Ханнык туонаны тупсарабыт: куоластааһын бүтэрэ чугаһаата

“Олох инфраструктурата” национальнай бырайыак чэрчитинэн “Куорат тупсаҕай эйгэтин оҥоруу” тосхол Саха сиригэр 2019 сылтан үлэлиир. Ол кэмтэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн уопсайа 101 уопсастыбаннай туона тупсарылынна. Былырыын 2024 с. бу тосхолунан 24 эбийиэк (үбүлээһинэ 941,23 мөл. солк.) тупсарыллыбыт буоллаҕына, быйылгы былаанынан өрөспүүбүлүкэ 25 территорията саҥардыллыахтаах. Бу бырагырааманы олоххо киллэрии биир ураты көстүүтэ – чопчу ханнык эбийиэктэргэ тупсарыы үлэтэ ыытылларын олохтоох дьон куоластааһынынан быһаараллар. Куоластааһын Госуслуги порталга ыытыллар кэмэ: муус устар 21 күнүттэн бэс ыйын 12 күнүгэр диэри. Куоластааһын бүтэрэ нэдиэлэни кыайбат эрэ кэм хаалла.

Куоластааһын хаамыыта

Чопчу маннык хабааннаах көҕүлээһиннэринэн Дьокуускай куораппыт сыллата тупсар, кэрэхсэбиллээх көрүҥнэнэр. Бу сылга куоластааһыҥҥа куорат 8 эбийиэгэ киирэн турар. Бары да дьон билэр, ордук таптаан сылдьар туоналара. 

Ыам ыйын 2 күнүнээҕи туругунан куоластааһын хайдах баран иһэрин көрүөҕүҥ.

Билиҥҥитэ баһыйар үгүс ахсаанынан Юрий Алексеевич Гагарин аатынан сквер инники күөҥҥэ иһэр. Куоластааччы ахсаана – 14 904.

Бу сквер Дьокуускай куорат Гагаринскай уокуругар, Можайскай уулуссатыгар, Дьокуускай аэропордуттан 500 м тэйиччи сиргэ баар. Бырайыак көрдөрөрүнэн, сквер тупсарылыннаҕына сынньанарга аналлаах, мемориальнай, дьаарбайар, оҕоҕо аналлаах уонна быыстапкалыыр сирдэрдээх буолуо. Билигин баар үс пааматынньык саҥардыллыахтаах: “Аляска-Сибирь” дьоруойдарыгар аналлаах стела, дьоруойдар ааттарын үйэтитэр мемориал уонна Ю.А. Гагарин бюһа.

Куоластааһынынан 2-с көрдөрүүлээх иһэр – Ржев аннынан охтубут Саха сирин буойуттарыгар аналлаах сквер. Бу сквери тупсарарга 3 423 киһи куоластаабыт.

Манна тупсарыы үлэтэ ыытылыннаҕына, бу тулаһа аҥаар эҥээрэ бордюрдарынан күрүөлэммит курдары ааһыллар мемориальнай сквер буолара былааннанар. Территорията 3 зонаҕа арахсыа: Охлопков, Петухов уонна Пааматынньык зоната. Бу үс зонаны хронология истиэнэтэ холбуо.

Оттон 2904 куоластаах Теплай күөл кытыла бэс ыйын 2 күнүнээҕи туругунан 3-с көрдөрүүлээх.

Бу ыччат сөбүлээн мустар туонатын тупсарыы бырайыагар дьон күөлгэ куттала суох түһэллэрин тэрийэргэ табыгастаах сири оҥоруу боппуруоһа көрүллэр. Ону тэҥэ куорат олохтоохторо, устудьуоннар сынньанар зоналара оҥоһуллуо: дьаарбайар маршруттар, аныгы архитектура технологиятынан кытылы тупсарыы баар буолуохтара.

Теплай күөл кытылыттан арыый аҕыйах куоластаах – «Обнаженные сердца» сквер. Куоластааһын бүтүө 10 хонук баарына бу сквери тупсарарга куоластаабыт дьон ахсаана  – 2508. 

Бу тапталы, сомоҕолоһууну уонна өйдөһүүнү бэлиэтиир биир дьоһун уопсастыбаннай миэстэ Дьокуускай куорат Таалай күөлүн кытылыгар баар. Бырайыак чэрчитинэн көхтөөх сынньалаҥы көҕүлүүр, аныгы куттал суох буолуутун хааччыйар стандарка эппиэттиир, оҕо дьону үөрдэр саҥа оонньуур комплекстар оҥоһуллаллара былааннанар.

Николай Щорс аатынан кытылы тупсарарга 1201 олохтоох куоластаабыт. Тупсарыы бырайыагын эскиһигэр күөл кытылыгар сынньалаҥ миэстэлэр оҥоһуллуохтаахтара, күөлү кыйа дьаарбайарга аналлаах сирдэр, пирстэр, күөлгэ түһүүлэр, массыына парковкалара, кафе баар буолаллара ойууланар.

Сэргэлээх күөл кытылын тупсаҕай оҥорору 723 куоластааччы талбыт.

Бырайыак эскиһинэн манна велопарковка, атыы-эргиэн павильоннара, кафе, сибэккилээх ыскаамыйалар, хачыаллар, муоста көрүллүбүттэр. Ону тэҥэ көхтөөх сынньалаҥ зоната – скейтинг, волейбол, баскетбол, воркаут оонньуурга спорт уонна оҕо оонньуур былаһааккалара бааллар. Өйдөбүнньүк фонтана, амфитеатр көрөр (смотровая) былаһаакка, тыыны прокаттыыр павильон киллэриллибиттэр.

Белое озеро кытыла билиҥҥитэ 493 куоластаах.

Тупсарыы бырайыага көрдөрөрүнэн, манна элбэх хайысхалаах уопсастыбаннай миэстэ тэриллиэхтээх.  Бырайыак сүрүн идиэйэтэ – айылҕаны, историяны уонна аныгы инфраструктураны дьүөрэлии тутуу.

Тутааччылар сквердэрэ быйылгы куоластааһыҥҥа билиҥҥитэ саамай аҕыйах көрдөрүүлээх иһэр. Куоластааччы ахсаана – 362.

Билигин манна тупсаҕай көстүүттэн туох да суоҕун кэриэтэ: сатыы хаамыы зоналара, көҕөрдүү, массыына парковката суохтар. Манан сиэттэрэн, бу территорияны тупсаҕай оҥоруу бырайыага оҥоһуллан турар. Бырайыак эскиһинэн манна сатыы хаамааччылар зоналара аспаалланара, күнтэн хаххалыырдаах ыскаамыйалар, тутууну ойуулуур инсталляция баар буолаллара, мастары олордон көҕөрдүү үлэтэ ыытыллара күүтүллэр.

Егор Чемезов, уокуруктааҕы дьаһалта куорат тутуутугар уонна архитектуратыгар Департаменын куорат эйгэтигэр салаатын салайааччыта, территориялар куратордара: 
– Ханнык уопсастыбаннай туона тупсарылларын быһаарарга рейтиннээх куоластааһын ыытыллар. Бу нэһилиэнньэни куорат уопсастыбаннай олоҕор кытыннарар ньыма көмөтүнэн 14 саастарын туолбут олохтоох дьон Госуслуги сайт нөҥүө тупсарыллар эбийиэги талар бырааптаахтар. Эбийиэктэри тупсарыы үлэтэ “Олорор дьиэ-уот уонна куорат эйгэтэ” (2025 сылтан “Олох инфрастуруктурата, аапт.”) национальнай бырайыак иһинэн үлэлиир “Куорат тупсаҕай эйгэтин оҥоруу” судаарыстыбаннай бырагыраама чэрчитинэн ыытыллар. Манна субсидиялары регионнарынан үллэрэллэр. 
Куоластааһыҥҥа нэһилиэнньэ төһө бырыһыана кыттыбытынан регионнар икки ардыларыгар бэйэтэ туһунан күөн күрэс тыына баар диэн бэлиэтээн ааһар тоҕоостоох. Федеральнай кииҥҥэ бу бырагырааманан үбүлээһини аттаралларыгар куорат нэһилиэнньэтэ куоластааһыҥҥа төһө көхтөөхтүк кыттарын хайаан да учуоттууллар. Онон куоластааһыҥҥа көхтөөхтүк кыттан, тупсаҕай оҥорорго испииһэккэ киирбит эбийиэктэртэн талан, куораппыт тупсарын өйүүрбүт хайаан да наадалаах. 
Бу сылга өрөспүүбүлүкэ таһымыгар региональнай субсидияны аттарыыга Дьокуускай куоракка сыһыаннаан уларытыы киллэриллэн турар. Бу иннинэ ити бырагыраамаҕа киирсэргэ муниципалитеттар сылга 1-дии эрэ бырайыагынан кыттар бырааптаах этилэр. Куорат салалтата үлэ ыыппытын түмүгэр, бу балаһыанньаҕа уларытыы киирдэ, Дьокуускай өрөспүүбүлүкэ киин куората буоларын быһыытынан 3 бырайыагар федеральнай үбүлээһини ылар кыахтанна. 
Быйылгы рейтиннээх куоластааһыҥҥа Дьокуускай 8 туоната киирдэ. Куоластааһын бүтэрэ бэрт аҕыйах кэм хаалла, онон нэһилиэнньэни олорор куораппыт тупсаҕай буоларыгар тус санааҕытын биллэрэн, куоластааһыҥҥа көхтөөхтүк кыттаргытыгар ыҥырабын.

Ханнык эбийиэккэ куоластыыгын? Тоҕо?

Екатерина Куличкина, куорат олохтооҕо:

– Мин маннык куоластааһын саҕаламмытын эрдэ истибитим эрээри, бириэмэ булан билиҥҥитэ куоластыы иликпин. Ол эрээри хайаан да куоластыам диэн санаалаахпын. Маннык бырагыраамаларынан куорат бэлиэ сирдэрэ тупсаллара олус үчүгэй. Быйылгы испииһэккэ баар туоналартан Теплай күөл кытыла бастакынан тупсарыгар баҕарыам этэ. Тоҕо диэ? Тоҕо диэтэххэ, бу кытыл, мин санаабар,  дьон  ордук элбэхтик тоҕуоруһар сирэ. Испииһэккэ баар туоналартан миэхэ ордук чугастара буолар. Дьон сынньанарыгар, сайыҥҥы кэмнэргэ ууттан чугас дьаарбайарыгар олус табыгастаах сир.

Татьяна Алексеева, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ пресс-сулууспатын үлэһитэ:

– Теплай күөл кытылыттан чугас олоробут, бэйэм университекка үлэлиибин. Киэһэ аайы тахсан күүлэйдиир сирбит. Устудьуоннар, эдэр дьон, дьиэ кэргэттэр сынньанар сирдэрэ буоларын курдук олус үчүгэйдик тупсарыллыан, саҥардыллыан уруккуттан баҕарабын. Киһи, уопсайынан, уу аттыгар хайдах эрэ сынньанар, уоскуйар курдук.

Марианна Попова, ыччат:

­– Ржев аннынан охтубут буойуттарга аналлаах сквер тупсарыллара буоллар диэн баҕа санаалаахпын. Быйыл Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылын көрсө сэрии кыттыылаахтарын ааттарыгар сүгүрүйүү, кинилэри үйэтитии, кэриэстээһин бэлиэ тэрээһининэн буолуо этэ. Бырайыак эскиһин көрбүтүм. Чахчы дьон сылдьарыгар табыгастаах, тупсаҕай көстүүлээх буола оҥоһулуннаҕына олус бэрт, дьон элбэхтик тоҕуоруһар сирэ буолуо этэ дии саныыбын.

Николай Иванов, бэйэ дьарыктаах:

– Аэропортан чугас баар Юрий Гагарин аатынан сквери тупсарарга куоластаабытым. Баар эскизтэртэн тоҕо эрэ ордук табыллыбыттара диэн сөбүлүү көрбүтүм. Дьиҥэр, кыах баара буоллар, барыларыгар да куоластыам этэ (күлэр). Биири эрэ талар көҥүллэнэр буолан, ордук сөбүлээбиппин талбытым. Атыттар кэлэр кэмҥэ эмиэ тупсарыллыахтара диэн эрэнэ, итэҕэйэ күүтэбит. Бу бырагырааманан тупсарыллыбыт туоналары киһи хайгыы эрэ көрөр. Федеральнай өттүттэн бу чааһыгар өйүүр бырагыраамалар бааллара үөрдэр.

Матрена Сысолятина, өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһа үлэһитэ:

– “Обнаженные сердца” сквергэ куоласпын биэрбитим. Элбэх оҕо сынньанар сирэ. Бэйэм элбэх оҕолоох ийэ буоларым да быһыытынан, чуолаан ити сквергэ сылдьабыт. Аттыгар Оҕо дыбарыаһа баар, онон бу Дьокуускай куорат киинигэр элбэх оҕо мустан оонньуур сирэ диэн бэлиэтиибин.

Куоластааһын бүтэрэ номнуо биир эрэ нэдиэлэ хаалла. Маннык хабааннаах дойду үрдүнэн ыытыллар бырайыактарга өрүү көхтөөхтүк кыттар өрөспүүбүлүкэбит, Дьокуускай куорат олохтоохторо, бу уопсастыбаннай дьыалаҕа тус санааны биллэрэргэ тэриллибит кыаҕы мүччү туппакка, олорор сирбит табыгастаах, тупсаҕай буоларыгар бэриллибит кэми баттаһа куоластыаҕыҥ. Куоластааһын баара-суоҕа аҕыйах бириэмэни ылар, оттон хас биирдии куолас – дьоһун суолталаах.

Хаартыскалар: Госуслуги саайтан