Күүстээх-уохтаах буолар баҕатын толорбут атаһым

Эдэр-эмэн саастарбытыттан “эн-мин” дэһэн кэлбит үөлээннээҕим Николай Данилович Кронников үбүлүөйдээх 75 сааһын томточчу туолла. Дьиҥинэн, кырдьаҕастарга киирсэр элбэх саас, ол гынан баран көлүөнэм киһитэ оннук санаммат.
Аһаах, ыарытыган оҕо этэ
Коля сүрдээх кэрэ айылҕалаах Амма өрүс баай-дуол хочолоругар, Чурапчы Мырылатыгар ытык Тэйэр Хайа анныгар күн сирин көрбүтэ. Мутук тостор тохсунньу торулуур тымныыта үгэннээн турар кэмигэр. Бүөм сирдээх-уоттаах, дьоһун дьонноох Мэлдьэхситтэн төрүттээх ийэтэ Екатерина Афанасьевна уонна айбыт аар-тойон аҕата Мырылаттан силис тардар Данил Николаевич Кронниковтар саамай кыралара. Эмп-том тиийбэтинэн үс оҕо орто дойдуттан эрдэ күрэммиттэр. Бэһиэ буолан дьон буолан тахсыбыттар.
Куола Мааркап диэн аатынан биллэр хос-хос эһэтэ сүрдээх кытыгыраһа үһү. Кыра эбиилээх да буолуон сөп, тоҕус былас быаны курданарыгар баанан баран сүүрдэҕинэ, “быата сири таарыйбакка эрэ барар үһү” диэн номох баар. Ийэтэ сааһын тухары ыанньыксыттаан, аҕата от-мас үлэһитэ буолан, холкуос кыстыктарыгар, сайылыктарыгар буор балаҕаҥҥа олороллоро.
Кыра уоллара оскуолаҕа киириэр диэри үстэ өлө сыспыт. Хата, киһи буолуох быатыгар, өрүһүнэн испит. Ыарыһах буолан маҥнайгы кылаастарга хаалар-хаалбат икки ардынан үөрэммит. Бэһис кылааска диэри бииргэ үөрэнэр оҕолоругар лаппа баһыйтарара. Ол гынан күүстээх, быһый дьону ымсыыра көрө улааппыт.
“Күүстээх, бөҕө буолбут киһи” диэн санаалаах уолчаан Мырылаҕа алтыска үөрэнэ сылдьан “Физкультура и спорт России” сурунаалга суруйтарбыта. Араас хамсаныылары сонургуу көрөн үтүктэрэ. Ахсыс кылааһы бүтэриэр диэри оскуолатын иһигэр, оройуон күрэхтэһиилэригэр, сүүрүүлэргэ, ыстаныыларга, тустууга, баскетболга кыттыталыыра. Ситиһиилэммэтэр да, күрэхтэһэриттэн дуоһуйууну ылара, ийэтин, дьонун үөрдэрэ.
Эдьиийэ – остуол тенниһигэр Уһук Илин чөмпүйүөҥкэтэ, Арассыыйа тыатын сирин спортсменнарын хамаанданан боруонса призера Мария Кронникова, убайа – тренер Д.П. Коркин тустууга бастакы көлүөнэ иитиллээччитэ, аатырбыт көмүсчүт Г.Т. Десяткин “уҥа илиитэ”, хайа инженерэ Филипп Кронников спортсмен буоларга ымсыырдан, көҕүлээн угуйбуттара.
Мугудайга – волейбол уйатыгар
Мугудайга тохсус кылааска тиийэн интэринээккэ олорон үөрэммитэ. Онно оройуоҥҥа бастакынан тутуллубут спорт саалата баара. Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр волейболист, үлэтигэр олус бэриниилээх учуутал Г.Н. Оконешников илиитин иһигэр киирбитэ. Ким даҕаны күһэйбэтэҕин үрдүнэн, сарсыарда 6 чааска туран бөһүөлэк аннынааҕы күөлү тула сүүрэн, сэрээккэлээн, 7 чааска оҕолор турууларыгар, тэҥҥэ суунан-тараанан, аһаан-сиэн оскуолаҕа тиийэрэ. Спорт саалатыгар күнү көтүппэккэ сылдьара, мээчиктиирэ. 800 м сүүрүүгэ оройуонугар бастаабыта, баскетболга эмиэ тэҥнээҕин булбатаҕа. Оскуоланы бүтэрэр сылыгар оройуон үөрэнээччилэрин спартакиадатыгар многоборьеҕа уонна волейболга бастаабыта.
Саастыылаахтарын кытта аармыйаҕа караулга сулууспалаабыта. Байыаннай чааһын волейболга хамаандатыгар киллэриллэн, дивизия чемпионатыгар миэстэлэспиттэрэ. “Шведскай эстафетаҕа” бастыыллара, 200 м сүүрүүгэ үс иһигэр киирбитэ. 74 кг тустан бастаабыта. 178 см үрдүктээх, 75 кг ыйааһыннаах буола тыыллыбыта-хабыллыбыта, күүстэммитэ-уохтаммыта.
Кэтэхтэн биолого-географическай факультекка үөрэнэн, географ идэтин баһылаабыта. Былаһын тухары спорду, волейболу өрө туппута. Оройуонугар 200 м бастыыра, эстафетаҕа миэстэлэһэллэрэ. Волейболга В.Н. Оконешников хапытааннаах сүүмэрдэммит хамаандаҕа киллэриллибитэ. Алексей Собакин, Петр Оконешников, Николай Федоров, Захар Федоров, Аркадий Пермяков, Николай Неустроев, Николай Корякин, Вячеслав Попов буолан өрөспүүбүлүкэ “Урожайын” хаста да кыайбыттара, миэстэлэспиттэрэ. Бөдөҥ киһи диэтэххэ, атах оонньуутугар кыыралдьытан бэркэ ойоро.
Болтоҥо оскуолатыгар учууталлыы олорон тапталын булбута. Биллиилээх кылыыһыт Петр Посельскай балта Марфа Семеновна Посельскаялыын сыбаайбаларыгар тамадалаабытым. Маҥнайгы оҕолорун Аанчыгы оҕоломмуттарыгар, “Юпитер” матасыыкылбынан дьиэлэригэр аҕалбытым биир умнуллубат түгэн.
Бэйэтин тургутар сырыыларга-айаннарга сылдьарын сөбүлүүр. 1973 с. Пепеляевы кыайыы 50 сылыгар Саһыл Сыһыыга сылдьыспыта. Чурапчыттан Амма Сулҕаччытыгар, онтон Абаҕаҕа тоҥуу хаары оймоон тиийэн тураллар. Атахтарын быһа оҕустарбыт дьону көрөн-истэн санитардаабыта. 100 сылыгар бочуоттаах ыалдьыт быһыытынан эмиэ тиийбитэ. Дьоруойдуу быһыыны көрдөрбүт гражданскай сэрии историятын ытыктыырын көстүүтэ дии саныыбын.
Москваҕа – Олимпийскай оонньууларга
Бастыҥ спортсмен, эдэр салайааччы быһыытынан 1980 сыллаахха комсомол райкомун путевкатынан Москва Олимпиадатын көрөр чиэскэ тиксибитэ. Спортивнай-култуурунай бырагыраама бөҕөҕө сылдьан, омуктары кытта билсэн, бараммат кэпсээннээх кэлбитэ. Кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс мэтээллэри ылаттаабыт бырааттыы Сергей, Анатолий Белоглазовтар, чөмпүйүөннээбит Сослан Андиев, Илья Матен, гимнаст Николай Андрианов, штангист Юрий Варданян, волейболистар уо.д.а. сэбиэскэй спортсменнары сөҕөн-махтайан, хотторуу хомолтотун билбиттэр тулуурдарын, патриотическай өйдөрүн-санааларын биһирээн. Москвалар, ССРС хас биирдии ыалдьыкка болҕомтолорун, олус үчүгэй тэрээһиннээхтэрин, сыана чэпчэкитин күн бүгүнүгэр диэри ахтар. Саха сирин дэлэгээссийэтигэр Социалистическай Үлэ Дьоруойа Михаил Спиридонов, спорду тэрийээччи Михаил Друзьянов, тренер Василий Уваров, култуура үлэһиттэрэ Василий Винокуров – Кыталык Баһылай бааллара. Хомусчут Александр Пахомов, Аркадий Алексеев салайааччылаах “Айан” ырыа-ансаамбыла омуктары сөхтөртөөбүттэрин, салыннарбыттарын туһунан уостубат үтүө өйдөбүллэрдээх.
Олимпиадаттан кэлээтин кытта Мырылатын оскуолатыгар дириэктэринэн ананан, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кэбиниэтинэн үөрэтиини, оройуоҥҥа, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр бигэ базалаах оҕо сайыҥҥы үлэ-сынньалаҥ лааҕырын тэрийэн үлэлэппитэ. “Мындаҕаайы” сопхуос дириэктэрэ В.П. Чичигинаров, профком бэрэссэдээтэлэ С.Е. Попов көмө-тирэх буолбуттара. Тэрийэр-салайар дьоҕуругар итэҕэйбит үөрэх салаатын сэбиэдиссэйигэр, волейболист, теннисист бэрдэ В.М. Неустроевка улахан махталлаах. Дойдутун дьоно нэһилиэк Бочуоттаах олохтооҕо ааты биэрэннэр, үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта.
Куоракка волейболу өрө тутуу
Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Бойобуой Кыһыл Сулус уордьаннаах аҕалара Семен Иннокентьевич Посельскайга куоракка кыбартыыра биэрэннэр, күтүөтүгэр уонна кыыһыгар хос анаан, Дьокуускай куорат ыала буола түспүттэрэ. Николай Данилович Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин отделын, онтон профсойууһу көдьүүстээхтик салайбыта. Спортан тэйиччи турар тэрилтэ өрөспүүбүлүкэ комплекснай спартакиадаларыгар бастаабыта.
1991 с. Александр Керемясов, Петр Гуляев, Яков Сивцев көҕүлээһиннэринэн “СахаВА” кулууп тэриллибитигэр, бэтэрээннэр кулууптарын салайыыны Николай Кронниковка итэҕэйбиттэрэ уонна «Волейбол Колянан» сүрэхтээбиттэрэ. Волейболистар тохтоло суох күрэхтэһэр, эр дьон 70, дьахталлар 60 саастарыттан үөһэ оонньуур кыахтаммыттара.
Үлэттэн туора турбат, сүрэхтээх-бэлэстээх киһи хаһан баҕарар өрө тутуллар. Николай Данилович Кронниковы бэлиэтии көрөннөр, Педакадемияҕа физическэй иитии кафедратын сэбиэдиссэйинэн анаабыттара. Ону кытта орто анал үөрэх кыһаларын ортолоругар спартакиадалар Бүлүүнэн, Намынан, Дьокуускайынан ыытыллыбыттара. Кэлин үрдүк үөрэх кыһалара – Саха судаарыстыбаннай университетын, Тыа хаһаайыстыбатын академиятын, Чурапчы физкултуураҕа-спорка институтун холбоһуктаах Универсиадалара тэриллибиттэрэ. Спорт элбэх көрүҥэ баара. Хамаанданы түмүү, дьону кытта үлэ үтүө түмүктэрдэммитэ. М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка волейболга тренер-преподавателинэн үлэлээн, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.
Байанайа мичик гынар
Бултаах-алтаах, күүстээх дьон үөскүүр сирэ Мырыла ыччата буолан да буолуо, Николай Кронников оҕо эрдэҕиттэн айылҕаҕа сыстаҕас. “Кырдьаҕастан” ураты улахан булка сылдьыспыта элбэх. Саамай күннээн, андыга “Бурхаанайга” үс күн ытаннар, төрдүө-бэһиэ буоланнар 15-тии андыны үллэстэн тураллар. Куобах мэнээгэр убайыныын биир күн 125 куобаҕы өлөрбүттэрэ. Куоракка да киирэн баран бултаабыта 20-чэ сыл буолла. Сыллата лицензиянан туһанар. Байанайа “өттүк харалыыр”. Ону бииргэ туһахтаһаммын, хапхааннаһаммын билэбин. Сүрдээх сылаалаах. Ыллыҥ, бардыҥ да, бултуйан испэккин. Кураанах төннөрүҥ үгүс. Билии-көрүү, сатабыл быһаараллар. Саха эр киһитэ тулуурдаах, айылҕаҕа тардыһыылаах буолуохтаах диэн Николай Данилович ураты өйдөбүллээх. Ууну-хаары кэһэн, ардахха-самыырга баттатан, тыалга-тымныыга үрдэрэн, тоҥон-хатан, ааҕан-суоттаан сылдьар. “Эһинним”, “мөлтөөтүм-быһынным” диэн тылы быктарбат. Дьэ, өссө үчүгэй туругар киирэр. Сирбэт-талбат, талымастаабат, бор.
Спортсмен, ырыаһыт Аркадий Алексеев икки гааны охсорун, Олимпийскай чөмпүйүөн Павел Пинигин өҥүрүк куйааска көлөһүн аллан, хойуу оту тиритэ-хорута охсорун, Олимпиада финалыгар Кизердиин хапсыһыытыгар холуур этиитин ылынар уонна онтон олус астынар. Оннук, сахалыы үлэ-хамнас, хары-илии ыарахан, “хара” үлэтин хайа да спорт көрүҥүттэн үрдүктүк тутар.
Дьоҕурдаах суруналыыс, суруйааччы бастыҥа. “Байанай” сурунаалга (ред. Юрий Борисов) элбэх биһирэнэр ыстатыйаны таһаартаран, биэс төгүл “Бастыҥ ааптар” аат хаһаайына. “Дьулурҕан” хаһыакка (ред. Петр Павлов) ситимин быспакка спорду сырдатар. Оройуонун “Саҥа олох” хаһыатыгар үйэ аҥаара кэм устата үгүс суруйуулардаах. Этэргэ дылы, булка-алка “сыттыын-сымардыын” сайа охсор, аҕыйах тылынан элбэҕи хабан бэлиэтиир ураты ньымалардаах. Спорду уонна бултааһыны тэҥнии тутан, биир кыдьыктаахтарынан ааҕар. Аатырбыт атах оонньооччулар Николай Адамов, Борис Ильин, дэгиттэр тустуук, хайыһардьыт Степан Контоев “син эмиэ бэйэм курдук бултуулларын сөбүлүүллэр” диэн сүргэтэ көтөҕүллэн сэһэргиир.
Утум салҕанар
Кронниковтар оҕолоро төрдүөн удьуор үлэһит дьон. Анна Мэҥэ Хаҥалас Суолатыгар учууталлыыр. Татьяна куоракка педиатр-быраас. Наталья оҕо уһуйаанын иитээччитэ. Николай байыаннай, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөн волейболиһа. Аҕалара-эһэлэрэ илиитин иһиттэн тахса турар быйаҥнаах, дэлэй астаах-үөллээх, бэйэтэ көрөрүн-истэрин, уу кутарын сөбүлүүр оҕуруоччут бастыҥа.
Арассыыйа үрдүк үөрэҕин бочуоттаах үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин, физическэй култуураҕа уонна спорка туйгуна, “Урожай” бочуоттаах чилиэнэ, мас хайдарын курдук көнө сүрүннээх, судургу майгылаах, эппитин этириэс толорон тэйэр, атаспытынан Куоланан - Николай Данилович Кронниковынан киэн туттабын! Үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиибин!
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


