Хайа чыпчаалын туһунан

Тула өттө күөх томтордоох, улаҕата көстүбэт сүдү хайалардаах кыра дэриэбинэҕэ олорбута үһү биир ытык кырдьаҕас. Кини кыырыктыйбыт баттаҕа уонна маҥан бытыга уһун олоҕу олорбутун, мындыр өйүн кэрэһилииллэрэ.

Дэриэбинэ дьоно уонна атын чугас сирдэртэн киниэхэ анаан-минээн сүбэ-ама ыла кэлэллэрэ, кырдьаҕас эппит тыллара ханнык да уустук ыйытыыга хоруй буларга көмөлөһөрүгэр итэҕэйэллэрэ.  

Биирдэ ытык кырдьаҕаска эдэр киһи тиийэн кэлбитэ. Кини сирэйигэр-хараҕар аймалҕан уонна сылаа хоммут курдуга, оттон санныгар киһи хараҕар көстүбэт таһаҕаһы сүгэ сылдьарга дылыта. Кини чугаһаан баран төбөтүн хоҥкуппута уонна:

– Ытык кырдьаҕас, мин ситиһиигэ дьулуһабын, ол эрээри тугу гыммытым барыта туһата суох. Сырам туох да түмүгү аҕалбат. Тоҕо оннугуй? – диэбит.

Аарыма кырдьаҕас эдэр киһини турулуччу көрбүт уонна ыйыппыт:

– Ситиһии диэни хайдах өйдүүгүн? Ол тугу ситиһиэххин баҕараҕын?

Эдэр киһи толкуйга түспүт, онтон хоруйдаабыт:

– Мин дьон-сэргэ билиниитин ылыахпын уонна тугу эрэ кыайар кыахтаахпын дакаастыахпын баҕарабын.

Кырдьаҕас мүчүк эрэ гыммыт. Итиэннэ туран уолу кэнниттэн батыһыннарбыт. Кинилэр дьиэттэн тахсан, чугас сытар хайа тэллэҕэр тиийбиттэр.

– Миэхэ суолгун көрдөр, – диэбит кырдьаҕас.

Эдэр киһи, кыратык симиттэн баран, кэпсээн барбыт: хас даҕаны араас дьыалаҕа ылса сылдьыбыт, ол эрээри бырахпыт, тоҕо диэтэххэ санаа хоту сатамматах, кэтэспитэ туолбатах. Атын дьоҥҥо тэҥнэһэ сатаабыта, туга да табыллыбатах. Хас сырыы аайы үөһэ тахсан иһэн аллара түспүт, ол аайы бэйэтин күүһүгэр эрэлин сүтэрэн испит.  

Ытык кырдьаҕас кини кэпсээнин уһуннук истибит, быһа түспэтэх. Кэмниэ-кэнэҕэс бүппүтүн кэннэ хайа чыпчаалын көрдөрбүт уонна эппит:

– Эн чыпчаалга дьулуһаҕын, ол эрээри аллара диэки, атаххын эрэ көрөҕүн. Хас биирдии хардыыгын кэтэнэҕин, сыыһа үктэниэм диэн куттанан. Эт эрэ миэхэ, өскөтүн мэлдьи аллараны эрэ көрө сылдьан, чыпчаалы хайдах дабайыаххыный?

Эдэр киһи ах баран хаалбыт. Кини төбөтүн хоҥкуппут, онуоха, кырдьык, атаҕын анныгар баар быыллаах суолу эрэ өйдөөн көрбүт.

– Оччоҕуна атыннык хайдах? – диэн ыйыппыт кини. – Атаҕым аннын көрбөтөхпүнэ, охтор буоллаҕым.

– Кырдьык оннук, – кырдьаҕас сөбүлэспит. – Ол эрээри эн  чыпчаал эрэ диэки көрүөхтээххин. Баҕар, суолгун барытын көрүмэ, ол эрээри ханна баран иһэргин билиэхтээххин. Төһө ырааҕын эн көрүмэ, кэннигэр хаалбыт сыыһаларгар эргиллимэ. Өйгүн-санааҕын билигин оҥорор хардыыгар салай. Хас биирдии хардыы эйигин чыпчаалга чугаһатар.

Ытык кырдьаҕас чочумча тохтообут уонна эбэн эппит:

– Итиэннэ өссө биир кистэлэҥ баар. Ситиһии диэн чыпчаал буолбатах. Ситиһии кэлэр, өскөтүн эн бэйэҥ суолгуттан астына үөрэннэххинэ.

Эдэр киһи толкуйга түспүт. Кини үөһэ өрө көрбүтэ, иннигэр сытар хайа бастакытын ыарахан мэһэй курдук буолбакка, умсулҕаннаах сырыы курдук көстүбүт.

Ситиһии диэн тугуй?

Ытык кырдьаҕас эдэр киһиэхэ тугу сүбэлээтэ?