«Иэйии» КСТ 5 сыла: үлэ сүрүн хайысхалара, үтүө түмүктэрэ

2025 сыллаахха балаҕан ыйын 28 күнүгэр Дьокуускай куоракка Илья Афанасьев-Алмаас салайааччылаах «Иэйии» өрөспүүбүлүкэтээҕи литературнай тэрилтэ тэриллибитэ 5 сыла буолла.

 “Саха тыла сайдыан баҕарабын, сайдыа
диэн бэркэ эрэнэбин...”

П.А.Ойуунускай

2020 сыллаахха тохсунньу 4 күнүгэр сүбэ мунньах тэриллэн, боротокуолланан, көҥүл хоһоонньуттары, кэпсээнньиттэри киэҥ эйгэҕэ таһаарар сыаллаах «Иэйии» өрөспүүбүлүкэтээҕи литературнай кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ тэриллибитэ. Бу сыл балаҕан ыйын 28 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Юстиция министиэристибэтигэр регистрацияланан, устааптанан, Илья Ильич Афанасьев-Алмаас салайааччылаах үлэтин саҕалаабыта. Билигин тэрилтэбит 61 чилиэннээх. Бу хоһоон, кэпсээн, олоҥхо суруйар айар куттаах дьон өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыгар олоробут, куйаар ситиминэн сибээстэһэн үлэлиибит. 

Тэрилтэ «Ытык сүбэтигэр» 11 киһи үлэлиир, кинилэр бииртэн биир саҥаны толкуйдаан, сонун тэрээһиннэри көҕүлүүллэр. «Иэйии» саха тылын инники сайдыытыгар үгүс үлэни ыытар. Ол курдук, тэрилтэ чилиэннэрэ Саха сирин улуустарыгар баһылыктар өйөбүллэринэн тэриллэр пуорумнарга, литературнай көрсүһүүлэргэ, ааптардар кинигэлэрин сүрэхтэниилэригэр, түмсүүлэр үбүлүөйдээх күннэригэр кыттыыны ылаллар. «Иэйии» айар холбоһук ааптардар кинигэлэрэ тахсыытыгар күүс-көмө буолар, айар-суруйар дьонун айымньыларын хаһыаттарга бэчээккэ таһаартаран, киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэр. Суруйааччылар айымньыларын, ааптардар бэйэлэрин хоһооннорун, кэпсээннэрин видеонан, аудионан ааҕан, социальнай ситимнэринэн тарҕаталлар, түмсүү иһинэн тиэмэлэрдээх хомуурунньуктары бэчээттэтэллэр. Ол түмүгэр СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин пуондатыгар 105 ааҕыы киирэн сытар.

«Иэйии» КСТ үлэтин саҕалыырыгар биир бастакы тэрээһининэн 2020 сыллаахха Чурапчы улууһун Мугудай нэһилиэгин орто оскуолатыгар саха тылын сайыннарыы хайысхатын торумнуур аһаҕас кэпсэтии буолбута.

2021 сыллаахха саас кулун тутар ыйга Саха сирин хомсомуола төрүттэммитэ 100 сылыгар аналлаах тэрээһиннэр чэрчилэринэн Амма улууһугар Саһыл Сыһыыга гражданскай сэрии кэмигэр историяҕа “Муустаах осада” диэн аатынан киирбит 18 күннээх Саһыл Сыһыы оборуонатыгар дьоруойдуу охтубут эдэркээн хомсомуол оҕолор сырдык ааттарыгар анаммыт мемориалга тиийэн сүгүрүйүү, кэриэстээһин буолбута.

2022 сыл тохсунньу ыйга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, бэйиэт Ирина Афанасьевна Колодезникова-Ымыы хоһооннорунан күрэх уһуйаан оҕолорун уонна алын кылаас үөрэнээччилэрин ортотугар ыытыллан, хара маҥнайгыттан сэҥээриини ылбыта. Дьокуускай куораттан, Үөһээ Бүлүүттэн, Намтан, Чурапчыттан, Тааттаттан, Ньурбаттан, Усуйаанаттан, Хаҥаластан, Дьааҥыттан, Өлөөнтөн, Томпоттон, Уус Майаттан, Мэҥэ Хаҥаластан, Сунтаартан, Мииринэйтэн, Уус Алдантан, уопсайа 16 улуустан оҕолор кыттыбыттара.  Кинилэр Ирина Афанасьевна Колодезникова-Ымыы хоһооннорун ис сүрэхтэриттэн кыһаллан, истээччигэ, көрөөччүгэ тиийэр гына бэлэмнэнэн, оҥостон аахпыттара тэрийээччилэр саҕалааһыннарын өрө күүркэппиттэрэ, салгыы маннык күрэстэри ыытарга санааларын көтөхпүтэ.

2022 сыл сэтинньи 15 күнүттэн ахсынньы 5 күнүгэр диэри РФ Худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, СӨ  искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ Александра Самсоновна Бочкарева-Иннокентьева – Сууралдьыма Куо хартыыналарынан “Ойуу тылын күүһэ” диэн куйаар ситимин нөҥүө өрөспүүбүлүкэтээҕи хоһуйуу күрэһэ ыытыллыбыта. Онно барыта 64 үлэ киирбитэ. Онтон 48-һа –  хартыынаны хоһоонунан дьүһүйүү,  16-та – кэпсээнинэн дьүһүйүү. Ыраах Өймөкөөн улууһуттан, Дьааҥыттан, Томпоттон, Кэбээйиттэн, Ньурбаттан, Сунтаартан, Бүлүүттэн, Үөһээ Бүлүүттэн, Өлүөхүмэттэн,   Амматтан, Тааттаттан, Чурапчыттан, Намтан, Мэҥэ Хаҥаластан, Хаҥаластан, Хатастан, Тулагыттан уонна Дьокуускай куораттан күрэскэ элбэх киһи кыттыыны ылбыта. Бу бырайыак дьоһун түмүгүнэн 2022 сыллаахха «Саха уран хараҕынан» диэн кинигэ күн сирин көрбүтэ буолар.

2023 сыллаахха сайын «Сайылык» диэн киэҥ ис хоһоонноох, кэнэҕэски ыччакка сайылык туһунан өйдөбүлү тиэрдэр сыаллаах бырайыак олоххо киирбитэ. Бу биир хайысхатынан үлэлии турар Төҥүлүтээҕи Бэрдьигэстээх сайылыкка хоно сытан үлэни-хамнаһы билсэн кэлии буолбута. Сайылык кэрэ көстүүтүн, үлэһит дьон олоҕун хаартыскаҕа түһэрэн, видеоҕа устан үйэтитиллибитэ. Бырайыак иккис хайысхатынан сайылык туһунан хоһоон, кэпсээн, ахтыы кинигэтэ бэчээттэнэн күн сирин көрбүтэ.

Оҕо төрөөбүт тылынан майгыта олохсуйар, өйө тобуллар, айар дьоҕура сайдар диэн дириҥ ис хоһоонноох этиигэ олоҕуран, «Иэйии» үлэтин сүрүн хайысхата – саха тылын сайдыытыгар кэнчээри ыччаты кытта ыкса ситимнээхтик үлэлээһин, ол сыалтан оҕоҕо аналлаах хоһоонньуттар айымньыларынан өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэри куйаар ситимин нөҥүө ыытыы.

Ол курдук, 2023 сылга суруйааччы Галина Иванова-Айтыына Уран оҕолорго аналлаах хоһооннорун дорҕоонноохтук ааҕыыга өрөспүүбүлүкэтээҕи кэтэхтэн күрэх биллэриллибитэ. Онно уһуйаан саастаахтан саҕалаан үрдүкү кылааска диэри 800-тэн тахса оҕо кыттыбыта.

Эмиэ бу сыл ахсынньыга Ылдьаа Хоточчу хоһооннорун ааҕыыга улахан дьоҥҥо күрэх ыытыллыбыта.

Онтон 2024 сылга тохсунньу 15 күнүттэн олунньу 13 күнүгэр диэри суруйааччы Инна Николаева-Угинка оҕолорго аналлаах хоһооннорун ааҕыыга уонна уруһуйга ыытыллыбыт кэтэхтэн күрэскэ 900-тэн тахса оҕо кыттыбыта.

Эмиэ бу сыл Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, бэйиэт Ирина Афанасьевна Колодезникова-Ымыы аатын үйэтитэр сыаллаах «Мин хоһоону таптыыбын» диэн куйаар ситимин нөҥүө хоһоон ааҕааччылар күрэстэрэ ыытыллыбыта. Онно өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан 800-тэн тахса оҕо кыттыбыта.

Кыттааччылар ааҕыыларын видеоҕа устан ыытар буоланнар, тэрийээччилэр хас биирдии оҕону көрөн-истэн сыаналыыллар. Манна кырачаан киһи чоҕулуччу көрөн, хамсанан-имсэнэн, сахалыы тылынан хоһоон ааҕан чуопчаарара ордук долгутуулаах! Түгэнинэн туһанан, уһуйааннар иитээччилэригэр, алын сүһүөх кылаас учууталларыгар оҕо аймаҕы ийэ тылга сыһыаралларыгар махталбытын этэбит.

Быйылгы Улуу Кыайыы 80 сылыгар, Аҕа дойдуну көмүскээччи сылыгар анаан «Иэйии» түмсүү «Кыайыы кынаттаах иэйиилэр» диэн хоһоон, кэпсээн хомуурунньугун таһаартарда. Манна 29 айар куттаах айымньыта – хоһооннор, кэпсээннэр киирдилэр.

«Иэйии» чилиэннэрэ улуустарга ыытыллар литературнай тэрээһиннэргэ көхтөөх кыттыыны ылаллар. Ол курдук саха норуодунай бэйиэтэ Петр Николаевич Тобуруокап үрдүк аатын үйэлэргэ ааттатар Үөһээ Бүлүү Намыгар ыытыллар «Тобуруокап көмүс күһүнэ», ини-бии Сэмэн, Софрон Даниловтар саха уус-уран литэрэтиирэтигэр хаалларбыт суолларын сырдатар «Бор көмүс күһүнэ», «Хаҥалас улууһа» муниципальнай оройуон култуураҕа уонна духуобунаска салалтата, Хаҥалас улууһун кииннэммит бибилэтиэкэтэ, «Дьөппөн II нэһилиэгэ» муниципальнай тэриллии, А.М. Сидорова аатынан «Ситим» култуура киинэ, Р.К. Захаров аатынан «Самыртай» түмэл тэрийэн ыытар «Күөрдэм көмүс күһүнэ» тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттаннар, кыайыы көтөллөөх кэлэллэр.

Маны таһынан түмсүү чилиэннэрэ, айар-суруйар эрэ үлэнэн муҥурдаммакка, агитбиригээдэ тэринэн, профилакторийдарга сэргэхситэр үлэни ыыталлар.

Ити курдук «Иэйии» өрөспүүбүлүкэтээҕи литературнай кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ саха тылын сайдыытыгар үүнэр көлүөнэни угуйар утумнаах үлэтигэр үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт.