«Хаҥалас хапсаҕайын» хабараан хапсыһыылара

Олунньу 1-2 күннэригэр “Өрөгөй” спорт уораҕайыгар буолан ааспыт “Хаҥалас хапсаҕайа” I-кы Норуоттар икки ардыларынааҕы Гран-при турнира болҕомтону тарта. Тустууну таптааччылар сэҥээрилэринэн туһанар турнир аан бастаан 1998 сыллаахха Покровскай куоракка ыытыллыбыта. Ити кэм устата киэҥ билиниини ылан, былырыын – Бүтүн Арассыыйатааҕы, быйыл Норуоттар икки ардыларынааҕы таһымҥа тиийэ үүннэ. Омуктар улаханнык биһирээтилэр. 10 омук дойдутуттан, Арассыыйа 10 регионуттан 500-кэ кыттааччы добун түһүлгэҕэ тахсан, икки күн устата сытыы хапсыһыылары көрдөрдүлэр.

Хапсаҕайы сайыннарыы меморандума

Турнир иннинэ, тохсунньу 31 күнүгэр, “Саха-медиа” кииҥҥэ тэриллибит пресс-конференцияны Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка миниистирэ Леонид Спиридонов салайан ыытта. Азербайджан, Белоруссия, Индия, Иран, Кыргызстан, Монголия, Нигерия, Таджикистан, Узбекистан, Кытай-Ис Монголия, Грузия, Алтай, Бурятия, Забайкальскай кыраай, Татарстан, Тыва, Хакасия дэлэгээссийэлэрин салайааччылара, Арассыыйа тустууга федерациятын үлэһиттэрэ кыттаннар, санааларын үллэһиннилэр.  Иһитиннэриилэр, ыйытыыларга хоруйдааһыннар буоллулар. Омуктар дэлэгээссийэлэрин салайааччыларын кытта бииргэ үлэлээһин меморандума түһэрсилиннэ. Сөбүлэһии сүнньүнэн, илии баттаспыт дойдулар бэйэлэригэр хапсаҕай федерацияларын тэрийиэхтэрэ.

Ити туһунан Арассыыйа уонна Норуоттар икки ардыларынааҕы хапсаҕай федерациятын бэрэсидьиэнэ Вячелав Анатольевич Нестеров билиһиннэрдэ: “Үлэбитин 2022 с. Алтайтан саҕалаабыппыт. Былырыын Таджикистаҥҥа аан дойду чемпионатын ыыппыппыт, онно 24 дойду кыттыбыта, Америка кытта кэлбитэ. Сүрдээҕин сөбүлээбиттэрэ. Спорт диэн дьону, дойдулары, омуктары түмэр, инникини биэрэр эйгэ. Спорду өйүүрбүт тухары, уонна сахалар национальнай көрүҥмүтүн таһаараммыт, норуот быһыытынан үүнэ-сайда туруохпут. 1-кы Бэрэсидьиэммит  М.Е. Николаев “Үүнүү-сайдыы үөрэххэ, доруобуйаҕа уонна спорка бааллар” диэн этэрэ. Биһи ону тутуһуохтаахпыт. Былааммытыгар аан дойду уонна Арассыыйа чемпионаттара тураллар. Уонна, табылыннаҕына, Арассыыйа Кубогын ыытыахпыт. Узбекистаҥҥа, Монголияҕа хапсаҕай чемпионаттарын ыытыахтара, Кыргызстаҥҥа бу кулун тутарга буолуохтаах. Индияҕа хапсаҕай чемпионатын бу тохсунньу ыйга ыыппыттара. Кытайдар (Ис-Монголия) сэҥээрэннэр, бэрэстэбиитэллэрин ыытаннар, көрө, үөрэтэ сылдьаллар. Онон хапсаҕай аан дойдуга киэҥник хардыылаата. Саха сирин хапсаҕайдьыттарын туһунан этэр буоллахха, 75 кг диэри кыайыыны ситиһиэхтэрэ диэн эрэллээхпин. Улахан ыйааһыннарбытыгар ыарахан буолара буолуо. Сахалар, өбүгэлэрбит ыраах тоҥ сири баһылаан, саамай күүстээх санаалаах дьоммут. “Хаҥалас хапсаҕайын” сыллата ыытарга “ХТЗ-групп” дириэктэрдэрин сэбиэтэ уонна Хаҥалас улууһун дьаһалтата үлэлэһэбит”.

Турнир үөрүүлээхтик аһыллыытыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников, Арассыыйа бойобуой искусстволарын федерациятын толорооччу дириэктэрэ Рамиль Габбасов, Норуоттар икки ардыларынааҕы уонна Арассыыйа хапсаҕайга федерациятын бэрэсидьиэнэ Вячеслав Нестеров эҕэрдэлээтилэр.

Толуу көрүҥ быһаарбата

Омук дойдуларыттан Юсифов Хасай (Азербайджан), Европа боруонса призера, Шадман Азими (Иран), греко-римскэй тустууга Аан дойду Кубогын үрүҥ көмүс призера, Дамдинсурэн Пуревдорж (Монголия), самбоҕа аан дойду хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, Шукруллох Пиров (Таджикистан), греко-римскэй тустууга аан дойду, Европа Кубогын призера, Афзал Сапаров (Узбекистан), греко-римскэй тустууга Азия чөмпүйүөнэ, Амиран Сикоридзе  (Грузия), сумоҕа Европа чөмпүйүөнэ, Аканаков Родион (Алтай), самбоҕа аан дойду икки төгүллээх чөмпүйүөнэ, Бурятияттан Сандан Гармаев (75 кг) уонна Балдан Цыжипов “Хаҥалас хапсаҕайын” ыарахан ыйааһыннаахтарга,  Карим Шигапов (Татарстан), курдаһан тустууга Арассыыйа, аан дойду чөмпүйүөнэ, Айдын Монгуш (Тыва), Арассыыйа, Европа икки төгүллээх чөмпүйүөнэ, “Хаҥалас хапсаҕайа-2023” абсолютнай чөмпүйүөнэ, Михаил Болганов (Хакасия), хапсаҕайга аан дойду боруонса призера курдук албан ааттаах, суон сурахтаах бөҕөстөр кэлбиттэр. Балтараа центнертэн тахсаны үктүүр, икки миэтэрэ кэриҥэ үрдүктээх аарыма дьон бааллар. Ити үлүгэрдээх бухатыырдары туох туллаҥнатыа буоллаҕай диэн санааны үөскэттилэр.

Тыһыынча аҥаара бөҕөс кыттааччылаах хапсаҕай түһүлгэтэ өтөр-наар буола илигэ. Маҥнайгы күн, күүтүллүбүтүн курдук, кытаанах хапсыһыылардаах буолла. Сахабыт сирин хапсаҕайдьыттара бэйэлэрин ыйааһыннарыгар түһэн биэрбэтилэр, кыайыылары ситистилэр. Маҥнайгы күн ыарахан ыйааһыннаахтарга 85 кг Бурятия маастара, 21 саастаах Зоригто Ухинов кыраһыабай хапсыһыылары көрдөрөн эрэллээхтик бастаата. Мэҥэ Хаҥаластан Анатолий Никитин иккис буолла. 95 кг Ньургун Сергин (Сунтаар) финалга Андриан Ленскэйи 2:0 сэрэтиинэн баһыйан истэҕинэ, Андриан аҕыйах сөкүүндэ хаалыыта баал ылаары, олус үлүһүйэн атахха ыстанан киирэн умса тартарда. 95 кг үөһэ Данил Иванов (Хаҥалас) Бурятия аарыма күүстээх бөҕөстөрүн Балдан Цыжиповы финал аҥаарыгар суулларда, финалга Эрдэм Цыренжаповы атахха киирэн быраҕан, кыайыы үөрүүтүн бэлэхтээтэ!

40-н үөһэ саастаах бэтэрээннэргэ 80 кг Прокопий Петров (Хаҥалас) финалга Гаврил Чаприны сэрэтиинэн 3:0 хотто. 90 кг Платон Саввинов (Үөһээ Бүлүү) Айаал Иванову умса тардан кэбистэ. 90 кг үөһэ ыйааһыннаахтарга Тываттан сумоҕа аан дойду чөмпүйүөнэ Тюлюш Сайын-Белек Иркутскайтан Евграф Середкины тулуппата.

Эр дьоҥҥо бастаабыттар – 100-түү, иккис-үһүс миэстэлэспиттэр – 75-50 тыһ.солк., бэтэрээннэр 50-35-25  тыһ.солк. наҕараадаланнылар.

Илья Кондратьев кэриэһигэр абсолютнайы былдьаһыы

Ыарахан ыйааһыннаах 24 бөдөҥ бөҕөс эр-биир бурҕатыһан туоратыстылар. Үһүс эргииргэ алтыа буолан хаалбыттарыгар, тувинец Сайын-Белек Тюлюш Бурятия бухатыыра Балдан Цыжиповы баалынан баһыйда. Айдын Монгуш Николай Николаевпытын баһыйа тутта. Никита Софронов Зоригто Ухиновы киирээт да тутуһа сылдьан хатыйан, тас уорҕатынан ыытта. Ааспыт “Хаҥалас хапсаҕайын” абсолютнайдара – Тыва бухатыырдара Сайын-Белек Тюлюш уонна Айдын Монгуш – финалга тахсар иһин хапсыһыылара Тюлюш ыраас кыайыытынан түмүктэннэ.

Абсолютнай бастыыр иһин хапсыһыыларга 24 бөҕөс абытайдаах киирсиилэригэр утарсааччыларын хотуталааннар, финалга быйыл тахсыылаах хапсыһыылары көрдөртүү сылдьар Чурапчы бөҕөһө Никита Софронов уонна иллэрээ сыллааҕы “Хаҥалас хапсаҕайын” кыайыылааҕа Сайын-Белек Тюлюш утарыта таҕыстылар.

Хапсыһыылар тустарынан Саха сирин аатырбыт бөҕөһө, хапсаҕайдьыта, Бүтүн Арассыыйатааҕы категориялаах сүрүн судьуйа Яковлев Андрей Вячеславович кэпсээтэ: “Бэйэбит күүстээх бөҕөстөрбүт бары бааллар. “Хаҥалас хапсаҕайа” сыл аайы тупсан, састаап күүһүрэн иһэр. Тыва, Бурятия күүскэ оҥостон кэлбиттэр, анаан-минээн эрчиллэр-бэлэмнэнэр түмсүүнү оҥорбуттар. Холобур, ааспыт турнирдар абсолютнай чөмпүйүөннэрэ Балдан Цыжипов, Сайын-Белек Тюлюш, Айдын Монгуш эмиэ кыайар санаалаах кэлбиттэр. Биһигиттэн тумус туттар, албан аатырбыт бөҕөспүт Евгений Алексеев  өр тохтобул кэнниттэн киирсэ сылдьара кэрэхсэбиллээх.

Тюлюш бэтэрээннэргэ бастаата, эр дьоҥҥо эмиэ тустаары гыммытын тохтоппуппут.  “Рамалаах”, “мощнай” уонна атаҕар үчүгэйдик турар, сүрдээх тирэхтээх. Сааһа 41-рэ. Биһи Никита Софроновпыт кэлин кэмнэргэ үчүгэйдик туста сылдьар, “Бырааттыы Ноговицыннар”, “Цыпандин” турнирдарыгар бастаабыта, абсолютнайы эмиэ ылбыта. Анаан-минээн оҥостон киирсэ сылдьар. Утарсааччыбыт олох үчүгэйдик туттан, холкутук тустар, эмискэ-эмискэ түһүтэлээн киирэр. Сумоҕа тустар буолан, сытыытык, тоҕута түһэн киирсэр. Никита ыга сылдьыан наада, арыый саастаах киһини сүрэҕин быарын ыга сылдьар үчүгэй буолааччы. Хайдах настройкаланан киирбитэ билиэҕэ. Тувиннар тэбэллэр, хапсаҕай кинилэр национальнай хурештарыгар майгынныыр. Ыгыахха наада. Киитэрэйдэр, албынныы сатыыллар. Киирэн биэрбэккэ, ыган, өйдөөн киирсэр сөп. Төбөтүттэн тарда сылдьыахха диэн эппитим, толоро сатыыр. 1:1 ахсаан. Тюлюш атаҕынан үлэлиир. Дергайдыахха, ыгыахха. Сахалар хаһыы бөҕө, трибуна оргуйан олорор. Санаабыт холбоһон, күүс-уох биэриэ. Мүнүүтэ хаалла... Харса суох ыгыахха. Күүскэ хамсаныахха. Төбөбүтүн ыллаттарымыахха. Софронов атахха киирэ сатыыр, киһитэ киллэрбэт. Сүнньүттэн тардар. Софронов атахха умсубутун Тюлюш көмүскэннэ, үөһэттэн хам тутта, аллара баттыалыыр. Ыйааһынынан хам баттаан кэбистэ. Хайыахпытый, эдэр уолаттарбыт өссө үчүгэйдик бэлэмнэниэхтэрин наада. Кыайыахпыт диэн эрэллээхпит”.

Абсолютнай чөмпүйүөн дьоһун аатын иккис төгүлүн ылары ситиспит Тыва күүстээҕэ Сайын-Белек Тюлюш уонна иккис күн 75 кг диэри ыйааһыннаахтарга 21 бөҕөс киирсибит абсолютнайыгар биһи бөҕөспүт Андрей Бекреневу охторбут Хакасия маастара Виталий Канзычаков бриллианнаах кыһыл көмүс мэтээлинэн, сиэдэрэй оҥоһуулаах курунан, сытыы батыйанан уонна 500 тыһ.солк. сэртэпикээтинэн наҕараадаланнылар.

Тустууну таптааччылар уйулҕаларын уһугуннарар сэргэх өрөбүллэр аастылар.