Ирбэт тоҥ үрдүгэр — бастыҥ куорат
Пандемиянан сибээстээн уустуктардаах, хааччахтардаах да буоллар, олус түбүктээх, таһаарыылаах үлэлээх уонна ситиһиилээх сыл түмүктэнэн эрэр. Ахсынньы 21 күнүгэр Ю.А. Гагарин аатынан култуура уонна аныгы искусство Киинигэр Дьокуускай куорат баһылыга Евгений Григорьев үгэс буолбут улахан пресс-конференцияны ыытан, сыл түмүктэригэр уонна былааннарга сыһыаннаах суруналыыстар ыйытыыларыгар хоруйдаата.
Евгений Григорьев куорат баһылыгынан талыллыбыта 9 ый кэриҥэ буолла. Кини быыбар иннинээҕи бырагыраамата бүтүннүү куорат олохтоохторун туруорсууларыгар олоҕуран оҥоһуллубут. Ити иннинэ Евгений Николаевич икки сыл куорат баһылыгын солбуйааччытынан үлэлээбит буолан, бары кыһалҕабытын иһиттэн билэрэ. Ол да иһин быыбар кэнниттэн бырагырааматын тэтимнээхтик олоххо киллэрэн барбыта. Сорох пууннарынан үлэ былаантан уруттаан иһэр. Холобур, биэс сыл иһигэр 90 тиэргэн хапытаалынай өрөмүөнүн оҥорор сорук турбутуттан быйыл 15 тиэргэн территорията тупсаран оҥоһуллубут. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Николаев уонна «1000 тиэргэн» федеральнай бырагыраама өйөбүллэринэн кэлэр сылга 75 тиэргэн чөлүгэр түһэриллиэхтээх.
Маастар-былаан – киин куорат сайдыытын торума
Ааспыт ыйга Саха сиригэр өрөспүүбүлүкэ киин куоратын маастар-былаанын оҥорорго Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруска бэлэмнэнии саҕаламмыта. Итиннэ анаммыт пресс-конференцияҕа Ил Дархан Айсен Николаев иһитиннэрбитинэн, Дьокуускай маастар-былаанын аныгыскы Илиҥҥи экономическай форумҥа билиһиннэриэхтэрэ. Куонкуруһу өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытта Дьокуускай территориятын сайыннарыыга сөбүлэҥ чэрчитинэн Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата уонна «ДОМ.РФ» сайдыы института үбүлүөхтээхтэр. Ил Дархан Айсен Николаев Дьокуускай 2032 сылга диэри сайдыытын туһунан Ыйааҕар этиллибит тэрээһиннэр олоххо киирэллэригэр киин куорат маастар-былаана баһылыыр бырайыагынан буолуоҕа.
Сылаас тохтобуллар – олох ирдэбилэ
Биһиги тыйыс усулуобуйалаах, тоһуттар тымныылаах кырыа кыһыннаах региоммутугар сылаас тохтобуллар ураты суолталаах эбийиэктэр. 2021 сылга муниципальнай хантыраагынан 32,6 мөл. солк. суумаҕа 20 саҥа сылаас тохтобул тутуллубут. Барыта куорат үрдүнэн 39 баара этилиннэ. Эһиил эмиэ 20-ни туруорар былаан баар. Бу күннэргэ «Якутскэнерго» ПАУо-ны кытта бииргэ үлэлээн бары тохтобуллар үлэҕэ киириэхтээхтэр.
Социальнай-экономическай сайдыы тэрээһиннэрэ олоххо киирэллэр
Быйыл СӨ Баһылыга Айсен Николаев Дьокуускай куорат социальнай-экономическай сайдыытын туһунан Ыйаахха илии баттаабыта. Докумуоҥҥа олоҕуран киэҥ далааһыннаах үлэ ыытыллара былааннанар. Ол курдук, түһүмэхтэринэн оскуолаларга уонна оҕо уһуйааннарыгар эбии миэстэ таһаарар сорук турар. Уон сыл устата 20 тыһыынчаттан итэҕэһэ суох саҥа үлэ миэстэтэ тахсыахтаах. Эргэ уонна хаарбах туруктаах мас дьиэлэртэн гражданнары көһөрүү сүрүн суолталаах былааннартан биирдэстэрэ. Стратегическай былааҥҥа олоҕуран 2032 сылга диэри киин куоракка биир да эргэ мас дьиэ хаалыа суохтаах. Быйыл көһөрүү бырагырааматын чэрчитинэн 214 дьиэ кэргэн саҥа дьиэлэрин күлүүһүн туппуттар. Инники куорат баһылыга Евгений Григорьев мас дьиэлэри хаарбах туруктааҕынан билинэргэ экспертизаны ыытар соругу туруорбута. Ити сыалга 2021 сылга куорат бүддьүөтүттэн 2,1 мөл. солк. көрүллүбүт. Ити хайысханан үлэ салҕанар, итиннэ федеральнай бүддьүөттэн кэлэр эбии үбүлээһин төһүү күүһүнэн буолар.
IT-эйгэни сайыннарыы
Ыйаах чэрчитинэн, туризм салгыы сайдыахтаах, элбэх гостиница уонна итиннэ сыһыаннаах инфраструктура тутуллуохтаах. Итини тэҥэ IT-эйгэни өйүүр, цифровой сайдыыны салгыыр сорук турар. Куораты тупсарар, саҥалыы көрүҥнүүр курдук уопсастыбаннай туоналар, сквердэр, оҕо уонна спорт балаһааккалара оҥоһуллаллар. Ити барыта эбии үбүлээһини ирдиир, онон киин куорат былааһа 200 млрд солк. тахса инвестицияны киллэрэри былаанныыр. «Үөрэҕирии сайдыыта» муниципальнай бырагыраама чэрчитинэн билиҥҥи кэмҥэ Горькай уулуссатын 98 №-гэр баар «IT-куб» киин үлэлиэхтээх дьиэтигэр хапытаалынай өрөмүөн бара турар. Билиҥҥи кэмҥэ итинник хабааннаах саҥа технология кииннэрэ Арассыыйа үрдүнэн үлэлииллэр.
Саха АССР 100 сылын көрсө – 100 оптуобус
Олохтоох дьаһалта уопсастыбаннай тырааныспар систиэмэтин уларытар, аныгы, пассажирдарга бары өттүнэн табыгастаах оҥорор былааннаахтар. Дьокуускайга анаан куорат кытыыларыгар сылдьар 55 уонна куораттар икки ардыларыгар сүүрэр 10 оптуобуһу атыылаһарга 80 мөлүйүөн солкуобай кэриҥэ көрүллүбүт. Ити туһунан олохтоох дьаһалта тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатыгар Управлениетын начаалынньыга Василий Амбросов иһитиннэрбит. Кини эппитинэн, ЯПАК уонна «Сбербанк-лизинг» лизинговай дуогабар түһэрсэн, 2022 сыл сааһыгар 55 саҥа оптуобуһу ылары былааннаабыттар. Өрөспүүбүлүкэ атыылаһар оптуобустара – КАВЗ уонна ПАЗ Вектор Некст типтээхтэр. Кинилэр нэһилиэнньэ саастаах, кыаммат араҥатын тиэйэргэ анаммыт тэриллэринэн хааччыллыбыт уонна хотугу усулуобуйаҕа үлэлииргэ бэлэм буолуохтара (икки хос стеклопакет, икки хос муоста, эбии ититэр тэриллэр, кондиционер).
«Бу иннинэ лизиҥҥэ бастакы усунуоһу киллэриигэ субсидия бэриллээһинигэр Саха сирин тырааныспарга Министиэристибэтэ ыыппыт сүүмэрдиир куонкуруһугар ЯПАК кыайыылааҕынан тахсыбыта. Куорат кытыыларыгар сылдьар 55 уонна куораттар икки ардыларыгар сүүрэр 10 оптуобуһу атыылаһарга судаарыстыбаннай бүддьүөттэн барыта 78 мөл. солк. көрүлүннэ», — диэбит Василий Амбросов.
Итини таһынан, сыл бүтүөр диэри чааһынай оптуобустаахтар «Сбербанк-лизинг» тэрилтэни кытта саҥа тиэхиньикэни ылар Сөбүлэҥи түһэрсиэхтээхтэр.
Ити курдук, 2022 сылга Саха АССР 100 сылыгар, киин куорат оптуобуһун паарката 100 тиэхиньиэкэнэн саҥардыллыахтаах. Бырайыак оробуочай аата – «Саха АССР 100 сылын көрсө 100 оптуобус».
Хаһаайынныы сыһыан ирдэнэр
Куорат баһылыга Евгений Григорьев эппититинэн, Дьокуускай ирбэт тоҥ усулуобуйатыгар аан дойду бастыҥ куорат буолуохтаах. Ону ситиһэргэ уон сыл тухары күргүөмнээх үлэ ыытыллыахтаах, хас биирдии куорат олохтооҕо хаһаайынныы сыһыаннаһыахтаах. Дьон өрөспүүбүлүкэ киин куоратын таптыыр, кини сайдарын туһугар ис дууһатынан кыһаллар эрэ буоллаҕына, Дьокуускай 400 сыллаах үбүлүөйүн 2032 сылга киэн тутта көрсүөхпүт диэн бэлиэтиир баһылык.
Быйыл уокуруктарга уонна куорат кытыытынааҕы нэһилиэнньэлээх пууннарга тренажердаах 15 воркаут-балаһаакканы алтынньы ый бүтүөр диэри туруордулар. Ол курдук, итинник эбийиэктэр аадырыстара – Дзержинскэй уул., 45/1, Дзержинскэй уул., 45/2, Билибин уул., 17/1, Пригороднай сэлиэнньэтигэр Совхознай уул., 27, Кальвица уул., 11/1, Курнатовскай уул., 3/5, Лермонтов уул., 58, Каландаришвили, уул., 23/1 – П. Морозов уул., 1, 202-с оройуон 7-с корпуһа, Кангалааска 26-с Партсъезд уул., 3, Автодорожнай уул., 40/10, Хатас сэлиэнньэтигэр Дорожнай уул., 8/1, Мархаҕа Олег Кошевой уул., 96, Тулагы Киллэм нэһилиэгэр Уваровскай уул., 1, Маҕан сэлиэнньэтигэр Алымов уулуссатыгар. Воркаут-балаһааккалары туруоруу бэдэрээччигэ – ИП Ефремов А.Н. Хантыраак уопсай суумата – 16 510 205,22 солк.
Уулусса-суол ситимин оҥоруу, сырдатыы
Дьокуускай куорат 2019 сылтан «Куттала суох уонна хаачыстыбалаах суоллар» федеральнай национальнай бырайыакка кыттар. Бырайыак чэрчитинэн үс сыл иһигэр 100 км кэриҥэ суол өрөмүөннэммит уонна тутуллубут. 2021 сылга былааннаммыт үлэлэр – өрөмүөн, саҥардан оҥоруу, хапытаалынай өрөмүөн уонна 49 км тахса уһуннаах суолу тутуу үчүгэй көрдөрүүлээх түмүктэммиттэр. Кылгас кэм иһигэр куорат 36 уулуссата өрөмүөннэммит уонна тутуллубут. Быйылгы үлэ рекорднай көрдөрүүлээҕинэн ааҕыллыбыт. Кэлэр сылга Ленин проспегын хапытаалынай өрөмүөнэ салҕаныахтаах, Поярков, Пирогов, Ильменскай, Каландаришвили, Федор Попов, Энергетиктар уулуссаларын быһа охсуһуута, Речевой оскуолаҕа чугаһыыр суол уо.д.а., барыта 35 эбийиэк өрөмүөннэниэхтээх. Биэс сыл иһигэр (2024 сылга диэри) суол 85 %-на нуормаҕа эппиэттиир гына оҥоһуллуохтаах.
Куорат уулуссаларыгар куттал суох буолуутун хааччыйар, олохтоохторго табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр сыаллаах «Сырдык киин куорат» бырагыраама үлэлиир. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн өйөбүлүнэн быйыл Дьокуускайга уонна куорат кытыытыгар барыта уулусса сырдатыытын 551 тирээбилэ уонна 592 лаампа туруоруллар, ити былырыыҥҥытааҕар үс төгүл элбэх. Ити сыалга 78,6 мөл. солк. көрүллүбүт, итинтэн 8,6 мөл. солк. куорат бүддьүөтүттэн, 70 мөл. солк. Ил Дархан Айсен Николаев ыйааҕынан эбии өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн ыытыллыбыт.
Үөрэҕирии эйгэтигэр кэскиллээх хамсааһын
Дьокуускай – Арассыыйа саамай эдэр куораттарыттан биирдэстэрэ, олохтоохтор орто саастара – 36. Итини тэҥэ Саха сирин киин куората дойду саамай түргэнник улаатар куораттарыттан биирдэстэрэ. 2000 сыллаахха манна 195 тыһ. киһи олорбут буоллаҕына, бүгүҥҥү күҥҥэ икки төгүл элбэх – 370 тыһ. кэриҥэ. Киин куорат нэһилиэнньэтэ сылга 6-8 тыһ. улаатар – оҕо төрөөһүнэ үрдүүр, өрөспүүбүлүкэ тас уонна ис өттүттэн куоракка көһүү элбэх. Билиҥҥи туругунан 18-гар диэри саастаах оҕо ахсаана 90 тыһ. кэриҥэ.
Быйылгы сылга 1-гы кылааска 5973 оҕо киирбит, оскуоланы 2351 үөрэнээччи бүтэрбит. Итинэн көрдөххө, үөрэҕирии эйгэтигэр ноҕурууска сыл аайы үрдээн иһэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ 52 муниципальнай оскуола баар, ити ирдэбилгэ эппиэттээбэт. Чугаһынааҕы сылларга ВЭБ.РФ корпорацияны кытта судаарыстыбаннай-чааһынай бииргэ үлэлээһин бырагырааматынан 21 оскуола тутуллара былааннанар. 2026 сылга диэри оскуолаларга эбии 17000 уонна оҕо уһуйааннарыгар 5000 саҥа миэстэлэри оҥоруу былааннанар. Саха сирэ 2022-2023 сылларга оскуолалар хапытаалынай өрөмүөннэригэр уонна уонна үөрэҕирии тэрилтэлэрин хааччыйыыга федеральнай бүддьүөттэн 2 млрд 842 мөл. 921 тыһ. солкуобайы ылыахтаах. Өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын 60%-на хапытаалынай өрөмүөҥҥэ наадыйар. Регионнааҕы үөрэҕирии 58 эбийиэгиттэн киин куорат 11 оскуолата хапытаалынай өрөмүөн испииһэгэр киирбитэ. Ол иһигэр – Саха политехническай лицей, Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия, 10-с, 20-с, 21-с, 23-с, 27-с, 31-с, 33-с, 36-с уонна Мархатааҕы 1-гы №№-дээх оскуолалар. Саха сирин үөрэҕириитин тэрилтэлэригэр 2021-2024 сылларга эбии миэстэлэри оҥоруу бырайыагын бастакы түһүмэҕин чэрчитинэн үлэ саҕаланна. Ол курдук, бу ыйга Пригороднай сэлиэнньэтин 12 №-дээх орто оскуолатыгар 326 миэстэлээх самалык тутуу бастакы сыбаайата түспүтэ. Былааҥҥа өссө үс итинник эбийиэк тутуута баар.