Ирина Романова: «Биһиги бэйэбит кэммит историятын суруйабыт...»

«Киин куорат» бүгүҥҥү ыалдьыта – 2024 сыл түмүгүнэн СӨ Суруналыыстарын сойууһун «Кыһыл көмүс бөрүө» үрдүк бириэмийэтин лауреата буолбут Ирина Леонидовна Романова. Эрдэ быһа түһэн эттэххэ, кини тапталлаах аҕата Леонид Владимиров Саха сирин суруналыыстыкатыгар кыһыл көмүс буукубунан суруллубута.
– Ирина Леонидовна, бастатан туран, өр сыллаах үлэҥ үрдүктүк сыаналаммытынан эҕэрдэлиибит! Итиэннэ саха сиэринэн сэһэргэһиибитин билсиһииттэн саҕалыахха. Бука, бүгүн аҕаҥ туһунан ахтан-санаан ааһарбыт тоҕоостоох буолуо...
– Мин төрөппүттэрим Мэҥэ Хаҥалас улууһун Дьаҥхаада нэһилиэгиттэн төрүттээхтэр, иккиэн оҕо эрдэхтэриттэн бииргэ оонньоон улааппыттар. Аҕам аах Буор Ыларга олорбуттар, оттон ийэм – ыаллыы сытар Тараҕанаҕа.
Аҕам Алданнааҕы хайа техникумун бүтэрэн, хайа маастара идэни ылбыта. Туйгун үөрэхтээх буолан, киниттэн ханна барыан баҕарарын ыйыппыттар. Онуоха алаас киһитэ, өрүстээх сиргэ талаһан, Томпону талбыт. Оҕо эрдэхтэриттэн ыкса доҕордоһон, дьонум 1960 сыллаахха холбоспуттара, ол дьыл Дьабарыкы Хайаҕа көспүттэрэ, нөҥүө сылыгар мин күн сирин көрбүппүн.
Аҕам 1960-1966 сылларга хайа маастарыттан саҕалаан, үөрэтэр-куурустанар пуун начаалынньыгар тиийэ үрдээбитэ. Шахта ыарахан үлэтиттэн быыс булан, оройуон хаһыатыгар уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн быһыытынан үгүстүк бэчээттэнэрэ, икки тылынан үчүгэйдик суруйара. 1966 сыллаахха аҕам Томпо улууһун оройуоннааҕы хомсомуол кэмитиэтин бастакы сэкирэтээринэн талыллар. Онтон 1969 сыллаахха Томпо оройуонун «Красное знамя» хаһыатын эрэдээктэрин солбуйааччыта буолар. 1971 сыллаахха кини КПСС Киин кэмитиэтин иһинэн Үрдүкү партийнай оскуола суруналыыстыка салаатын бүтэрбитэ. 1973 сыллаахха «Кыым» хаһыат эрэдээктэрэ Савва Константинович Томскай аҕабын бырамыысаланнас салаатын сэбиэдиссэйинэн үлэҕэ ыҥырбыта. Дьиэ-уот боппуруоһун быһаарыахпыт диэн. Аҕам түөрт хостоох толору хааччыллыылаах кыбартыыра биэрбиттэригэр, олус соһуйбута. 1979 сыллаахха Леонид Леонидович Емельян Ярославскай аатынан бириэмийэ лауреата буолары ситиспитэ. Кини «Кыым» хаһыакка 16 сыл айымньылаахтык үлэлээбитэ. 1989-1991 сылларга паартыйа обкомун бэчээккэ секторыгар сэбиэдиссэйдээбитэ. Онтон Саха информационнай агентство хара тэриллиэҕиттэн 2012 сыллаахха бочуоттаах сынньалаҥҥа барыар диэри үлэлээбитэ. Эрэдээктэр, хомуйан таһаарааччы быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ дьоһун суолталаах элбэх үйэлээх кинигэни таһааран хаалларбыта.
Төрөппүттэрим 56 сыл бииргэ эйэ дэмнээхтик олорбуттара. Кинилэр суруктара билиҥҥэ диэри дьиэ кэргэн архыыбыгар кичэллээхтик харалла сытар. Ийэлээх аҕабыт истиҥ тапталлара, сылаас сыһыаннара биһиэхэ өрүү холобур буолар.
Бу түһүмэххэ эһэм туһунан хайаан да ахтан-санаан ааһыахпын баҕарабын. Леонид Иванович Владимиров сэрии иннинэ 1936 сыллаахха Саха драмтыйаатырын иһинэн саха устуудьуйатын бүтэрэн, драма артыыһа буолбута. «Күкүр Уус», «Сайсары», «Лоокуут уонна Ньургуһун», «Таптал» пьесаларга оонньообута. 1944 сыллаахха фроҥҥа ыҥырыллан, уоттаах сэрии толоонугар барбыта. Украинаны, Белоруссияны, Чехословакияны, Польшаны, Венгрияны, Румынияны уонна Австрияны босхолооһуҥҥа кыттыбыта, сэриини Будапешт куоракка тиийэн түмүктээбитэ. «Будапешт куораты ылыы иһин», «Германияны Кыайыы иһин», «Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин», «Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 20 сыла», «ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумуттан икки бочуотунай грамотаны туппута. Сэрии кэнниттэн Леонид Иванович Мэҥэ Хаҥалас, Томпо улуустарыгар култуура тэрилтэлэрин салайбыта.

Эр дьон идэтэ дии саныырым...
– Суруналыыстыкаҕа аҕам суолун батыһыахтаахпын диэн санааттан кэлбитиҥ дуу эбэтэр оҕо сааскыттан ыра оҥостубут идэҥ этэ дуу? Леонид Леонидович үлэтин көрөн улааттаҕыҥ?
– Оннук буоллаҕа. Ол саҕана «Кыым» эрэдээксийэтэ Ленин проспегар икки этээстээх мас дьиэҕэ баара. «Кыым» уонна «Социалистическая Якутия» хаһыаттар биир этээскэ олорбуттара. Эргиччи эр дьон – Саха сирин суруналыыстыкатын аксакаллара үлэлииллэрэ. Бары сытыы бөрүөлээх ааттаах-суоллаах маастардар. Дьэ, ол иһин суруналыыс диэн эр дьон идэтэ дии саныырым. Суруналыыстыкаҕа барыам диэн өйбөр да суоҕа. Ийэм Елена Сидоровна Дьокуускайдааҕы култуурунай-сырдатар училищены бүтэрбитэ, Томпоҕо библиотека дьыалата сайдарыгар дьоһун кылааты киллэрбитэ. Оҕо эрдэхпиттэн кинигэ ортотугар улааппытым, онон ийэм курдук библиотекарь буолуохпун баҕарарым.
Арай биирдэ аҕам: «Үчүгэйдик суруйаҕын, суруналыыстыкаҕа барбаккын дуо?» – диэбитэ. Киниэхэ «Сердце матери» диэн уус-уран суруйуубун көрдөрбүппэр, «Молодежь Якутии» хаһыакка илдьэн биэр диэн сүбэлээбитэ. Соһуйуом иһин, тута бэчээттээбиттэрэ. Онуоха аҕам: «Өссө туохта эрэ суруй, оччоҕуна суруналыыстыкаҕа туттарсыаххын сөп», – диэбитэ.
Ол саҕана Орджоникидзе болуоссатыгар түөрт этээстээх эргэ дьиэ турбута. Бастакы этээһигэр 1-кы №-дээх киин аптека баара. Онно бэрт ис киирбэх көрүҥнээх эмээхсин үлэлиирэ: дьоҥҥо олус эйэҕэс, сайаҕас сыһыаннааҕа, киһиэхэ барытыгар сүбэ-ама биэрэ, көмөлөһө сатыыра. Кини туһунан суруйар эбиппин дии санаан, аптекаҕа ойбутум. Быыкаа түннүгүнэн өҥөйөн туран: «Миэхэ, баһаалыста, интервью биэриэххин сөп дуо?» – диэн ыйыппытым, хата, сөбүлэспитэ. Өссө атын үлэһиттэртэн кини туһунан кэпсииллэригэр көрдөспүтүм. Анна Ивановна тыыл бэтэрээнэ, ытыктанар үлэһит эбит. Оннук быыкаа түннүгүнэн бастакы интервьюбун ылан турабын. Ол матырыйаалым, соһуйуом иһин, «Молодежь Якутии» хаһыат бастакы балаһатыгар тахсыбыта.

Суруналыыстыка дьиҥнээх оскуолатын ааспытым
– Улаатарым саҕана биир сиргэ олорорбун сөбүлээбэппин, библиотекаҕа тулуйан-тэһийэн үлэлиэм суоҕа дии санаабытым. Бу диэн эттэххэ, гороскоппунан Салгын бэлиэлээхпин, олох оргуйар үөһүгэр сылдьарбын ордоробун.
1981 сыллаахха Владивосток куоракка Уһук Илиннээҕи судаарыстыбаннай университет суруналыыстыка факультетыгар туттарсыбытым. Куонкурустаах баҕайы этэ, биир миэстэҕэ 8 киһи. Сүүмэрдээһини кыайан ааспатаҕым. Кыргыттары кытта сүбэлэһэн баран, докумуоннарбытын кэтэхтэн үөрэххэ биэрбиппит. Саха сириттэн Дарья Ермолаева, Елена Птицына, Александр Борисов күнүскү салааҕа иккис кууруска үөрэнэ сылдьаллара, кэлин Сардаана Сивцева-Даана Сард кэлбитэ.
Ол сыл күһүн миигин «Молодежь Якутии» хаһыакка кэрэспэдьиэнинэн ылбыттара. Эрэдээктэрбит Людмила Николаевна Левина, эрэдээктэр солбуйааччыта Тамара Шамшурина, эппиэттиир сэкирэтээр Альфред Кулачиков, худуоһунньук Борис Васильев этилэр. Суруналыыстарынан Олег Емельянов, Иван Иннокентьев, Вячеслав Степанов, Инна Феоктистова, Ирина Членова, Наталья Кан, Вера Крылова, Ирина Пантелеева, Елена Гусева, Андрей Андреев, Валерий Коньков буолан, олус айымньылаахтык үлэлээбиппит. Сэбиэдиссэйим, настаабынньыгым Инна Николаевна этэ. Дьэ, чахчы, суруналыыстыка дьиҥнээх оскуолатын «Молодежь Якутии» хаһыакка ааспытым.
Эрэдээксийэбит Ленин проспегар, библиотека утары турбута. Кыараҕас эрээри, ураты эйгэлээх дьиэттэн бэрт элбэх суруналыыс үүнэн тахсыбыта. Спорт биллиилээх суруналыыһа Вячеслав Степанов талааныттан билиҥҥэ диэри сөҕө саныыбын, куруук холобур оҥостобун. Ол саҕана матырыйаалларбытын массыыҥкаҕа бэчээттиирбит. Кини, олороот да, барытын өйүттэн, хааһахтан хостуур курдук, тута үрүҥ кумааҕыга түһэрэрэ.
Владивостокка суруналыыстыка факультетыгар үһүс кууруска диэри үөрэммитим. Ол саҕана кэлии устудьуоннарга уопсай дьиэ биэрбэттэрэ, гостиницаҕа, ыалларга кыбыллан олорон үөрэнэр уустук соҕус этэ. Онон манна Олег Якимов анал кууруһа арыллыбытыгар, нуучча тылын уонна литературатын салаатыгар көспүтүм.

Айар үлэм саамай умсугутуулаах кэмэ тэлэбиидэнньэҕэ ааспыта
– Кэргэн тахсан, утуу-субуу үс оҕолонон, дэкириэккэ уһуннук олорбутум. 1993 сыллаахха Хаандыгаҕа көһөн барбыппыт, мин «Красное знамя» хаһыакка киирбитим. Дьахтар аймахха уонна ыччакка аналлаах балаһаларга үлэлэспитим, социальнай боппуруостары үгүстүк сырдаппытым. Оройуон хаһыата туспа уратылаах этэ.
1997 сыллаахха Дьокуускайга төттөрү көһөн кэлбиппит. «Мастер-ТВ» диэн куорат тэлэбиидэнньэтигэр киирбитим. Бу санаатахха, айар үлэм саамай умсугутуулаах уонна өрө күүрүүлээх кэмэ онно ааспыт эбит. Сонун сулууспатыгар эрэдээктэрдээбитим, хас да биэриигэ үлэлээбитим. Холобур "Домашний Дока" биэриигэ дьиэҕэ-уокка туһалаах сүбэлэри устарбыт, дизайҥҥа күрэх тэрийэн ыыппыппыт. Саха сиригэр аан бастакы кулинария биэриитин биһиги арыйбыппыт. Дириэктэрбит чааһынай дьиэтин устуудьуйа оҥостон, ыалдьыттары ыҥырарбыт, ас астыыр кэмнэригэр ситиһии, айар үлэ, олох туһунан кэпсэтэрбит. Ыытааччынан Георгий Охлопков, режиссерунан Ольга Петрова үлэлээбиттэрэ. Ол кэнниттэн Ольгалыын оҕо аймахха аналлаах «Классные новости» биэриини бэлэмниир буолбуппут. Араас интэриэһинэй сюжеттары устарбыт. Хас оскуола аайы эдэр кэрэспэдьиэннэрдээх этибит. Ыксал тирээтэҕинэ, кыра кыыспын Леночканы ойутан илдьэ барарым. Оҕом, хата, сөбүлэһэн иһэрэ. Интервью ыларга, камера иннигэр сөпкө саҥарарга үөрэммитэ.
Тэлэбиидэнньэҕэ киэһэ тоҕус иннинэ бүттэхпитинэ, эрдэ курдук саныырбыт. Быыкаа хамнаска ис сүрэхпититтэн үлүһүйэн туран түүннэри-күнүстэри үлэлээбиппит. Хомойуох иһин, «Мастер-ТВ» сабыллан хаалбыта. Баҕар, билиҥҥэ диэри тэлэбиидэнньэҕэ үлэлиэм этэ дии саныыбын, ити эйгэни наһаа сөбүлээбитим.
2003 сыл бүтүүтэ Елена Птицына «Эхо столицы» хаһыакка ыҥырбыта. Сардана Сивцева, Ирина Мартынова, Екатерина Чемезова, Виктория Габышева, Аламжи Будаев, Игорь Платонов буолан олус иллээх-эйэлээх кэлэктиипкэ үлэлээбиппит. Бары харахпыт уоттаах, айар эйгэ абылаҥар сылдьар дьон мустубуппут. Нэдиэлэҕэ икки нүөмэри, чахчы, ааҕааччыга интэриэһинэй хаһыаты оҥорон таһаарарбыт. Ити кэми олус сылаастык саныыбын.
Онтон түөрт сыл «Анаабыр алмаастара» хампаанньа пресс-сулууспатыгар үлэлээбитим. Тэрилтэ үбүлүөйдээх сылыгар дьоһун кинигэни бэлэмнээн бэчээттэппиппит. Ол кэнниттэн «Ил Түмэн» хаһыат нууччалыы таһаарыытыгар барыта 13 сыл – кэрэспэдьиэнинэн, ырытааччынан, онтон нууччалыы таһаарыы эрэдээктэринэн үлэлээбитим. 2024 сыл кулун тутар ыйга «Якутия» хаһыакка ыҥырбыттара.
Хаһыакка, тэлэбиидэнньэҕэ, пресс-сулууспаҕа үлэлээбитим суруналыыстыка араас эйгэтигэр бэйэбин холонон көрөрбөр кыах биэрбитэ дии саныыбын.

Биир сэдэх хаартыскаттан сирдэтинэн
– «Ил Түмэн» хаһыакка «Лики истории» диэн историяны чинчийэр бырайыактаах этим. 1912 сыллааҕы сахалар бастакы сийиэстэрин сэдэх хаартыскатыттан сирдэтинэн, 66 кыттааччыттан 36 киһи олоҕун туһунан сиһилии сырдатан, суруйан турабын. Бастаан биирдии балаһанан, онтон, ааҕааччы сэҥээриитин ылан, иккилии балаһанан тахсар буолбута. Элбэх кинигэни, докумуону хасыһан, үгүс чинчийии үлэтэ барбыта. Бэл, ити дьон аймахтара көстүбүттэрэ. Биир ситиһиибитинэн, экспертнэй-криминалистическай кииҥҥэ хаартысканы ыытан, бу иннинэ кимэ-туга чопчу биллибэккэ сылдьыбыт Боотуруускай улуус кинээһэ Илья Башарин баарын дакаастаабыппыт буолар.
Сыыйа элбээн, кэҥээн, балачча матырыйаал мунньуллубута. Ону Александр Николаевич Жирков таба көрөн, сэҥээрэн, кинигэ таһаарыахха диэн этии киллэрбитэ. «Национальная интеллигенция и становление государственности народов Якутии» сиэрийэнэн «Первый областной съезд якутов 1912 г.» кинигэ күн сирин көрбүтэ. Ити сыралаах үлэм сыаналанан, Бүтүн Арассыыйатааҕы «Патриот России» СМИ күрэҕэр лауреат аатын ылбытым.
Дьоруойуҥ «тириитин» кэтэн көрүөхтээххин...
– Ханнык тиэмэҕэ санааҥ сытарый, ордук табыллан үлэлиигиний?
– Дьон туһунан суруйарбын, анал репортажка барарбын ордоробун. Уопсастыбаны долгутар социальнай тиэмэлэри таарыйар наада дии саныыбын. Биир кэмҥэ Саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларын хонтуруоллуур кэмитиэти кытта эриэйдэлэргэ сылдьыбыппыт, ыаллары кэрийбиппит. Онтон биирдэ кэлээскэлээх инбэлиит киһини кытта куораты кэрийбиппит, доруобуйаларыгар хааччахтаах дьоҥҥо табыгастаах эйгэ төһө тэриллэрин көрбүппүт-истибиппит. Элбэх сиргэ подъемник, пандус суоҕун эбэтэр үлэлээбэтин (алдьанан турарын) бэлиэтээбиппит. Хомойуох иһин, маннык кыһалҕалаах дьон түһэллэрэ-тахсаллара күчүмэҕэй. Дьиҥэр, табыгастаах эйгэ кумааҕыга эрэ буолбакка, дьиҥ олоххо тэриллиэхтээх. Мин санаабар, суруналыыстар итинник социальнай суолталаах тиэмэлэри, билиҥҥи кэмҥэ тоҕоостоох боппуруостары үгүстүк сырдатыахтаахпыт.
– Үчүгэй матырыйаал тахсар кистэлэҥэ туохханый?
– Этэргэ дылы, интервью ылар дьоруойуҥ «тириитин» кэтэн көрүөхтээххин. Кини үлэлиир миэстэтин тиийэн көрөн-истэн, кини тыыммыт салгынынан тыынан. Холобур, токарь станогар үлэлээн көрөн. Оччоҕуна суруйууҥ да чэпчэкитик тахсар.
Мин санаабар, хараҕыҥ мэлдьи уоттаах буолуохтаах, үлэҕин, идэҕин оннук күүскэ таптыахтааххын. Баҕар, интэриэһинэйэ суох тиэмэни биэрдэхтэринэ даҕаны, онтон тугу эрэ булан, хостоон таһаарыахтааххын, хас биирдии дьоруойгун төһө кыалларынан арыйа сатыахтааххын. Ону ааҕааччыга сатаан тиэрдиэхтээххин. Дьэ, оччоҕуна матырыйаалыҥ табыллар.
– Үгүс жанр, холобур, фельетон, памфлет сүтэн-симэлийэн эрэр. Эттээх-сииннээх, дириҥ хорутуулаах матырыйаал аҕыйаҕа кистэл буолбатах. Бу туһунан санааҥ.
– Кырдьык, билигин үксүн иһитиннэрэр жанрга үлэлиибит. Кэллибит, көрдүбүт, суруйдубут. Барыта бириэмэ сырсыыта. Ол иһин матырыйаал баһыйар өттө Туох? Ханна? Хаһан? диэн ыйытыыларга хоруйдуур. Сытыы кыһалҕалары таарыйар суруйуу, ырытыы, анаарыы аҕыйах. Биллэн турар, ити үгүс бириэмэни эрэйэр. Хомойуох иһин, суруналыыстарга ол кэмчи, барыта ыксал-тиэтэл. Иһитиннэриини суһаллык тиэрдэ охсуохтаахпыт, биһигиттэн ону ирдииллэр.

Үлэлиир баҕабыт умуллубат
– Бэчээт, кумааҕы хаһыат дьылҕата барыбытын долгутар. Билиҥҥи информация дэлэй кэмигэр ааҕааччы сэҥээриитин хайдах ылыахтаахпытый?
– Кырдьык, сурутааччы аҕыйаан иһэр, хаһыаттар тиражтара түһэ турар. Кэммит оннук диирбитигэр тиийэбит. Ол эрээри хайдах эрэ гынан ааҕааччы интэриэһин тардар суолу тобулуохтаахпыт. Туох да диэбит иһин, мин хаһыат баар буолуоҕа, бэчээт тыыннаах хаалыаҕа диэн эрэнэбин. Тоҕо диэтэххэ бэчээт – үйэлэргэ хаалар история кэрэһитэ. «О светлом будущем заботятся политики, о светлом прошлом – историки, о светлом настоящем – журналисты» диэн Жарко Петан бэргэн этиитэ баар. Чахчы, биһиги бэйэбит кэммит историятын суруйабыт. Онон улахан эппиэтинэһи сүгэбит, билиҥҥи үйэҕэ тоҕоостоох тиэмэлэр тустарынан кырдьыктаах матырыйааллары суруйуохтаахпыт. Биир бэйэм аны 300 сылынан хаһыат баар буолуо диэн саарбахтаабаппын.
– Айар үлэ сылаалаах, илистиилээх. Сороҕор «умуллан» хаалаҕын, онтон эмиэ «умайан» кэлэҕин. Эйиэхэ оннук буолар дуо? Уостууттан хайдах быыһанаҕын?
– Дьэ, ол эмиэ баар (күлэр). Хас биирдии киһиэхэ атын-атыннык киирэрэ буолуо. Холобур, мин интэриэһинэй дьону кытта кэпсэттэхпинэ, тугу эрэ саҥаны арыйдахпына, кынат үүнэр курдук сананабын. Оннук дьоннуун алтыстахпына, эн этэргинии, «умайан» кэлэбин. Өссө бэйэҥ атын дьоҥҥо кыымы саҕыаҥ, кими эрэ үтүөҕэ сирдиэҥ турдаҕа! Биһиги идэбит итинник үтүө өрүттээх буолан, үлэлиир баҕабыт умуллубат. Олоххо тардыһыылаах, куруук интэриэһинэйи көрдүүр киһи айар баҕата хаһан да уостубат дии саныыбын. Ити иһин талан ылбыт идэбин таптыыбын.
Биһиги үлэбит, чахчы, ыарахан. Туораттан көрдөххө, чэпчэки. Ол эрээри мэлдьи айар үлэ муҥугар сылдьабыт эбээт. Биир тыынынан ааҕыллар тиэкиһи суруйаары, сорох түүн утуйбакка да хааларбытын чугас дьоммут эрэ билэн эрдэхтэрэ. Матырыйаалы суруйуу – оҕо төрөтөр кэриэтэ. Өйгөр өр иитийэхтиигин, наар толкуйга сылдьаҕын, онон эрэ олороҕун. Онтон ситэрэн-хоторон, улаатыннаран, сайыннаран баран, дьэ, «төрөтөҕүн». Ол кэннэ чэпчээн хаалаҕын, астынаҕын-дуоһуйаҕын, дьоллоноҕун. Киһи тылынан кыайан тиэрдибэт...
Биһиги үлэбит киэһэ алта чааска бүппэт, түүннэри үгүстүк олорон суруйабыт. Бу – идэбит биир уратыта. Аны дьахтар киһи күннээҕи түбүгэ элбэх, айар үлэни уонна дьиэ кэргэни, дьиэни-уоту тэҥҥэ дьүөрэлиир эттэххэ эрэ дөбөҥ. Мин кэргэним өйдүүр, өйүүр буолан, суруналыыс быһыытынан үүннүм-сайынным дии саныыбын, киниэхэ махталым муҥура суох.

Элбэх оҕолоох ийэ
– Дьиэ кэргэҥҥин билиһиннэриэҥ дуо?
– Кэргэним Василий Васильевич сүрүннээн тутуу эйгэтигэр үлэлээбитэ. Алаһа дьиэни тэринэн, бииргэ олорбуппут 38 сыл буолла. Үс оҕолоохпут, үлэһит, ыал дьон.
Мин оҕо дьарыктаах буолуохтаах диэн санаалаахпын. Улахан кыыспыт Анастасия художественнай лицейи бүтэрбитэ. Уолбут Трофим саахымакка, хаартыскаҕа түһэрии, авиамоделирование куруһуоктарыгар, уолаттар хордарыгар сылдьыбыта. Кыра кыыспыт Лена аҕыс сыл бальнай үҥкүүнэн дьарыктаммыта, өрөспүүбүлүкэ элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ буолары ситиспитэ.
Хас да сыл дьиэ кэргэнинэн киинэнэн умсугуйа сылдьыбыппыт, элбэх киинэни устубуппут. 2005 сыллаахха «Место причала – Якутск» диэн Саха сирин судоходствотын туһунан документальнай киинэбитинэн «Мин Дьокуускайым» диэн куорат күрэҕэр кыттан, дипломант аатын ылбыппыт. Трофим – оператор, Лена – ыытааччы, мин – эрэдээктэрбин, аҕабыт – солбуллубат суоппарбыт. 2006 сыллаахха «Якутск: времена года» диэн биир сылы быһа устубут киинэбитинэн «Дьокуускай – хотугу киин куорат» кылгас кээмэйдээх киинэ бэстибээлигэр Гран-при аатын ылбыппыт, оттон «Мин Дьокуускайым» күрэххэ кыайыылаах буолбуппут. Ити киинэбитинэн өрөспүүбүлүкэтээҕи «Кинолетопись Якутии» бэстибээлгэ бастаабыппыт. Трофим куорат баһылыгын анал бирииһин туппута. 2008 сыллаахха кылгас кээмэйдээх «В ожидании» диэн бастакы уус-уран киинэбитин устубуппут. Олох ыарахаттарыгар түбэспит эдэр ийэ оҕотун илдьэ хааларын туһунан, аборт утары социальнай тиэмэни таарыйар киинэ тахсыбыта. Медкииҥҥэ тиийэн уһулбуппут, дьиҥнээх быраастар үлэлэрин көрдөрбүппүт. Дьиктитэ баар, ийэтэ бырахпыт оҕо түбэспит этэ. Ити үлэбитин Бүтүн Арассыыйатааҕы «Семья России» кылгас кээмэйдээх киинэ сэттис бэстибээлигэр ыыппыппыт, Трофим «Жизнь – дар божий» анал аат кыайыылааҕа буолбута. Онтон «Мои старики» диэн киинэбит Арассыыйаҕа кыайан, норуоттар икки ардыларынааҕы «Рыбий глаз» күрэххэ анал аакка тиксибитэ. Тыа сирин аҕам саастаах дьонун олоҕун көрдөрөр киинэбит атын омуктар сэҥээриилэрин ылбыта.
Улахан кыыспыт Анастасия икки үрдүк үөрэхтээх: бастаан манна Аныгы искусство институтун, онтон кэлин Париж университетын бүтэрбитэ, билигин Францияҕа олорор, кэргэннээх, оҕолоох. Дьокуускайга графическай дизайнерынан үлэлээбитэ. Уолбут Трофим Санкт-Петебургтааҕы киинэ уонна тэлэбиидэнньэ университетын бүтэрбитэ. Кэргэнин кытта Москва куоракка олороллор, киинэ индустриятыгар үлэлиир, блокбастердарга анал эффектэри оҥорор исписэлиис. «Серебряные коньки», «Воины будущего» уо.д.а. улахан бырайыактарга үлэлээбитэ. Маны сэргэ «Сайсары күөлгэ...», «Тойон кыыл» уо.д.а. киинэлэргэ, «Муҥха» ойуулукка кыттыбыта. Кыра кыыспыт Елена ХИФУ Үп, экономика институтун бүтэрбитэ, экономист үөрэхтээх, кэргэннээх, икки оҕолоох. Былырыын магистратураҕа суруналыыстыка хайысхатыгар киирбитэ. «Якутскэнерго» ПАУо пресс-сулууспатыгар үлэлиир, онон суруналыыс удьуора салҕанар.
– Түмүккэ биир идэлээхтэргэр баҕа санааҥ.
– Айар уоххут хаһан да уостубатын, сытыы бөрүөҕүт сыппыыр диэни билбэтин! Саҥа үүммүт сыл үөрүүнү, умнуллубат түгэннэри бэлэхтээтин!
– Ирина Леонидовна, кэрэхсэбиллээх кэпсээниҥ иһин махтанабыт, айар үлэҕэр өссө үрдүк чыпчааллары баҕарабыт.
Хаартыскалар: дьоруой тус архыыбыттан
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


