022» илиинэн оҥоһуу күрэһигэр I үрдэл кыайыылааҕа буолбут. Ону таһынан Мындааба иистэнньэҥнэрэ киин куорат биир бэлиэ тэрээһинин, Норуот маастарын күнүгэр сахалыы таҥастаах сэлэлээн хаамыыга хайыы үйэ үстэ кыттан барбыттар.

Бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор “туос иллэҥ” 66 саастаах иһирэх ийэ, эбэ, ис-иһигэр киирдэххэ, күн бокуойа суох. Түөн саҕаттан төрүттээбит “Симэх” куруһуогун 10 сыллаах үлэтин түмүгүн таһаарар, отчуотун оҥорор. Быыһыгар бу олунньу 15-гэр буолар “Мүрү үҥкүүлүүр” күрэскэ кыттаары, эрчиллиигэ ойор. Онтугар кэтэргэ анаан бэйэтэ дизайннаан оҥорбут таҥастарын үөлээннээхтэрин кытта үллэстэн тигэр. Аны, Мындаабатааҕы куруһуогун салайарын сэргэ Бороҕоннооҕу “Олоҥхо” дьиэтигэр  үлэлэтэр «Уран» куруһуогун ыытара, ийэ, эбэ бүтэн быстыбат күннээҕи түбүгэ да сыттаҕа. Хаһыат эрэ туһунан санаабакка сылдьар киһини ааранан аны мин “эрэннэрбитиҥ эбээт” диэн “олуйсан”, кэпсии түһэригэр көрдөһөбүн.

Бириис кинигэттэн саҕаламмыт дьарык

– Мария Иннокентьевна, туох барыта төрүттэнэр төрүөттээх, саҕаланар саҕахтаах буолар. Оҕуруо алыптаах эйгэтигэр хайдах тиийбиккин кэпсээбэккин ээ?

– Билигин куоракка “Решение” ХЭУо дизайнердыыр уолум оскуолаҕа сылдьан оригаминан үлүһүйбүтэ. Ону өйөөн, эдьиийдэрим сүбэлэринэн, “Инникигэ хардыы” НПК “Дизайн” хайысхатыгар кыттарыгар бэйэм салайааччы быһыытынан сылдьыбытым. Уолбут улуус, зона, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар кыайыылаах буолбута. Эбии үөрэхтээһин иһинэн, эдьиийим Зинаида Иннокентьевна научнай салайааччы буолан, араас тэрээһиннэргэ кыттыбыппыт, улууска бастакы оригами олимпиадатын  ыыппыппыт, алын кылаас оҕолорун дьиэбитигэр түмэн  оригамига дьоҕус куруһуок тэрийэ сылдьыбыттаахпыт.

Андрей улуустааҕы “Инникигэ хардыыга” кыайбытыгар бирииһигэр оҕуруо кинигэтин биэрбиттэрэ. Онно араас тиэхиньикэ баарын, киэргэл эгэлгэтин оҥороллорун көрөн сэргээн, холонон көрүөхпүн баҕарбытым. Оҕо эрдэхпиттэн Любовь Копырина диэн дьүөгэлээхпин. Эрдэ кини сакааһынан таҥас тигэр этим.  Кини: “Оҕуруоҕа ылсан көрүөххүн сөп эбит ээ” диэн этиитэ олук буолан, 2012 с. бастакы киэргэлбэр ылсыбытым. Ол кэмтэн оҕуруо эйгэтэ улам бэйэтигэр тардан, умсугутан барбыта. Интэриниэти хасыһан, билиибин хаҥатан испитим. Устунан үүт-үкчү сүһэн ылбакка, бэйэм эбэн, сиэдэрэйдээн, тупсарар аатыгар барбытым.

Билиини уонна сатабылы үллэстии

– Бэйэм үөрэммиппин хайаан да дьоҥҥо үллэстэр үгэстээхпин. 2014 с. улуус “Үһүс саас оскуолатын” салайааччыта  Д.Н. Бурнашова, Мындааба түмсүүтүн салайааччыта Л.А. Андросова көҕүлээннэр, бу “Симэх” диэн оҕуруонан тиһии куруһуогун арыйбытым. Оччолорго 20-тэн тахса киһи сылдьара. Судургу ньымалары билиһиннэрэн, “крестик”, “плотное ндебеле”, “сетка”, “медальон” уо.д.а.  диэннэргэ үөрэтэн барбытым. “Кабашон өрүүтэ”, “мозаикалыы өрүү”, “петербурдуу сыапачыка” ... Бэйэм айан-тутан оҥорбут, балай да уустук оҥоһуктарбын көрдөрөн, ыйан-кэрдэн биэрэбин. Күн бүгүн икки куруһуогум дьоно оҕуруонан өрүү араас ньыматын баһылаан, аныгы кэм ирдэбиллэригэр эппиэттиир кэрэ оҥоһуктары айан-тутан таһааралларыттан үөрэбин.  Төһөнөн оҥороҕун, оччонон туох эрэ саҥаны, сонуну эбэр баҕаҥ, билиэхтээҕиҥ элбээн иһэр курдук. Үнүргү тэрээһиҥҥэ туруорбут трансформер “Илин кэбиһэрим” курдугу кинилэргэ эмиэ үөрэтэн, оҥостор буолбуттара. Салгыы баран, кэмпилиэктээх буолуохтаах диэн, онуоха барсар ытарҕа, суумка толкуйдаабытым. Ону эмиэ көрдөрөбүн.

– Сатабылгын үллэстэриҥ олус үчүгэй! Дьарыккын 250 солк. ыытаргын этэн тураҕын. Туох кистэлэй, аныгы кэмҥэ дьоҥҥо туһалыыр баҕаттан буолбакка, харчылаһар туһугар бас баттах сыаналааччы баар буолар. Эн салгыы баран, Олоҥхо дьиэтигэр эмиэ дьарыктыыгын. Ордук төһө саастаахтар эйиэхэ сылдьалларый?

– Дьарыкпар 50-тан үөһээ саастаахтар сылдьаллар, муҥутуур улахаммыт – 78-таах. Ким төһө иллэҥиттэн көрөн кэлэр. Онон кыраапыгы ардыгар хамсатан биэрэбит: элбиибит-аҕыйыыбыт. Сахалыы оҥоһугу ордук сэргиир буолан, Бороҕоҥҥо өттүк симэҕиттэн саҕалаабыппыт. Билигин «илин кэбиһэргэ» үлэлэһэ сылдьабыт. Дьиҥинэн, оҕуруонан киһи сааһыттан тутулуга суох дьарыктаныан сөп. Дьарыкка сылдьааччыларым санаалыын сырдаан, оҥоһуктара бэлэм буоллаҕына, үөрэн-көтөн баралларыттан бэйэм да үөрэбин.

– Сахалыы соҥҥун бэйэҥ тигиннэҕиҥ?

– «Мүрү оһуордара» түмсүү көҕүлээн, 2020 с. биһиэхэ ХИФУ доцена, СӨ норуотун маастара С.И. Петрова-Уран Хатыҥ өбүгэ таҥаһын тигиитигэр маастар-кылаас ыыппыта. Онно үөрэммитим. Биир интэриэстээх үөлээннээхтэрбин түмэн, сахалыы таҥас тиктэн, араас тэрээһиннэргэ үөрэ-көтө баран кыттан кэлэбит.

– Өссө уруһуйдуугун, үҥкүүлүүгүн, онно кэтэр таҥаскытын бэйэҥ дизайнныыгын эбит. Матырыйаалын бэйэҕит талар, хааччынар буоллаххыт? Хаһааҥҥыттан үҥкүүлүүгүнүй? Ыллыыгын дуу?

– Бэйэм толкуйдуубун. Сиэним Айтал Мүрүтээҕи уоланнар гимназияларыгар үөрэммитэ. Онно ыһыахтарыгар анаан, саха дьахтарын уонна бухатыырын уруһуйдаабыттаахпын. Култуура эйгэтигэр эрдэттэн да чугас этим. Райпоҕа үлэлиирим саҕана уус-уран самодеятельноска сөбүлээн кыттарым, РДК-ҕа үҥкүүлүүрүм. Михаил Сивцев бальнай үҥкүүтүгэр дьарыктанан испитим. Куоракка киириэхтээх этибит. Оччолорго да хараҕым мөлтөҕө, ону үҥкүүлүүрбэр ачыкыта суох көрбөт буолан, тохтоон хаалбытым. Билиҥҥи курдук линза суоҕа. Дьэ, ырыаттан баҕас ыраахпын (күлэр).

– Сэттэ бииргэ төрөөбүттэриҥ бары да тиэхиньикэҕэ сыстаҕастар, уһаналлар, сыбааркалыыллар эбит. Оҕолоргуттан ким эмэ уһанар, иистэнэр  дуу?

– Кыыспыт Мия иискэ сыстаҕас. Эргэ саҕынньаҕы уларытан сон тиктибитэ. Илиитинэн тигэр, массыыналаммат. Кэргэниниин чааһынай маҕаһыыннаахтар, үс оҕолоохтор, онон билиҥҥитэ иллэҥ-быыс көстөрө күчүмэҕэй. Кэмэ кэллэҕинэ дьарыктаныа дии саныыбын. Алексейбыт Суотту сынньалаҥ киинигэр худуоһунньук-оформитель. Үс оҕолоох ыал.   Кырабыт, эппитим курдук, тэрилтэҕэ кылаабынай дизайнер.

Кэрэ эйгэтэ бэйэтэ туспа абылаҥнаах, угуйар ураты күүстээх. Бастаан иистэнэрбэр наар “Бурда” сурунаалы хас да сыл субуруччу  суруттаран, араас таҥас киэбин, тигии ньымаларын, сиик арааһын, условнай бэлиэлэрин билсэн, элбэх киһиэхэ таҥас-сап тигэммин дьон махталын ылбытым. Кэлин бэйэм айан араас быһыылаах-таһаалаах таҥастары тигэр буолбутум.

Портнягиннар дьиэ кэргэн бары да талааннаахтар, сырдыкка, кэрэҕэ тардыһыылаахтар. Мария Иннокентьевна туорт эгэлгэтин астаан батара сылдьыбыт кэмнээх. Онон буоллаҕа, бэл, уолаттар  бурдук аһыгар, туордугар тиийэ астыыллар эбит! Инньэ гынан, ийэлэрэ, эбэлэрэ үбүлүөйдээх сааһын туоларыгар дьиэ кэргэнинэн түмсэн, этэргэ дылы, эрэстэрээн да аһыттан сиэдэрэй, сонун бүлүүдэлээх, толору култуурунай тэрээһиннээх кэлэн, сүргэтин көтөҕөн барбыттарын ийэ киһи үөрэ үллэстэр.

Хаартыскалар: Дьоруой архыыбыттан