Күөх уоту, көнө суолу!

Күннээҕи олохпутугар, ордук куорат сиргэ, массыыната суох тугу да баттаспат, ситиспэт буолбуппут мэлдьэҕэ суох. Ол курдук, аныгы кэм тэтимирэн, күннээҕи былааны ситэргэ, кэм сырсыытыгар массыына үгүстүк абырыыр. Урут суоппар бырааптаах тарбахха баттанар эбит буоллаҕына, билигин, мэктиэтигэр, уруулга олорортон батынар дьон ахсааннаах курдук.
Дьокуускайга суоппардары бэлэмниир оскуола балачча элбэх. Инньэ гынан, баҕалаахтар талбыт оскуолаларыгар үөрэнэр кыахтаахтар. 
Хаһыаппыт бүгүҥҥү нүөмэригэр суоппардары бэлэмниир оскуола үлэтин-хамнаһын ымпыгын-чымпыгын, эридьиэстэрин, дьону үөрэтии ньымаларын уо.д.а. туһунан «Туймаада» Автошкола «Регион 14» ХЭУо дириэктэрэ Николай Лазаревы кытта кэпсэтиибитин таһаарабыт.

– Николай Николаевич, автооскуолаҕыт хаһааҥҥыттан үлэтин саҕалаабытай? Тоҕо чопчу бу хайысханы таллыгыт?

– Биһиги оскуолабытын 2016 с. олунньутугар арыйбыппыт. Аҕам үйэтин тухары суоппарынан үлэлээбит буолан, бу эйгэ хайдах эрэ миэхэ чугас курдук этэ. Уонна ити кэмҥэ суоппарга үөрэниэн баҕалаах дьон элбэҕэ даҕаны бу хайысханы ылсан, оскуола арыйан үлэлэтэрбэр төрүөт буолбута диэххэ сөп.

– Сылга ортотунан төһө киһи үөрэнэрий? Ордук кэрэ аҥаар элбэх дуу, эр дьоно баһыйар дуу?

– Биһиэхэ сылга ортотунан 350-400-ча киһи үөрэнэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ кэрэ аҥаар үөрэнэ кэлиитэ баһыйар уонна ордук эдэр дьон үөрэнэр буоллулар.

– Дьон ордук автоматикаҕа үөрэнэр дуу, мэхээньикэни талар дуу?

– Урут да буоларын курдук, автоматикаҕа үксүн кыргыттар үөрэнэллэр. Уолаттар мэхээньикэни ордороллор, мэхээньикэни таллахтарына, иккиэннэрин ыытар бырааптаналлар.

– Сааһынан хааччах баар дуо?

– Үөрэнэргэ 16 сааһыттан үөһээ хааччах суох. 16-гар үөрэммиттэр, 18 саастарын туоллахтарына, суоппар быраабын ылар кыахтаналлар.

– Массыына ыыта үөрэнэргэ хаһан да хойут буолбатах дииллэр. Эһиэхэ аҕам саастаахтар төһө үөрэнэллэр?

– Биһиги оскуолабытыгар аҕам саастаахтар, эр дьон да, дьахталлар да, үгүстүк кэлэн үөрэнэллэр. Биллэн турар, сааһыран баран үөрэнэр, саҥаны ылынар арыый уустук буолар. Онон эдэр эрдэххэ, үөрэҕи, үөрүйэҕи түргэнник ылынар кэмҥэ үөрэнэн хаалар ордук диэн саныыбыт. Эдэр эрдэххэ ылыммыт информациятын киһи ыһыктыбат, өйдүү сылдьар. Суоппар быраабын ылан баран киһи хайаан да тута массыына уруулугар олоруохтаах диэн буолбатах. Сибилигин массыына да ылынар былаана суох дьону үөрэнэн хаалалларыгар сүбэлиибит. Кэлин массыыналанар кэмнэригэр урут үөрэппиттэрин саныыр эрэ курдук, эбии үөрэннилэр да, сатабылларын санаан кэлэллэрэ судургу буолар. 

– Массыына ыытарга доруобуйа туругунан хааччах баар дуо?

– Автооскуолаҕа үөрэнэ кэлээччилэр хайаан да медосмотру ааһалллар. Араас профиллаах быраастарга көрдөрөллөр. Медицинскэй тэрилтэ, киһи доруобуйатыгар массыына ыытарын хааччахтыыр туох да суох буоллаҕына, ыспыраапка биэрэр. Доруобуйатынан хааччахтааһыны медицина тэрилтэтэ быһаарар. Оннук ыспыраапкалаах дьону барыларын үөрэтэбит. Истэллэригэр, саҥаралларыгар кэһиллиилээх дьон кэлэн үөрэммиттэрэ, ити өттүнэн доруобуйаларыгар хааччахтаахтар үөрэнэн, быраап ылан, уулуссаҕа тахсан массыынанан сылдьаллара көҥүллэнэр.

– Массыына ыыта үөрэнэргэ үөрэтээччи оруола улахан. Инструкторынан кимнээх үлэлииллэр?

­– Биһиги оскуолабытыгар инструкторынан массыына ыытарга уопуттаах эр дьон үлэлииллэр. Инструктор үлэтэ олус ыарахан уонна эппиэтинэстээх. Инструктор киэҥ көҕүстээх, холку майгылаах буолара ирдэнэр. Оннук майгылаах эдэр дьон табыллан үлэлииллэр. Кэрэ аҥаардар да кэлэн инструктордаан, бэркэ үлэлээн барбыттара.

– Эксээмэни туттарыы төһө ыараханый? Быйыл туох уларыйыы киирдэ?

– Хас биирдии киһи араастык ылынар. Биир даҕаны дьарыгы көтүппэккэ, кыһаллан үөрэммит киһи холкутук ааһар дии саныыбын. Быйылгы уларыйыылар тустарынан СМИ-гэ суруйалларын курдук, үөрэтиигэ 3000 ыйытыы баар буолуо дииллэр. Билиҥҥитэ бу бигэргэтиллэн олоххо киирэ илик. Ол иһин урукку 800 ыйытыылаах ирдэбилинэн үөрэтэ сылдьабыт. Ону  чахчы кыһанан үөрэттэххэ, киһи ыарырҕатара суох дии саныыбыт.

– Сыл ханнык кэмигэр үөрэнэр ордук дии саныыгын?

– Үгүс киһи саас кэлэн үөрэнэ сатыыр. Сайыҥҥы кэмҥэ бэлиэр суоппар быраабын ылан массыынанан сылдьаары. Дьиҥэр, күһүҥҥү, кыһыҥҥы кэмҥэ үөрэнэр ордук курдук. Тоҕо диэтэххэ, бу кэмҥэ массыына ыыта үөрэммит киһи инникитин биһиги тыйыс усулуобуйабытыгар үөрүйэхтэнэн, ордук бэлэмнээх буолан тахсар. Быһата, кыһын үөрэммит киһи ордук элбэх сатабылга үөрэнэн хаалар. Холобура, кыһыҥҥы тымныыга, тумаҥҥа да  массыынаны ыытартан толлубат буолар. Сайынын буоллаҕына, суол туруга үчүгэй буолан, судургу. Онон сатабылы баһылыырга ыкса күһүн эбэтэр сааһыары олунньу ыйтан саҕалаан үөрэнэр ордук дии саныыбын.

– Үгүс дьон үлэлии сылдьан үөрэнэллэр. Кинилэргэ табыгастаах кэми олохтуугут дуо?

– Элбэх киһи үлэлии сылдьан үөрэнэр. Автооскуолабытыгар сарсыардааҥҥы, күнүскү уонна киэһээҥҥи бөлөхтөр диэн бааллар. Үөрэнэр дьон, үлэлэригэр, үөрэхтэригэр сөп түбэһиннэрэн, бэйэлэригэр табыгастаах кэми талалларын хааччыйабыт. Холобур, сарсыарда 10 чаастан үөрэтэр бөлөхпүтүгэр биир үксүн эдэр ийэлэр дьарыктаналлар. Оҕолорун детсадка илдьэн баран эбиэт иннинэ кэлэн начаас үөрэнэн бараллар. Оттон күнүс 16:00 чаастааҕыга эрдэ бүтэр үлэ чаастаахтар – учууталлар, медиктэр, устудьуоннар – үөрэнэллэр. Бу кинилэргэ тоҕоостоох кэм. Уонна 18:00 чааска диэри үлэлээччилэргэ үлэ чааһын кэннэ тута кэлэн үөрэнэллэригэр киэһээҥҥи бөлөхтөөхпүт. Маны таһынан «группы выходного дня» диэн баар. Субуотаҕа, өрөбүлгэ чаастарынан арахсан үөрэнэллэр.

– Өскөтүн хайа эмэ курсант үөрэтиини олох ылыммакка уустугуртаҕына, куттанан эҥин, хайдах көмөлөһөҕүт?

– Биллэн турар, куттанар, толлор дьон үгүс буолар. Кутталы кыайарга элбэх дьарык көмөлөөх, киһи бэйэтин кутталын кыайдаҕына эрэ массыынаҕа олорор буоллаҕа дии. Ким даҕаны массыынаны ыытар буола төрөөбөт. Кыыһыттан, уолуттан тутулуга суох бастаан саҕалыырга бары да толлобут. Оннук толлор дьоҥҥо төһө кыалларынан көмөлөһө сатыыбыт, эбии чааһы эҥин биэрэн.

– Теорияҕа уонна быраактыкаҕа хастыы чаас ананарый?

­­– Теорияҕа уонна быраактыкаҕа үөрэтэр бырагыраамабыт оскуолабытыгар ыйанан турар. Теорияҕа – 188-190 чаас, быраактыкаҕа – 56-54 чаас массыынаны ыытыы. Хас үөрэнэ кэлбит киһини бу бырагыраамаҕа олоҕуран үөрэтэбит. Биһигини хонтуруоллуур уорганнар бааллар: үөрэх министиэристибэтэ, ГИБДД, кинилэр кэлэн бэрэбиэркэлээн бараллар.

– Киһи автооскуола кэннэ тута уруулга олорботоҕуна, үөрүйэҕин умнан кэбиһэр, барытын хос үөрэтиэн наада дииллэр. Ити төһө оруннааҕый?

– Хас биирдии суоппар суол быраабылатыгар туох уларыйыы киирбитин билэ-көрө сылдьыахтаах. Бу кини эбээһинэһэ буолар. Оттон массыынаны ыытыы үөрүйэҕэр тохтоотоххо, уһун кэм ыыппатах киһи, биллэн турар, сатабылын, үөрүйэҕин умнуон сөп. Адьас таһы-быһа умнар диэн буолбатах, үөрүйэхтэрин сүтэрэллэр. Ол курдук, суоппар бырааптаах эрээри өр кэм уруулга олорботох дьон анаан ыытыы уруоктарыгар чаас ылан үөрэнээччилэр. Аҕыйах уруокка үөрэппиттэрин санаан, үөрүйэхтэрэ төннөн кэлээччи.

– Билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ үгүс автооскуола үөрэтиигэ компьютер технологиятын киллэрэргэ дьулуһар. Эн санааҕар, виртуальнай тренажер төһө туһалааҕый?

– Көмпүүтэр технологията сайдыбыта, биллэн турар, олус үчүгэй. Үөрэтии бырагыраамаларыгар хото туһаныллаллар, көмөлөөхтөр даҕаны. Ол гынан баран курсааннар дьиҥ олоххо баар суол усулуобуйатыгар үөрэнэллэрэ быдан туһалаах уонна көдьүүстээх дии саныыбыт. Суолга араас барыта буолар, онно барытыгар бэлэмнээх буоларга дьиҥнээх суолга эрэ үөрэниэххэ сөп.

– Автооскуоланы аһан үлэлэтэр төһө түбүктээҕий? Манна туох ирдэнэрий?

– Аһаҕастык эттэххэ, түбүгэ балачча элбэх. Саамай сүрүн ирдэбилэ автооскуоланы арыйарга лиссиэнсийэ ылыахха наада. Дьону массыына ыыта үөрэтэргэ лиссиэнсийэни Үөрэх министиэристибэтин, ГАИ тустаах ирдэбиллэригэр эппиэттиир эрэ буоллаххына биэрэллэр. Маннык оскуоланы  арыйарга кырата сыл аҥаара, ардыгар сыл курдук сүүрүөххэ наада. Лиссиэнсийэни ыларга автооскуолаҕа ирдэнэр туох баар матырыйаал, автодромтан саҕалаан, барыта баар буолуохтаах.

– Үөрэтии кэмигэр сүрүннээн туох кыһалҕалары көрсөҕүтүй?

– Үөрэтии кэмигэр ардыгар кыһалҕалары да көрсөрбүт баар суол. Биир сүрүн кыһалҕабыт диэн инструктордар суолга тахсан үөрэтэ сылдьар массыыналарыгар атын суоппардар ахсарбатах, мэһэйдэппит курдук сыһыаннарын бэлиэтээн этэр тоҕоостоох. Суолга үгүстэр, уопуттаах суоппар буолалларынан дуу, хайдах дуу өттөйөн, автооскуола массыынатын көрдөхтөрүнэ, мэһэй курдук ылыналлар. Дьиҥэр, оттон бары да инструктордаах массыынаҕа бастаан олорон, үөрэнэн быраап ыллахпыт. Биллэн турар, саҥа үөрэнэр киһи сатаабата элбэх. Онон, ытыктабыллаах суоппардарга көрдөһүүлээхпит, автооскуола массыынатыгар саҥа олорон ыытарга үөрэнэ сылдьар курсааннары өйдөөн, тулуурдаахтык сыһыаннаһан, эбии мэһэйи оҥорбокко, суол быраабылатын тутуһан сылдьыҥ диэн.

– Оттон уруулга саҥа олорбут суоппардарга тугу сүбэлиэҥ этэй?

– Уруулга саҥа олорбут дьоҥҥо, этэллэрин курдук, күөх уоту, көнө суолу баҕарабын. Хайаан да суол быраабылатын тутуһан, айан суолун атын кыттыылаахтарыгар, суоппардарга, сатыы дьоҥҥо ытыктабыллаахтык сыһыаннаһан сылдьалларыгар баҕарабын. Суол быраабылатын тутустаххытына эрэ барыта этэҥҥэ буолуо.

– Николай Николаевич, үлэ быыһыгар быыс булан сэһэргэһэн ааспыккар махтал буоллун. Ылсыбыт үлэҥ үтүө түмүктэринэн үөрдэ турдун!

Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан