Историяны сэгэттэххэ...

Улуу Кыайыы 80 сылын чэрчитинэн быйылгы сыл Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну көмүскээччи, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылларын биллэриллибитэ.  Оттон култуура  тэрилтэлэригэр быйыл – История өйдөбүнньүгүн сыла.

Дьокуускайга сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Поповка аналлаах пааматынньык турда.

 Дьоруой биир дойдулаахтара, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Баатара нэһилиэгин бэрэстэбиитэллэрэ дьоруой аймахтара  Федор Кузьмич төрөөбүт дойдутуттан  өйдөбүнньүк турар сиригэр скверга буор аҕалан кутан, Дьоруой дойдутун, өбүгэтин кытта ситимнээтэ.

Дьоруойу үйэтитиигэ күүскэ үлэлиир хаан аймаҕа Николай Петрович Попов бэрт сэргэх иһитиннэриини оҥордо. 

- Бу сквер, пааматынньык баар буолар дьылҕата быһаарыллар кэмигэр 2023 сыл төһө да аастар бу история буоллаҕа дии. Онно арай куоластааһыҥҥа бу бырайыак хоппотоҕо буоллар, бүгүҥҥү маннык үөрүүлээх түгэн суох буолуох этэ буоллаҕа дии? Маны барытын билэр киһи буоларыҥ быһыытынан, историяны кыратык сэгэтэн ааһыах эрэ, Николай Петрович?

- «Сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун аатынан бронзаттан кутуллубут бастакы пааматынньык Саха сирин үрдүнэн ханна турарый?»  диир буоллахха, Мэҥэ Хаҥалас улууһун киинигэр Аллараа Бэстээххэ баар. Бу Илин Эҥэр биэс оройуонуттан 10 000 тахса дьоммут Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллан барбыт аартыктара.

Оттон Кыайыы 80 сылыгар Дьокуускай куоракка Федор Попов аатынан уулусса уонна Дзержинскай уулусса быһа охсуһар сирдэригэр турар сквергэ бронзаттан кутуллан саҥа пааматынньык турбута бу аймахтарга, биһиэхэ, эрэ буолбакка, бүтүн саха норуотугар биир бэлиэ түгэнинэн буолла.

1944 сыл кулун тутар 15 күнүгэр саха киһитэ Федор Кузьмич Попов Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун Үрдүк аатын сүкпүтүн туһунан Саха сирин дьоно «Кыым» уонна «Социалистическая Якутия» хаһыаттартан билбитэ. Өссө ол кэмҥэ пааматынньыга баар буолуохтааҕын туһунан этии киирбитэ.

Федор Кузьмич Попов 95 сааһын туолбутугар бу боппуруос төрөөбүт дойдутугар Баатараҕа эмиэ көтөҕүллүбүтэ. Бу кэнниттэн Дьокуускай куоракка сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Поповка сквер уонна пааматынньык баар буоларын туһугар Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Николай Прокопьевич Старостин уонна Мэҥэ Хаҥалас улууһун депутаттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Данилович Сазонов күүскэ туруорсан, бу бырайыак олоххо киирдэ.  Кинилэргэ барҕа махтал!

Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Владимирович Путин көҕүлээһининэн  «Формирование городской среды» диэн нацбырайыагынан 2023 сылга Дьокуускай куорат мээрийэтин архитектура управлениетын көҕүлээһининэн (С.А. Сергеев) «Сквер имени Героя Советского Союза из народа саха Федора Кузьмича Попова» бырайыак куонкуруска киирбитэ.

2023 сылга муус устар 15 күнүттэн ыам ыйын 31 күнүгэр диэри куоластааһын салҕаммыта. Саха дьоно бүттүүн кыттыһан куоластаан, улуустарынан ыҥырыы таһааран, кыайбыппыт.

Бу ылбычча кыайыы буолбатах этэ. Бастакы күнтэн Гагарин аатынан сквер инники күөҥҥэ испитэ. Ыам ыйын бастакы күнүгэр блогер Николай  Барамыгин Дьокуускай куоракка олорор Баатара нэһилиэгиттэн төрүттээх Матвей Мучины, Егор Стручкову уонна  Максим Романовы ыҥыран, видео-ыҥырыы оҥорбуттара тарҕанан, куоластааһыҥҥа улахан хамсааһын тахсыбыта. Бу күннэргэ эбии Саха радиотын ыытааччыта Эдуард Рудых миигин аймаҕа киһи буоларым быһыытынан сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов хорсун быһыытын туһунан кэпсэппитэ. Бырайыак кыайарын туһугар Баатара нэһилиэгиттэн төрүттээх бэрт элбэх киһи кыттыспыта. Холобура, саллааттар ийэлэрэ Мария Емельянова куоластааһын бастакы күннэриттэн элбэх үлэни ыыппыта, кини Федор Кузьмич Попов хаан-уруу чугас аймаҕа. Масаха Мэхээс блогер ыҥырыы таһаарбыта тарҕанан, хамсааһын тахсан, Гагарин скверин бырайыагын кэнниттэн иккискэ тахсан, санаабыт дьэ күүһүрбүтэ.

Манна Госуслуги портал нөҥүө куоластанар буолан, саастаах дьон үгүстэрэ сатаабаттара.  Онон Иван Ивановичтыын сүбэлэһэн баран, регистрацияланан волонтер буолбуппут. Волонтер түргэнник куоластатар буолан, арыый куоластааһын түргэтээбитэ эрээри, балаһыанньа син биир тыҥааһыннааҕа.  Гагарин скверин бырайыага бу кэмҥэ лаппа элбэх куолаһынан инники иһэрэ.

Ыам ыйын 30 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Дмитрий Иванович Тихонов ыҥырыыта тахсыбыта. Баатара нэһилиэгин баһылыга Иван Николаевич Матвеев олохтоохтор күргүөмнээхтик куоластыылларыгар бары кыаллары олохтообута. Нэһилиэк ыччатын лидера Ромира Жиркова волонтер буолан элбэх дьону түргэнник куоластаппыта.

Ыам ыйын 31 күнэ 2023 сыл - саамай быһаарыылаах күн этэ. Сарсыарда 1500 куолаһынан Гагарин скверэ кыайан иһэрэ. Онтон киэһэ 10 чаас саҕана инники тахсыбыппыт. Түүн 12 чаас бүтүүтүгэр 270 куолаһынан кыайан, Дьокуускай куоракка сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов аатынан сквер бырайыага кыайыылааҕынан тахсыбыта.

Саха сирин уонна Дьокуускай куорат олохтоохторо тоҕус тыһыынчаттан тахса куолаһы биэрбиттэрэ. Онон бу бырайыак туһугар 2023 сыллаахха куоластаабыт дьоммотугар барҕа махтал буоллун! Ол кэммит түмүгэ бу Кыайыы үбүлүөйдээх, өрөгөйдөөх күнүгэр буолла!

Сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов аатынан сквергэ Саха сирин олохтоохторо Аҕа дойду Улуу сэриитигэр ыҥырыллан баран дойдуларын көмүскээн Ытык иэстэрин төлөөбүт дьоннорун ытыктаан, сквергэ кэлэн ахтан-санаан ааһыахтара уонна сибэкки дьөрбөтүн ууруохтара.

Уоттаах хабыр сэриигэ тыыннарын толук уурбут сахабыт бары буойуттарын иннигэр Ытык иэспит этэ буоллаҕа. Ону толордубут диэн үөрэн олоробун.

Хаартыскаҕа (хаҥастан уҥа): архитектор Сергей Лукин, Николай Попов, скульптор Павел Чямпин