Хотугу дэгит күрэс

«Боотурдар көлүөнэлэрэ» бырагыраама чэрчитинэн Хотугу многоборье салайааччылара, тренердэр, спортсменнар «Сахаада-спорт» бэрэсидьиэнэ Александр Ким-Кимэн, Манчаары аатынан Спорт национальнай көрүҥнэрин киинин дириэктэрэ Геннадий Васильев көҕүлээһиннэринэн кулун тутар 26 күнүгэр «төгүрүк остуол» тула кэпсэттилэр.

Ити күн сарсыардааҥҥы рейсинэн хотугу многоборецтар Ханты-Мансийскай уокурук Белоярскай куоратыгар түмүктэммит Арассыыйа чемпионатыттан иккис миэстэни ылан кэлбиттэрэ үөрүүлээх бэлиэ түгэнинэн буолла.

Хотугу многоборье федерациятын бэрэсидьиэнэ Сергей Афанасьевич Сивцев, толорооччу дириэктэр Семен Михайлович Колодезников ситиһиилэрин уонна инники былааннарын билиһиннэрдилэр.

Ол курдук, түмсүүлээх хамаанда Арассыыйа чемпионаттарыгар 2022-2024 сс. үстэ субуруччу бастаабыттарын, рекортары олохтооһуҥҥа улахан дьоҥҥо 100-түү, оҕолорго 30-туу тыһ.солк. биһирэбил наҕараадалары туттартыылларын кэпсээтилэр. Дойду чемпионатыгар аркааны быраҕыыга уонна наартаны ойууга Валентина Борисова, Амелия Алексеева, Диана Павлова наҕараадалыыр үрдэлгэ кэккэлэһэ турбуттарын, наартаны ойууга Георгий Софронов, 3 км сүүрүүгэ Михаил Соловьев бастаабыттарын, абсолютнайга Егор Терентьев үһүс миэстэлэммитин иһитиннэрдилэр.

Арассыыйа чөмпүйүөнэ, наартаны ойууга СӨ рекордсмена (1111 наарта), Өймөкөөн ыччата Георгий Софронов хотугу многоборье экс-рекордсмена, тренердиир аҕата Николай Николаевич Софронов дьарыктыыр оҕотун илдьэ сылдьан улаханнык көмөлөспүтүн, федерация өттүттэн өйөбүл баарын, кыайыы бэйэ спордун көрүҥүн таптыыртан, күүстээх дьарыктан, тулууртан кэлэрин бэлиэтээтэ.

Мэҥэ Хаҥалас Харатыттан төрүттээх СӨ уонна Манчаары оонньууларын абсолютнай чөмпүйүөнэ, Чурапчы институтугар үөрэнэр Егор Терентьев хотугу многоборьенан уон сыл дьарыктанарын, сүүрүүнэн дьарыктана сылдьан Константин Ширяевтааҕы көрөн, хотугу многоборьены сөбүлээбитин, туруоруммут сыалын-соругун толорорго үлэлиирин, ону сэргэ олохтоох судьуйалар «кыратык сыыһалларын» ыйда.

Алдан Хатыыстыырыттан төрүттээх ХИФУ физкультурнай институтугар үөрэнэр Диана Павлова 12 сааһыттан дьарыктанарын, дзюдоҕа Арассыыйа оҕолоругар уонна дьахталларга миэстэлэспитин, бастаабытын, хотугу многоборьеҕа көспүтүн, сөбүлээбитин, «түргэн наартаттан» дуоһуйууну ыларын, өссө күүстээх үлэ кэтэһэрин үллэһиннэ.

Аркааны быраҕыыга Арассыыйа рекордсмена, элбэх төгүллээх чөмпүйүөҥкэтэ, Үөһээ Бүлүү Дүллүкүтүттэн төрүттээх Валентина Борисова дьарыгын тренер Раиса Васильевна Григорьеваҕа тохсус кылааска саҕалаабыт, билигин Альберт Федорович Ивановка эрчиллэр. Бу Арассыыйа чемпионатыгар Амелия Алексеева рекордка кыранан тиийбэтэх, кэскиллээҕин көрдөрбүт.

Михаил Соловьев (Бүлүү) 3000 м сүүрүүгэ былырыын Магадаҥҥа ылбыт үрүҥ көмүс мэтээлин кыһыл көмүс мэтээлгэ кубулутан, реванш ылбыт. Онуоха бастыыр санаата, «бойобуой настройа» көмөлөспүт. Бу түмсүүлээх уонна күүстээх састааптаах хамаандаларынан Аан дойду чемпионатыгар кыттар баҕалаахтарын билиһиннэрдэ.

Үөһээ Бүлүү Дүллүкүтүттэн баһаарынай чаас байыаһа Айаан Чоросов маҥнайгы тренерэ Григорий Егорович Васильев, билигин Альберт Федорович Ивановка эрчиллэр. Арассыыйа биэс төгүллээх чөмпүйүөнэ Алексей Созоновтыын эгил-тэгил күрэхтэһэн сайдыбытын, аэробнай уонна анаэробнай дьарык көрүҥнэринэн тэҥинэн тутарын, «взрывной» күүһү уонна сылайбат буолууну дьүөрэлиирин, үс ойууга 11 миэтэрэҕэ чугаһаппытын, күҥҥэ үс дьарык, иҥэмтэлээх аһылык, бэрээдэги тутуһуу, күннээҕи режим быһаарар оруоллаахтарын тоһоҕолоото. Чемпионакка тоҕус эрэ аркааны киллэрэн тэбиллибитин, сүгэни 228 м быраҕан өрөспүүбүлүкэҕэ рекорд олохтуу сылдьыбытын, ол рекордун Алексей Созонов 237 м тиэрдэн тупсарбытын, хамаанданан Арассыыйа Кубогар бастыыр кыахтаахтарын туһунан кэпсээтэ.

Хотугу многоборьеҕа СӨ Бочуоттаах маастара, Арассыыйа биэс төгүллээх абсолютнай чөмпүйүөнэ Алексей Созонов (Орто Халыма) 2014 с. Нерюнгригэ Алексеев Валентин Геннадьевичка аан бастаан дьарыктаммытын, 2016 с. Чурапчы институтугар киирбитин, Альберт Федорович Ивановка эрчиллэрин, Арассыыйаны - биэс, Арассыыйа Кубогын икки төгүл кыайталаабытын, 2023 с. саха многоборьетыгар көспүтүн, Манчаары оонньууларыгар сүүмэрдээһини ааспытын, муус устар 12-13 күннэригэр Чурапчыга «Дыгын оонньууларыгар» сүүмэрдээһиҥҥэ кыттыахтааҕын билиһиннэрбитэ болҕомтону тарта.

Арассыыйа, Саха сирин чөмпүйүөнэ, экс-рекордсмена, үтүөлээх тренер, «Модун»  спорткомплекс тренерэ Анатолий Гаврильевич Сыромятников хотугу многоборье  В.П. Кочнев, И.Ю. Григорьев көҕүлээһиннэринэн тэриллибитин санатта. Оччолорго Константин Тупринныын дьарыктаммыттарын, оҕолору дьарыктаабыттарын, 1988 с. Арассыыйа чемпионатыгар аан бастаан толору хамаанданан кыттыыны, үс ойууга Семен Говоров, сүгэни быраҕыыга Борис Ильин рекортарын иһитиннэрдэ. Константин Туприн спорка бэриниилээҕин Норильскайга буолбут Арассыыйа чемпионатыгар Сааскылаахтан «Буран» көлөнөн тиийбитэ да туоһулуурун кэпсээтэ. Валериан Спиридонов, Вячеслав Филиппов рекортарын,  бастакы аркааннары, сүгэлэри оҥортуулларын, дэгиттэр мас ууһа Петр Николаевич Софронов улахан өҥөлөрүн санатта. «Хуреш» тустууга сахалар наар бастыылларын иһин күрэхтэһии бырагырааматыттан суох оҥоһуллубутун, «Азия оҕолоругар» Ганя Цыпандин, Денис Пастухов бастаабыттарын, Денис Пастухов миэстэттэн 3 м 15 см ыраахха ыстанарын кэпсээтэ, «түргэн наартаны» биһириирин бэлиэтээтэ.

Сүүмэрдэммит хамаанда сүрүн тренерэ, Арассыыйа спордун маастара Альберт Федорович  Иванов эрдэ хапсаҕайынан, сүүрүүнэн дьарыктана сылдьыбыт. Тренер Виктор Акимовка эрчиллэн хотугу многоборьеҕа маастар нуорматын толорбут, 2005 с. Манчаарыга бастаабыт. Чурапчы институтун бүтэриэҕиттэн 2008 с. тренердиир. Арассыыйа чемпионаттарын үстэ кыайбыттарын, бу сырыыга иккис буолбуттарын, эһиил Рязаньҥа буолар чемпионакка бастыыр туһугар үлэ барыахтааҕын, түөрт «пересадкалаах», икки хонуулаах уһун айан ыараханын, айан сыаната ыараханынан хоту улуустар ситэ-хото кыттыбаттарын, сылга биир эрэ өрөспүүбүлүкэ чемпионата ыытылларынан сырдатыы суоҕун этэн туран, оҕолор элбэх бириистээх «Дыгыҥҥа» кыттар баҕалаахтарын бэлиэтээтэ.

Манчаары аатынан Спорт национальнай көрүҥнэрин киинин дириэктэрэ, Ил Түмэн физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Геннадий Анатольевич Васильев Арассыыйаҕа инники күөҥҥэ сылдьарбытын, солбугу бэлэмнээһиҥҥэ болҕомто уурулларын, бырабыыталыстыбаҕа спорт сахалыы  терминнэрин хамыыһыйата үлэлиирин, холобур, «хотугу многоборье» - «хотугу дэгит күрэс» диэн ааттаныахтааҕын, быраабылаҕа көннөрүүлэри киллэриини, ол иһигэр «түргэн наарта» интэриэһи улаатыннарыан сөбүн, мас тардыһыыга кинигэ тахсыбытын, хапсаҕайга кинигэ бэлэмнэниллэрин, хотугу многоборьеҕа эмиэ ылсыахтаахтарын иһитиннэрдэ.

«Сахаада-спорт» Ассоциация бэрэсидьиэнэ Александр Николаевич Ким-Кимэн Федерация үлэтэ сөпкө баран иһэрин, саҥа методика киллэриллиэхтээҕин, физкультура уонна спорт икки институттара үлэлэрин наукаҕа туһаайыахтаахтарын, Арктика дьыалаларыгар уонна тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэлэрин кытта ситимнээхтик үлэ барыахтааҕын, үбүлээһини туруорсары санатта. Анал байыаннай дьайыы байыастара хоту сир кытаанах усулуобуйатыгар төрүт көрүҥнэри баһылааннар эр санааланыы, дьоруойдуу быһыы холобурдарын көрдөрөллөрүн бэлиэтээтэ, федерация салайааччыларыгар, тренердэргэ, спортсменнарга ситиһиилэрин иһин махталын биллэрдэ.