Көхтөөх эйгэлээх «Эрдэҕэс оҕо киинэ»

Оҕо дэгиттэр сатабыллаах, көхтөөх көрүүлээх буола үүнэригэр-сайдарыгар эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрэ улахан оруоллаахтар. Кэнники сылларга Сахабыт сиригэр эбии үөрэхтээһин тиһигэ биллэрдик сайынна диир кыахтаахпыт. Ол курдук, оҕону үөрэҕи таһынан дьарыктааһын үтүө түмүктэрэ араас таһымнаах ситиһиилэринэн бигэргэнэллэр.

Дьокуускай куорат эбии үөрэхтээһиҥҥэ биир кырдьаҕас тэрилтэтинэн «Эрдэҕэс оҕо киинэ» буолар. Ааспыт үйэ 60-с сылларыттан үлэлээн саҕалаабыт киин бүгүн 5 тыһ. кэриҥэ оҕону хабан дьарыктыыр.

Табыгастаах үлэ эйгэтин тэрийии

«Эрдэҕэс оҕо киинин» кэлэктиибэ тэрилтэ тупсаҕай буоларыгар сылын аайы олохтоох көҕүлээhини өйүүр бырагыраама (ППМИ) күрэhигэр көхтөөхтүк кыттар.

Ол курдук кэнники 3 сылга бу бырагыраамаҕа киирсэн «Юнармеец дьиэтин» территориятын, ис-тас көстүүтүн тупсарары, мебелинэн хааччыйары ситиһэн тураллар.

Быйылгы ППМИ-2026 куонкуруһугар докумуоннары тутуу алтынньы ый 16 күнүттэн саҕаланан турар.  Быйыл киин эмиэ бу бырагыраамаҕа саҥа бырайыагынан кыттар. Ол туһунан «Эрдэҕэс оҕо киинин» педагога, көҕүлүүр бөлөх чилиэнэ Антонина Степановна Титова бу курдук кэпсиир.

– ППМИ – нэһилиэнньэ кыттыылаах, олохтоох көҕүлээһини кыттыгас үбүлээһининэн өйүүр олус көдьүүстээх бырагыраама. Саха сиригэр бу бырагыраама 2017 с. үлэлиир. Бу сыллар усталара өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 2,9 тыһ. кэриҥэ эбийиэк саҥардылынна, тупсаҕай гына оҥоһулунна. Ол курдук, спорт, оҕо былаһааккалара, тупсаҕай оҥоруу уонна уунан хааччыйыы эбийиэктэрэ, суоллар, үөрэх, култуура уо.д.а. дьиэлэрэ тутулуннулар, тупсарылыннылар. Биһиги кииммит эмиэ бу бырагыраамаҕа көхтөөхтүк киирсэн, кыайан, үгүс үлэни ыыппыппыт. Быйыл кииммит олохтоох көҕүлээhини өйүүр бырагыраама  (ППМИ) күрэhигэр Жорницкай аатынан уулуссаҕа турар «Эрдэҕэс оҕо киинин» дьиэтин тас эркинин саҥардыы (облицовка) – 1 түһүмэх» бырайыагынан кыттар. Бырайыак быһыытынан тэрилтэ дьиэтин тас өттө аныгылыы технологиянан, үйэлээх, экологическай өттүнэн ыраас матырыйаалларынан тупсарыллыахтаах. Бу олоххо киирдэҕинэ, оҕону, ыччаты иитэргэ-үөрэтэргэ сөптөөх усулуобуйаны, эйгэни тэрийиигэ өссө биир олук ууруллуо.

Историяны сэгэттэххэ

История быыһын сэгэтэн көрөр буоллахха, Киин бастаан төрүттэнэр сылларыгар оҕо хосторун – эрдэҕэс оҕо кулууптарын – тэрийэн үлэлэппитэ. Бу оҕо кулуубун холбоһугар бааллара «Искра», «Лайнер», «Прометей», «Орленок», о.д.а. кулууптар. Холбоһук педагогтара оҕолорго футбол, хоккей турнирдарын ыыталлара.

90-с сылларга эрдэҕэс оҕолор кулууптарын үлэтин Дьокуускай куораттааҕы норуодунай үөрэхтээһин салаата иилиир-саҕалыыр буолбута. Онтон 2002 с. холбоһугу ыччат бэлиитикэтин уонна физическэй култуура салалтатыгар туттарбыттара. 2006 с. Эрдэҕэс оҕолор кулууптарын холбоһуга «Эрдэҕэс оҕо киинэ» диэн уларытыллан ааттаммыта, Дьокуускайдааҕы үөрэх управлениетын салалтатыгар киирбитэ. Киини 2014 с. РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, СӨ ыччат бэлиитикэтин туйгуна Наталья Николаевна Петрова салайар. Эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ ыытар үлэтин-хамнаһын уопуттаах, талааннаах педагогтар сүрүннүүллэр.

Ол курдук, киин кэлэктиибин ыытар үлэтигэр киирэр: үөрэтии, бырайыактыыр үлэ, инклюзивнай үөрэхтээһин, оҕо сайыҥҥы дьарыктаах буолуутун тэрийии, ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит оҕону кытта үлэ, талааннаах оҕону дьарыктааһын, куоракка култуурунай-маассабай тэрээһиннэри ыытыы уо.д.а. Манна оҕолору уус-уран, социальнай-гуманитарнай, техническэй уонна естественно-научнай хайысхаларынан 70-тан тахса бырагырааманан дьарыктыыллар.

Күн бүгүн «Эрдэҕэс оҕо киинин» иһинэн хас даҕаны оҕо ансаамбыла, устуудьуйа, мастарыскыай, кулууп үлэлииллэр:  «Одун» фольклор ансаамбыла (сал. Т.Г. Колодезникова, З.Р. Пестерева), «Ай-сулустар» этно-устуудьуйа (сал. Е.И. Степанова), «Ил-Дэгэй» инклюзивнай үҥкүү ансаамбыла (А.В. Васильева), «Контраст» интернациональнай үҥкүү устуудьуйата (сал. О.А. Попова), о.д.а.

Сыралаах үлэ – ситиһиилээх

Кэнники сылларга «Эрдэҕэс оҕо киинэ» дьоһун таһымнаах ситиһиитэ балачча. Аҕыйаҕы холобурдуур буоллахха, 2022 с. балаҕан ыйыгар киин иһинэн өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы юнармеецтары бэлэмниир Дьокуускайдааҕы «Юнармия дьиэтэ» аһыллыбыта. Күн бүгүн оскуолаларга, колледжтарга, эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэригэр базаланан үлэлиир хас даҕаны этэрээттээх. 3-с, 25-с №№-дээх уонна Марха орто оскуолатыгар 3 юнармеец кылааһа аһыллан үлэлиир. Манна дьарыктанар элбэх юнармеец араас хайысхаҕа үрдүк ситиһиилэри көрдөрөн, «Юнармейская доблесть» мэтээлинэн наҕараадаланан тураллар.

Дьокуускайдааҕы «Юнармия дьиэтэ» (сал. Н.Е. Колмогорова) Бүтүн Арассыыйатааҕы көрүү-күрэскэ хаста даҕаны «Арассыыйа бастыҥ Юнармиятын дьиэтэ» ааттаммыта. Быйыл эмиэ маннык ааты ылары ситистэ.

В.Н. Иванова салайааччылаах  «Креативное пространство социализации подростков «Ураса» бырайыактара эрдэҕэс оҕону социализациялааһын бырагыраамаларын Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруһугар кыайбыта. Ол түмүгэр Дьокуускай куорат дьаһалтатын, үөрэх управлениетын өйөбүллэринэн К. Цеткин аатынан уулуссаҕа оҕо иллэҥ кэмин атаарарыгар, алтыһарыгар, араас маастар-кылаастарга дьарыктанарыгар тоҕоостоох эйгэ – «Ураһа» – аһыллыбыта. 

Оҕону, ыччаты дэгиттэр сатабылга уһуйар, кэлэр кэмҥэ идэтин таларыгар дьоһун оруоллаах Киин кэлэктиибигэр ситиһиилэри баҕарыаҕыҥ.

Хаартыскалар: «Эрдэҕэс оҕо киинин» архыыбыттан