Гаврил Никифоров: «Сырдык олоххутун арыгыга атастаһымаҥ»

Уон сылы быһа эн-мин дэһэн үөрэммит, өссө биир паартаҕа олорбут үөлээннээҕим, кылааһынньыгым Ганика туһунан кэпсиэхпин баҕардым.
Кини билигин Гаврил Николаевич Никифоров, астаапкаҕа олорор полиция майора, уһун,  бэриниилээх үлэтин иһин 1, 2, 3-с истиэпэннэрдээх судаарыстыбаннай наҕараадалардаах, Кавказ бойобуой дьайыыларын бэтэрээнэ, Чечня сэриитин кыттыылааҕа, биһиги кылаас биир киэн туттар, тарбахха баттанар уолбут.

«Зачисткалар» өссө кутталлаахтар этэ

Бэйэм туспунан кылгастык кэпсээтэххэ, 1986 сыллаахха Уус Алдаҥҥа Лөгөй орто оскуолатын бүтэрэн баран, 1987 сылга ытык иэспин төлүү Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр сулууспалыы барбытым. Онтон 1990 сылга, оччолорго ИДьМ систиэмэтигэр, баһаарынай охрана управлениетыгар байыаһынан үлэлии киирбитим.

Ол кэннэ милииссийэҕэ үлэлээбитим. 2001 сыллаахха Хотугу Осетияҕа милииссийэ холбоһуктаах этэрээтин командировкаҕа ыыппыттара, 50 киһи иһигэр мин баарым. Чечнянан, Ингушетиянан, Хотугу Осетиянан, Владикавкаһынан сылдьыбыппыт. Бу Чечня сэриитин үһүс хампаанньата этэ, онтон иккис командировкабар  2014 сылга, милииссийэ полицияҕа уларыйбытын кэннэ барбытым. Онно Кавказ өрөспүүбүлүкэтигэр, Ингушетияҕа ыыппыттара.

Балаһыанньа байыаннай да буоллар, арыый холку соҕус этэ, наһаа бастакылар курдук буолбатах. Ол да буоллар байыаннай киирсиилэр, харсыһыылар бааллара. Биһиги үксүн блокпостарга турарбыт. Хотугу Осетия 105-с блокпоһа Чечня кыраныыссатын кытта бииргэ турара.

Үксүн «зачисткаларга» сылдьарбыт, ол дьэ олус кутталлаах буолара. Байыаннайдар сэриилэһэн барбыттарын кэннэ куораттарга, дэриэбинэлэргэ «зачисткаҕа» киирэҕин. Ханнык дьиэттэн ытыахтара биллибэт, боевиктар син биир хаалаллар, саһан сыталлар. Аны туран  олохтоохтортон боевигы араарыаххын наада, боростуойдук эттэххэ, дэриэбинэ, куорат иһигэр биир да боевик суох буолуохтаах. Ону эн спецназтары кытта толороҕун, куруук кэтэнэ-манана сылдьаҕын, биир сыыһа хамсаныыттан олоххун да толук ууруоххун сөп. «Зачистка» куттала онно сытар.

Уопсайа алта ый сылдьан, Саха сириттэн барбыт 50 киһи бары сүтүгэ суох төннүбүппүт.

100-чэкэ боевигы утары сэттэ буолан

Иккис комадировкабар 2014 сылга барбытым. Саха сириттэн соҕотох этим. Арассыыйа холбоһуктаах этэрээтэ СОБР уонна ОМОН спецназтара, Москватааҕы СОБР «Булат» диэн этэрээтэ уонна Оренбург куорат ОМОНа, олорго сыһыартаабыттара. Мин «булаттары» кытта сылдьыбытым. Онно бойобуой сорудахпыт диэн террористары тутуу, «заложниктары» босхолооһун, аҕыйах «зачисткаҕа» сылдьыбыппыт.

Биирдэ Чечня икки Ингушетия икки ардын кыраныыссатыгар хайа хаспаҕар, разведка дааннайынан боевиктар түһүөхтээхтэр диэн иһитиннэрии кэллэ. Онно биһигини засадаҕа ыыттылар, сэттэ буолан бардыбыт. Уопсайынан бөлөххө 7 киһи баар буолар. Арай ахсаана биллибэт боевиктар иһэллэр, хайаттан түһэн эрэллэр, тоһуйуҥ диэтилэр. Онно бастаан эппиттэринэн, 20-чэ киһи буолуо диэбиттэрэ 100-н тахса буолан биэрдилэр. Биһиги үс күнү быһа манаабыппыт, үһүс күммүтүгэр биирдэ биллибиттэрэ. Дьэ, бойобуой киирсии, көрсүһүү буолта, күн аҥаарыттан ордук, син уһуннук кииристибит. «Бой» биэрдибит. Сытар сирбит биһиэнэ табыгастаах буолан, тоһуйан ытыалыы сыппыппыт. Кинилэр хайаттан биир эрэ сиринэн, ыллыгынан түһэллэр, ол иһин кэһэтэлээбиппит. Биир уолбут чэпчэки бааһырыы ылбыта уонна суох. Ол ытыалаһа сытан икки киһи куоппутун көрбүппүт, хайа хаспаҕынан куотан истэхтэринэ, хамандыырбыт: «Биир киһитэ ыл, уонна эккирэтиҥ», – диир. Хамаанданы истээт биир уолу ылан баран эккирэтии буолла. Биирин суох оҥордубут, иккис киһитин тутар инибит диэн үрдүгэр саба түстүм, бэйэм киһим хаалан хаалбыта. Аҕыйах мүнүүтэлээх да буоллар, сүрдээх хабыр, илиинэн киирсии буолбута. Аны туран өстөөҕүм сүрдээх улахан, күүстээх бөҕөтө эбит. Миигин баттаабытыгар куттал буолла, маннык кылгас түгэҥҥэ өлөн хаалабын дуо диэн санаа киирдэ, хайдах эрэ быыһаммыт киһи диэн эмискэ саха быһахтаахпын өйдүү түстүм. Броник үрдүнэн жилет кэтэҕин, онно боеприпастаргын эҥин уктаҕын, разгрузка диэн ааттанар, онно быһахпын илдьэ сылдьар этим. Онтубун ороон ыллым да, быһахпынан буукка анньаммын киһим ыарытыйан, тиэрэ баттыырбар иккис уолум кэлэн илиитин кэлгийэн билиэн ылбыппыт. Онтубут Интерполунан ирдэбилгэ сылдьар террорист эбит этэ. Хамандыырбытыгар туттарбыппыт, салгыы ФСБ ылбыта. Бу түгэн кэннэ Ингушетия Ис дьыалаҕа миниистирин аатыттан «Почетный сотрудник Республики Ингушетии» анал бэлиэни биэрбиттэрэ. Уонна бу соторутааҕыта, икки сыл анараа өттүгэр, «За мужество и отвагу» мэтээли кэтэрдибиттэрэ.

Сахалары Кавказка убаастыыллара

Хас сырыы аайы киһи куйахата күүрэр түбэлтэтэ элбэх буоллаҕа. Биирдэ Карабулак диэн куоракка боевиктар кыра почта дьиэтин ылбыттар этэ. Ону босхолообуппут, наар сэттэ буолан сылдьаҕын. Сороҕор көмөҕө ОМОНнар кэлээччилэр. Бойобуой сорудахтар штатнайдык ааһаллар. Заложниктары почтаттан иккитэ быыһаабыппыт. Эрдэ Грознайга эмиэ биир почтаны «захваттаабыттара». Саха ОМОНнара биэс заложнигы быыһаабыттара. Антах, уопсайынан, оннооҕор боевиктар сахалары убаастыыллар этэ, «Саха ОМОНа үлэлиир», – диэтилэр да, ыһыллан да хаалар түбэлтэлэрэ баара. Биһиги – «Булат» СОБР , саха ОМОНнара, спецназтар – бары бииргэ үлэлиибит, туох эмит улахан таҕыстаҕына.

Бастакы командировкаҕа сырыттахпытына блокпостарбытын эһэллэр этэ, ааһан иһэр массыыналар ытыалаан, эһэн да ааһаллара. Биирдэ Ингушетия куоратыгар бэрэсидьиэннэр көрсүһүүлэрэ буолбута, Чечняттан Кадыров кэлбитэ, олору арыаллаабыппыт. Онно мечеттэн ытыалаабыттара, боевикпытын куоттаран кэбиспиппит. Уопсайынан, дьоруойбун диэн кэпсэнэр кэпсээнэ суох киһибин, үксүн анал эпэрээссийэни толоро сырыттахпыт. Билигин Украинаҕа буола турар курдук, биһиэнэ хас сырыыбыт бойобуой анал эпэрээссийэ дэнэр этэ.

Биирдэ блокпостка кыраныыссаҕа турдахпытына (биһиги үөһэ турабыт, араас хайысханан постар бааллар), биир поспутугар «Жигули» массыына кэлэн бэйэтин эстэрбитэ, «смертниктэр» диэн. Хайаҕа ытыалаһыылар бааллар этэ, дьиҥнээх сэрии буолбатах, барыта кыралаан эпэрээссийэлэр, заложниктары босхолооһун, террористары булуу.

Сэрии диэн барыта биир, ынырык

Билигин Украинаҕа буола турар сэрии ынырык буоллаҕа. Биһиэнэ стыковой, ол аата өстөөххүн көрө сытан сэриилэһэҕин, контактнай сэрии дэнэр, утарыта көрсөн, көрөн олорон ытыалаһаҕын. Билиҥҥи сэриигэ ыраахтан «дальнобойунан» ыталлар, улахан ракеталар көтөн кэлэллэр, хас да килэмиэтирдээх сиргэ баарын көрбөккүн даҕаны.

Командировкалартан кэлэн баран, милииссийэҕэ үлэлээбит буолан дуу, бэлэмнээх да буолан, улаханнык реабилитация барбатаҕым. Биһиги оннук оскуолалаах, бэлэмнээх буоллахпыт. Манна, дьиэҕэр да сылдьаҥҥын, буруйдаахтары утары киирсэҕин, анараа да оннук үлэни толоро сырыттахпыт. Уонна оттон саастаах, уопуттаах киһи бардаҕым, онон улаханнык аймамматаҕым. Биллэн турар, өлүүнү-сүтүүнү көрбүтүм, ыксаллаах да түгэннэргэ түбэһэн ылбытым, ону кэпсии, ахта сылдьыбаппын.

Билигин анараа сылдьар эдэр уолаттарга ыарахан, олох диэни үчүгэйдик билбэккэ сылдьан бараллар, киһи өлүүтэ, доҕоргун сүтэрии. Тэлэбиисэргэ көрөр курдук буолбатах, барыта илэ, барыта аттыгар буоллаҕа. Ол кэнниттэн гражданскай олоххо бигэтик киирэр ыарахаттардаах. Уолаттар хайаан да реабилитация барыахтарын наада, уйулҕалара алдьанар, ыһыллар, тостоллор, олох син биир салҕанар.

Горнай улууһугар Бэрдьигэстээххэ күтүөт буолан 1998 сылтан олоробун. «Боевое братство» диэн Горнай улууһун байыаннай дьайыы бэтэрээннэрин уопсастыбаннай тэрилтэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан үлэлиибин. СВОттан уолаттарбытын көрсөбүт, кэпсэтэбит. Биһиги уолаттарбыт этэҥҥэлэр,  наһаа улаханнык тостубут уолу көрсө иликпин, онон үөрэбин, маладьыастар дии саныыбын. Бары сэриигэ сылдьан, өлүүнү, иэдээни көрөн кэллэхтэрэ. Үлэни ыыта сатыыбыт, улуустан барбыт уолаттары  барыларын уопсастыбабытыгар киллэрэн, үлэ да көрдөһөн биэрэбит, көмөлөһөбүт, сүбэ-ама, өйөбүл да буолабыт. Бастакы реабилитацияны биһигинэн ааһаллар диэххэ сөп, көрсөн кэпсэтэн, санааларын үллэстэн... Сэриигэ сылдьыбыт дьон уопсай тылы булабыт. Онон чэпчэки, олох сэриигэ сылдьыбатах киһи кэпсэтэрэ ыарахаттардаах дии саныыбын. Кистээбэккэ эттэххэ, буккуллааччылар, аһыы утахха ылларбыттар да биирдиилээн бааллар.

Уопсайа, саамай сүүрэр-көтөр уолаттар алтабыт, Афганистаҥҥа сылдьыбыт биир саастаах бэтэрээн, уоннааҕылар Чечняҕа сылдьыбыттар, кэнники СВОлар кыттыстылар. Билиҥҥи туругунан уопсайа 150 буоллубут.

Горнайы иккис дойду оҥоһуннум

Билигин ИДьМ биэнсийэлээҕэ буолабын, Арассыыйа тырааныспарын министиэристибэтин иһинэн «Охрана» ФГУП  үлэлиибин, оройуоннааҕы Суут дьиэтин харабыллыыбыт. Ону таһынан тиэхиньиклэринэн дьарыктанабын, өрөмүөннүүбүн, мастарыскыайдаахпын. Кэргэним, маннааҕы олохтоох кыыс, Алена Васильевна Никифорова, Сэмэн Данилов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолатыгар алын кылаас учуутала, үлэлээбитэ 30-ча сыл буолла. Түөрт оҕолоохпут, икки уол, икки кыыс. Улахан уол Дьокуускайга юрист идэтин бүтэрбитэ. Улахан кыыс Екатеринбурга логопед үөрэҕин бүтэрэн, ийэтин оскуолатыгар үлэлии сылдьар, ортоку кыыс – онус кылааһы, кырабыт ахсыс кылааһы бүтэрээри сылдьаллар.

Саха киһитин сиэринэн бултуурбун олус сөбүлүүбүн, ыраах Кэптин сиригэр аймахтар буолан кыттыгас үүтээннээхпит. Бу күннэргэ бараары оҥосто сылдьабыт. Бэрдьигэстээҕи сөбүлээн, олохсуйан, дойдубар да барарым ахсааннаах. Горнай оройуона күтүөт, кийиит дойдута эбит, төрүт олохтоох аҕыйах курдук. Олус түмсүүлээхтэр, кэлии киһи диэн араарбаттар, сыһыаннара үчүгэй, онон элбэх киһи сөбүлээн, дойду оҥостон, олохсуйа хаалар эбит. Сайдыы да сүрдээх тэтимнээхтик барар, куораттан чугаспыт, өрүс суох буолан кэлиигэ-барыыга хаайтарбаппыт, суолбут асфальт, дьиэ бөҕөтө тутулунна.

Баһылыкпыт биһигини, уолаттары өйүүр, өйдүүр, Арассыыйа куонкуруһугар киирсэ сылдьабыт, онно кыайдахпытына, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэригэр сквер оҥоһуута быйылгыттан саҕаланыахтаах. Сквербит Чечняҕа баран өлбүт Александр Парфенов аатын ылыахтаах.

«200» буолар түргэн, ордук арыгы истэххэ

Уолаттарга сэрии диэн компьютерга оонньооһун буолбатах диэм этэ. Сорохтор бултаабатах, сааны да туппатах оҕолор бараллар.

Икки өттүттэн элбэх 200-йы көрдөҕүм, урут да сорохтор тостоллор этэ, атын омуктар эҥин тулуйааччылара суох, ыһыллан хаалар дьон бааллара.

Саамай сүбэлиирим диэн, уолаттар, арыгыны иһимэҥ, арыгы истиҥ да, 200-й буолаҕын, туох баар сэрэххин сүтэрэҕин, дэгдэс гына түһэҕин да, дьоруой курдук сананаҕын.

Билигин барабын диир уолаттары тохтоппоккун, хантараак баттаатылар да, бараллар. Кинилэргэ арыгыны эрэ иһимэҥ, тыыннаах, бүтүн эргиллэн кэлии барыта бэйэҕититтэн тутулуктаах диэн сүбэлиэм этэ. Урут биһиги да саҕана арыгы иһэн баран 200-й буолуу баара.

Анараа бардахха киһилии сылдьыахха наада, бэйэни көрүнэн, саха аатын түһэн биэрбэккэ, түөскүнэн өттөйбөккө. Сахалары наһаа өрө тутар буолан эрэллэр, ол, дьиҥэр, наһаа үчүгэйэ суох. Аныгы оҕолор быдан түмсүүлээхтэр, улуустарынан арахсыспаттар. Биһиги саҕана оннооҕор аармыйаҕа аҕыйах саха көрсөн баран улуустарынан көрсөн этиһэр, охсуһар буоларбыт.

Онон, уолаттар, этэҥҥэ сылдьыҥ, дойдугутун, дьоҥҥутун харыстааҥ, көмүскээҥ диэн убай, аҕа киһи быһыытынан алгыс тылбын этэбин!

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан