Иэйии эмискэ кэриэтэ киирэр...

«Аныгы оҕо үлэттэн тэйдэ, төлөпүөн тутан баран олорор» диэни үгүстүк истэбит. Ол эрээри бары оннук буолбатахтар. Улахан дьону да баһыйар эппиэтинэстээх, бүгүрү үлэһит, талааннаах үөрэнээччилэр бааллар. Интэриэстэрэ, дьарыктара да араас буолар. Бүгүн эһиэхэ Сунтаар Элгээйитигэр олорор 5 оҕолоох ыал үһүс уола, 11-с «б» кылаас үөрэнээччитэ Айсен Аввакумовы билиһиннэриэм. Соторутааҕыта Айсен төрөөбүт нэһилиэгэр айар үлэтин бастакы быыстапката арылынна.

Ураты тыыннаах гынарга дьулуһабын

Айсен пластилин оҥоһуктары оҥорор буолбута, этэргэ дылы, киһини өйдүүр буолуоҕуттан, кырачаан сааһыттан саҕаламмыт. Ол кэмҥэ оонньуурдарын илиитэ-атаҕа, сирэйэ-хараҕа хамсыыр буолуон баҕарара үһү. Дьэ, ол баҕатын 7-с кылааска сылдьан олоххо киллэрэн, бороболуохалаан-хайаан, хамсыыр эбисийээнэни оҥорбуттаах эбит. Оттон билигин, холобур, киинэ эҥин көрөн баран, эмискэ иэйиитэ киирдэҕинэ, пластилинын ылан айан-тутан барбытын билиминэ да хаалар.

– Айсен, бастакы тус быыстапкаҕынан эҕэрдэлиибин! Төһө оҥоһуккун туруордуҥ? Тиэмэлэринэн наардыыр түгэҥҥэ, ханныга элбэх курдугуй? Уобарастаргын хайдах толкуйдаан таһаараҕыный?

– Отучча. Кыыл-сүөл быдан элбэх буолуохтаах. Оннугу ордук сөбүлээн оҥоробун. Тэлэбиисэргэ кыыллар тустарынан документальнай киинэлэри көрөн, араас кыыллары үтүктэбин. Айылҕа мусуойугар сылдьан таксидермистар чуучаланы хайдах оҥороллорун билсэбин.

Ону тэҥэ Абааһы кыыһа, Байанай эҥин бааллар. Бастаан быһа холуйан уруһуйдаан көрөбүн. Ол кэнниттэн бэйэбиттэн эбэн-сабан, сүрдээн-киэптээн, тыыннаан биэрэбин. Оҥоһуктарым хаһан да үүт-үкчү буолбаттар. Атыттарга маарыннаабат, ураты тыыннаах гынарга дьулуһабын.

– Оҥоһуктаргар өрүс тааһын, баайыы сабын, бороболуоханы, буолтатыгар тиийэ туһанар, холбуур эбиккин?

– Оҥоһугум сүрүн чааһа, этэ-сиинэ диэххэ, пластилин буолар. Сэбин-сэбиргэлин, туттар тэрилин, киэргэлин, таҥаһын оҥорорбор араас матырыйаалы туһанабын. Туһата суох сыппыт таҥас, тирии кырадаһына да баар буолар.

– Туойтан оҥорорго холонон көрбүтүҥ дуу?

 – Орто сүһүөх кылаастарга сылдьан оҥорор этим. Сорох оҥоһуктарым билигин да оскуолаҕа бааллар. Кырата, 10-чаны оҥордоҕум буолуо. Сэлии, тыатааҕы, тайах уо.д.а. бааллара. Маҕаһыыҥҥа атыыланары да, Элгээйи туойун да боруобалаабытым. 3-4 кылаастарга этэ. Туойтан оҥорор уустук уонна матырыйаала да көстүбэт. Оччолорго хантан ылбытым буолла...

– Биир оҥоһугу, ортотунан, төһө уһуннук оҥороҕунуй? Иэйии киирдэҕинэ, бэрт түргэн буолуо?

– Араас буолар. 10-ча см үрдүктээх кыра оҥоһугу чаас аҥаарынан-чааһынан да бүтэриэхпин сөп. Туох матырыйаалы туһанарбыттан, онтум төһө баарыттан-суоҕуттан тутулуктаах. Сороҕор наадалаах деталы оҥорор матырыйаалгын көрдүүгүн.

Иккис хоббим – тардыныы

– Өссө туох сөбүлүүр дьарыктааххыный?

– Иккис хоббим – тардыныы. Хаһан санаатым да, эрчиллэ сылдьабын.

– Ортотунан хаста тардынаҕын? Гиирэ анньыытыгар 60 кг диэри быйыл улууска бастаабыт үһүгүн?

– Сүүрбэттэн тахсалыыта. Муҥутаан, 30-чата тардынабын. Ээ, бастаабытым. Гиирэ тиэхиньикэтигэр, дьиҥинэн, быһаарсыбаппын. Аҥаардас күүс-кыах көмөтүнэн киирсэбин. Идэтийбит тренербит суох. Физкултуура учуутала В.В. Иванов ыйан-кэрдэн биэрэр. Кини ордук волейболу баһылаабыт киһи.

– ГТО нуорматын «көмүскэ» туттарбыккын. Хас буолан кытынныгыт?

– Үһүө буолан киирбиппит, бары «көмүһү» ыллыбыт. Туттарыахтаахтар. Олус уустуга суох этэ. Арай «наклону» арыый ыарырҕаппытым. Сүүрүүнү эрдэ туттарбыппыт.

Хоһоон ааҕыыта үөрэххэ көмөлөһөр

– Быйыл оскуолаҕын бүтэрэр сылыҥ. Ханнык эксээмэннэри таллыҥ? Төһө долгуйаҕын?

– Математика, нуучча тыла уонна обществознание. Туох үөрэххэ барарбын чопчу быһаарына,  бэйэбин була иликпин. Олус да күүскэ буолбатар, кыралаан долгуйабын. Оттон бу дьарыгым – лепкам – хобби. Бу оҥорор үөрүйэҕим олохпор кэлин туһалыа дии саныыбын.

– Хас буолан бүтэрээри сылдьаҕыт? Эн курдук, айар-тутар талааннаахтар бааллар дуу? Дьарыктара?

– Кылааспытыгар уоммут.

– Оҕо аҕыйаабыт да эбит! Биһиги саҕана үс толору кылаас бүтэрэрэ...

– Кэлин биир кылааска итинтэн элбээбэт. Арыт сыл өссө аҕыйах буолар. Араас талааннаахтар бааллар. Уруһуйдааччыта баһыйар. Көрдөхпүнэ, атын интэриэстээхтэр. Моделирование эҥин. Эрдэ музыкальнай оскуолаҕа үөрэммиттэр, «лепкаҕа» сылдьыбыттар да бааллар. Эмиэ 6-с кылаастан дьарыктанан саҕалаабыттара.

– Маладьыас! Кыра, орто кылаастарга хоһоону дорҕоонноохтук ааҕыыга лауреат, дипломант буоларгын истибитим.

– Кутананан, Хоронон, Сунтаарынан сылдьан, күрэххэ кыттар этибит. Бастаан утаа олус баҕаран да туран кыттыбатар, ыыталларын хоту барарым. Сонун сирдэри көрөр туһуттан. Устунан булгуччу барыахтаахпын, наада диэнинэн салайтарар буолбутум. Ити дьарыгым дьон иннигэр кыбыстыбакка холкутук саҥарарга-иҥэрэргэ, бэйэҕэ эрэллээх буоларга үөрэтэр буолуохтаах. Өйгө тутар дьоҕур сайдарыгар эмиэ олус көмөлөһөр эбит. Нойосуустуу үөрэммэтэх оҕолор бытааннык өйдүүр, тута умнар курдуктар. Т. Сметанин, А. Кулаковскай уо.д.а. айымньыларын уонна биир концлааҕыр туһунан хоһоону үөрэппитим өйбөр хатанан хаалбыт. Испэктээк эҥин туруорар этибит.

Дьиэ үлэтэ – эбээһинэһим

– Айсен, хотоҥҥун, сүөһүгүн көрөр-истэр, үүт да эрийэр эбиккин. Хас сааскыттан сылдьаҕыный? Элгээйигэ эн курдук хотоҥҥо сылдьыһар уолаттар бааллар  дуу?

– Оттон уонна тугу гыныахпыный? Көрүөхтээх, үлэни толоруохтаах эбээһинэһим буоллаҕа. Икки ынаҕы ыыбын. Биһиги кылаастан үһүөбүт. Анараа кылаастан биир уол баар. Атыттар да, баҕар, сылдьаллара буолуо. Мин улаханнык алтыспаппын ээ. Бэйэм бэйэбэр сылдьарбын ордоробун. Алын кылаастарга сылдьан илии-атах буолан көмөлөһөр этим. Хотон үлэтин олоччу толорор буолбутум 13-14 сааспыттан буолуо.

– Маладьыаскын дии! Сүөһүлэргин кытта киһилии «кэпсэтэҕин» дуу биитэр «таҕыстым-ыатым-бүттүм»?

– Хайдах оннук буолуой?! Үлүбээй, робот курдук ыабаппын буо. Кэпсэтэҕин, ньирэйдэргин атаахтатаҕын, кыратык мөҥөттөөн да ылыаххын сөп. Сүрэҕэлдьиэхпин баҕарбытым да иһин, туораттан ким  кэлэн хотоҥҥо сылдьыай? Быраатым – спортсмен, дьарыга, эрчиллиитэ элбэх.

– Бэтэринээр эҥин буолуоххун сөп эбит ээ?

– Оннук толкуйдана сылдьыбытым. Атын эйгэни, холобур айтига, аныгы технологияларга быһаарсыбаппын, сэргээбэппин даҕаны. Көмпүүтэргэ сэриилэһэр оонньууларынан үлүһүйбэппин. Ол кэриэтэ киинэ көрбүтүм, пластилиммынан дьарыктаммытым, учуобунньуктарбын ылан аахпытым, ынахтарбын көрбүтүм быдан ордук. Уус-уран айымньыны интэриниэккэ ааҕааччыбын. Хаһыаты-сурунаалы батыһа сылдьан аахпаппын, ТВ сонуннарын көрбөппүн. Туох баар сонуну-нуомаһы аҕам бэйэтэ да араадьыйа курдук (күлсэбит) күннэтэ кэпсиир. Уопсай өйдөбүл баар.

– Быыстапка диэн төһө долгутуулаах эбитий? Аҕаҥ: «Сергей Зверев аатынан киин дьонунан туолбутун, олорор да олоппос хаалбатаҕын көрөн, соһуйан, уол төттөрү ойботоҕор махтал этэ» диэн эрэрэ...

– Аҕыйах киһи буолуо дии санаабытым. Аны, бары хайҕаа да, хайҕаа. Хайдах эрэ табыгаһа суох, кыбыстыылаах курдук этэ. Иккис өттүттэн, үлэҕин, дьарыккын хайгыыллара истиэххэ үчүгэй бөҕө буоллаҕа. Хайҕана үөрэммэтэх киһиэхэ, быһата, ураты турук этэ.

Айсен аҕата Евгений Еремеевич Аввакумов:

– Оҥоһуктарынан кыттан, улуустааҕы күрэххэ 5 сыл бастаабыта. Быыстапкаҕа элбэх көрөөччү кэлбититтэн соһуйдум, олус үөрдүм. Нэһилиэкпит баһылыга А.Г. Самойлов, оскуола дириэктэрэ С.В. Игнатьева, Мусуой дириэктэрэ А.С. Иванова, кулууптан Э.С. Николаева тыл этэн, кылааһын оҕолоро, табаарыстара кэлэн эҕэрдэлээн барбыттара. Махтанабын.

Айсеммыт дьиэбит тутаах киһитэ. Сүрүн асчыппыт эмиэ – кини. Кыра уол бурдук аһы сатыыр. Айсен хайыһарга эмиэ тыыппалаах да, бэйэтэ баҕарбат. Солото да суох буолаахтыа. Үөрэнэ бардаҕына, дьэ, суохтуубут. Сүөһүбүтүн эһэрбит буолуо. Айсеннаах буолан, ийэбит суох буолбутун кэннэ сүөһү-ас тутан олордохпут. Бэйэм ыарытыйар буолан, сарсыарда өттүгэр эрэ сылдьабын.

Элгээйитээҕи Оҕо ускуустубатын оскуолатын сэбиэдиссэйэ Александр Николаевич Поротов:

– Быыстапка тэрийэр санаа эрдэттэн баара. 2023 с. Вилена Поротова, Айсиэна Иванова, Игорь Петров үлэлэрин бар дьон көрүүтүгэр туруорбуппут. Айар-тутар баҕалаах оҕолору араас өттүттэн өйүүр, көҕүлүүр соругу инники күөҥҥэ тутабыт. Айсен миэхэ 2019-2023 сс. дьарыктаммыта. Ол да кэнниттэн сөбүлүүр дьарыгын бырахпакка, наар оҥоро, айа-тута сылдьарын, куонкурустарга көхтөөхтүк кыттарын хайгыыбын. Кини курдук ис иһиттэн баҕаран, кыһаллан туран оҥорорун таһынан салгыы сайдар дьүккүөрдээх оҕо өйөнүөх тустаах. Айсеҥҥа талаана сайдарыгар, бу дьарыгар сыһыаннаах үөрэххэ киирэн, идэтийэригэр, салгыы сайдан, айар-тутар аартыга арылларыгар баҕарабын.