Евгений Григорьев: «Сыалбыт — олохтоохторго көмөлөһүү»

Киин куорат ыһыаҕын бастакы күнүгэр мээр Евгений Григорьев үгэскэ кубулуйбут пресс-кэмпириэнсийэтэ буолан ааста. Суруналыыстар тугу ыйыталаһар эбиттэрий? Билсиэҕиҥ.

Ыһыах ыалдьыттара

– Ыһыах аһыллыытыгар элбэх киһи муһунна. Трибунаны кэҥэппиппит үчүгэй эбит. Быйылгы ыһыахха хаһааҥҥытааҕар да элбэх киһи кыттыыны ыла сылдьар чинчилээх (Ыһыах иккис күнүгэр биллибитинэн, 210 тыһ. киһи кытынна – Аапт.) Ыһыах бочуоттаах ыалдьыта да быйыл элбэх. Бу күннэргэ, ыһыахха сыһыаран, куорат үгүс тэрилтэлэрэ, былаас уорганнара араас кэмпириэнсийэлэри, мунньахтары тэрийдилэр. Холобур, «Олохтоох бэйэни салайыныы публичнай былаас кэлим тиһигэр: бэрэстэбиитэллээх уорганнар оруолларын үрдэтии, ырытыы уонна олоххо киллэрии» эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэ буола турар. Рязань, Челябинскай, Волгоград, Тюмень куорат курдук 6 улахан куорат Дуумаларын бэрэссэдээтэллэрэ кэллилэр. Аҥаардас Астана дэлэгээссийэтэ 140 киһилээх. Благовещенскайтан, Улан Үдэттэн, Индияттан, Кытайтан ыалдьыттар бааллар.

– Ыалдьыттар бэйэлэрэ сэргээн, билэн, ыйыталаһан кэлэллэр дуу биитэр ыҥырыынан дуу?

– Этикет быһыытынан, бырааттыы куораттарга официальнай ыҥырыы тиийэр. Ону тэҥэ сыллата бэйэлэрэ истэн, сэргээн, сүүһүнэн турист ыалдьыттаан ааһар. Биһиги ыһыахпыт – Арассыыйа территориятыгар муҥутуур улахан национальнай бырааһынньык уонна саамай элбэх кыттааччылаах күнү көрсүү сиэрин-туомун ыытар тэрээһин диэн бигэтик этэр кыахтаахпыт. Сыллата национальнай таҥастаах кыттааччы, оһуохайдьыт элбээн иһэрэ үөрдэр.

– Туристар бэйэлэрэ тэринэн кэлэллэр биитэр хампаанньалар анал туризм көрүҥүн (бакыатын) быһыытынан торумнаан, анаан аҕалтыыллар?

– Үгүс туризм хампаанньалара чопчу ыһыахха сыһыаран, анал бакыат быһыытынан толкуйдаан аҕалтыыллар. Ыһыахтатан баран, Өлүөнэ очуостара курдук биллэр-көстөр кэрэ-бэлиэ сирдэргэ сырытыннараллар. Бэйэлэрэ да кэлээччилэр бааллар.

Куорат олоҕор сыһыаннаан...

– Дьокуускай төрүттэммитэ 400 сылын көрсө ыытыллар тэрээһиннэр былааннара бигэргэннэ дуу, оптуобус пааркатын саҥардыыга туох эбии сонун баарый? Санкт-Петербургдааҕы экэнэмиичэскэй форумҥа оптуобус пааркатыгар сыһыаннаан дуогабар түһэрсибиккит. Ол түмүгүн кэпсиэҥ буолаарай?

– Үбүлүөйдээх сылга былааннаммыт сүрүн тэрээһиннэр куорат 2030 с. диэри маастар-былааныгар, РФ бырабыыталыстыбатын уурааҕын иһинэн, киирэ сылдьаллар. Тэрээһиннэр кэрискэлэрэ 2030 с. диэри хабыллан, 2031 сылы ааспакка олоххо киириэхтээхтэр. Ол былаантан 80 %-нын да ситистэхпитинэ – үбүлүөйгэ дьоһун бэлэх. 2025 с. муус устар 25 күнүгэр дойду бэрэсидьиэнэ маастар-былааны бигэргэтэн, анал ыйаах таһаарбытын билэҕит. О.э. дойду бырабыыталыстыбатын таһымыгар үлэлиир бөлөх тэриллэн, эппиэтинэстээх сирэйдэр ананыахтара. 2031–2033 сс. култуурунай-маассабай тэрээһиннэргэ федерацияттан туспа строканан үбүлээһин көрүллүө. Онно тирэҕирэн, кыраапык-былааны оҥоруохпут. Билиҥҥитэ тэрээһиннэр чопчу бигэргэммит былааннара суох. Куорат маастар-былаанын олоххо киллэрии – сүрүн сорук. Экэнэмиичэскэй форум кэнниттэн Дьокуускайга 124 оптуобуһу аҕалбыппыт. Итинтэн куорат суолларыгар күн ахсын 123 оптуобус тахсар. Биир, хомойуох иһин, алдьаммыта. Быйылгы былаан сүҥкэн. Дуогабарга киирбит үгүс өттө Айсен Сергеевич тус кыттыытын, СӨ Тырааныспарга министиэристибэтин, туһааннаах госкорпорацияны кытта ыкса үлэлэһии түмүгэр ситиһилиннэ. РФ үпкэ институттарын кытта үлэлэһэн сыл бүтүөр диэри өссө 74 оптуобуһу  аҕалан, уустук маршруттарга таһаарыахпыт. Маастар-былаан иһинэн 2030 с. бүтүөр диэри куораты 250 устуука киэҥ-куоҥ оптуобуһунан хааччыйар соруктаахпыт.

Төһө да ыһыах үгэнэ буоллар, «Сатал» түөлбэ олохтоохторун кыһалҕата, «Звезднай» түөлбэ коммуникациятын боппуруоһа эмиэ тумнуллубата. «Куорат соҕуруу эҥээригэр, Речевой оскуолаҕа тиийиэхтээх уу ситимин, кииннэммит канализация тардыллыытын, социальнай гаастааһын туругун, «Тускул» түөлбэ дьылҕатын эмиэ сэҥээрдилэр.

«Сатал» түөлбэ олохтоохторун кыһалҕата

– «Сатал» сиригэр сыһыаннаах мөккүөрү суут нөҥүө быһаарыстыбыт. Ити сир бастаан ТХПК-ҕа тыа хаһаайыстыбатын аналыгар – бааһына быһыытынан бэриллибит. Кэпэрэтиип ону «Саталга» биэрбит. «Сатал» администрацията ол, Росреестр ЕГРН-ныгар регистрацияламматах сири, араас эбийиэктэргэ анаан үллэрбит уонна куорат былаастарыгар биллэрбэтэхтэр. Онон сир тус аналыгар туһаныллыбатаҕын быһыытынан, дуогабары көтүрэр кыһалҕата үөскээн, учаастактар дьылҕалара салгыҥҥа ыйаммыта. Онуоха куорат салалтата, онно сир атыылаһан, дьиэ-уот туттан олорор дьон интэриэһин учуоттаан, юридическай өттүнэн көмүскэллээх буолалларын туһугар, кинилэр бырааптарын көмүскүүргэ ылсыбыта. Ити мөккүөргэ мээрийэ «тутуллубут эбийиэктэр тулалыыр эйгэҕэ, дьоҥҥо туох да куттала суохтар, онон көтүрэр наадата суох» диэн быһаарыыны ситиһэр сыаллааҕа. Ол эбэтэр олохтоохтор интэриэстэрин суут нөҥүө быһаартарыы наада этэ. Куорат дьаһалтата биир да тутуллубут дьиэни көтүртэрэр интэриэһэ суох. Эбийиэк сокуоннай буоларын ситиһэр сыаллаах. Ол туһугар ким дьиэтэ-уота буолара чопчуланан, бигэргэниэх тустаах. Ону суут эрэ быһаарар. Ону тэҥэ суут нөҥүө ПЗС генеральнай былааҥҥа сөп түбэһэрэ ситиһиллиэхтээх. Онто суох, муниципальнай өҥө регламена этэринэн, тутуу «көҥүлэ суох тутууга» киирэригэр тиийэр. Суут быһаарыы таһаарбыта, куорат дьаһалтата дьон интэриэһин өйөөн, ону ылыммыта. Ол түмүгэр, генеральнай былааҥҥа олоҕуран, ПЗС-ы «под сезонное проживание» көһөртөрөр кыахтаннылар. Билигин көбүтүллүбүт холуобунай дьыала чэрчитинэн, регистрациялыыр дьайыы чааһыгар ити сир «арестанан» турар. Силиэстийэ баар чахчыны барытын быһаарбытын кэнниттэн «арестан» тахсыахтаах. Баай-дуол быһыытынан буолбакка, «процессуальнай» өттүнэн «арестка» сылдьар. Дьэ, ол кэнниттэн сирдэрэ бас билиигэ көһөрүллүөн сөп. Ити курдук уустук, ымпыгар-чымпыгар диэри үлэ бара турар. Куорат былааһын сыала – олохтоохторго көмөлөһүү. Биир учаастагы хос-хос атыылаабыттара баар буолуон сөп. Ону барытын быһаарыы ирдэнэр.

«Звезднай» түөлбэ, социальнай гаастааһын, суол уо.д.а.

– «Звезднай» түөлбэҕэ уонна ДСК-ҕа диэри канализация коллекторын тардыы үлэтэ түмүктэммитэ. Салгыы «Водоканал» тэрилтэни кытта ханан барара ордугун быһаарыы, аспаалы көтүрүү, хаттаан бүрүйүү үлэтэ күүтэр. Билиҥҥитэ коллектор Чернышевскай уул. уонна Покровскайдыыр аартыгынан ааһар сирин эспэртиисэлии сылдьаллар. ГИБДД поһуттан саҕалаан, 4 балаһалаах суол биэрэги кыйа Хабаров уул. кэлэн, Бабушкин, Сэбиэскэй Аармыйа 50 сыла уулуссаларыгар тиийиэхтээх.

Оттон инженернэй ситимҥэ билигин холбуохха сөп да, бастаан утаа дьиэлэри көһөрүү ирдэнэр. Залогка кураанах сир суох.

Сир боппуруоһугар уопсастыбаннас кыттыылаах киэҥ кэпсэтии, дьүүллэһии наада

– Элбэх оҕолоохтор сирдэригэр сыһыаран эттэххэ, 2024-2025 сс. хаһааҥҥытааҕар да элбэх учаастак бэрилиннэ эрээри, баҕалаахха барытыгар  тиийбэт. Соторутааҕыта эрэ элбэх оҕолоохтор сиргэ уочараттара 9 тыһ. буоллаҕына, 2030 с. 20 тыһ. тиийэр чинчилээх. Улуустан көһөн кэлии, элбэх оҕолонуу элбэх. Онон сир чааһыгар кардинальнай быһаарыы наада. Учаастактары федеральнай (ойуур) сир пуондатыттан муниципальнай пуондаҕа көһөрүүнү тэтимирдэри, кэҥэтэри туруорсабыт. Бүлүүлүүр аартык 16 км саҕалаан, Маҕаҥҥа диэри бэриллэрэ туһалыа этэ. Сир оннугар бэриллэр харчынан кэмпэнсээссийэни улаатыннарыы, кимҥэ – харчынан, кимҥэ сиринэн биэрэр ордугун быһаарыы наада. Өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр көһөн барбыттар кытта уочараттан тахсыбаттара, бэйэлэрэ сирдээхтэрин үрдүнэн уочаракка турааччылар бааллара эмиэ мэлдьэх буолбатах. Оннук түгэҥҥэ харчынан кэмпэнсээссийэ бэриллэрэ ордук этэ. Бу боппуруоска уопсастыбаннас, элбэх оҕолоох ыаллар кыттыылаах киэҥ кэпсэтии, сүбэлэһии наада. Билигин бэриллибит тыһыынчанан учаастакка гааһы, уоту киллэрии, суолу оҥоруу ирдэнэр. Онтуҥ бэйэҕэ турар сыаната, аҥаардас биир учаастакка, 2 мөл. солк. кэриҥэ. Ол да буоллар хааччыйыы барыахтаах. Эһиил үлэ салҕаныа.

Социальнай гаастааһын былаана сыллата таһыччы туолар. Быйыл да тыһыынча ыал гааска босхо холбонуо. «Тускулга» сыһыаннаан, Хатастааҕы ГРП-ны кыамтатын улаатыннардахха эрэ кыаллар. Инвестбырагыраамаҕа киллэрбиттэрэ, үбүлээһинтэн тутулуктаах.

– И.Ф. Михальчугу кытта көрүстүҥ, тугу эмэ сүбэлээтэ дуу?

– Илья Филипповиһы кытта Алтан Сэргэ таһыгар көрсөн 5 мүн. курдук кэпсэтэн аастыбыт. Ол икки ардыгар туох сүбэни этиэй. Көрсүбүппүттэн, этэҥҥэ сылдьарыттан үөрдүм, бары үтүөнү баҕардым. Мантан да салгыы билсиһэ, алтыһа туруохпут турдаҕа.

Мээр быыбарыгар (чопчута, анааһыҥҥа) сыһыаннаан ыйытыыга  Евгений Николаевич кандидатурам киирэр түгэнигэр, Куорат дуумата кинини өйүөҕэр эрэнэрин, куорат дьокутааттарын кытта биир хамаанда буолан үлэлииллэрин бэлиэтээн эттэ.