«Енисейтэн Анаабырга диэри»

Бу күннэргэ  «Енисейтэн Анаабырга диэри» бырайыак чэрчитинэн 30-с сылларга сир үллэһигэр арахсыбыт Таймыыр сирин долганнара Саха сиригэр ыалдьыттаатылар.

“Долган тыла Таймыыртан Анаабырга диэри” диэн төгүрүк остуол ХИФУ “Синергия” научнай библиотекатыгар,  А.Е. Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр – маастардар  быыстапкалара, Национальнай гимназияҕа илиинэн оҥоруу маастар-кылааһа уонна оҕолорго аналлаах оонньуу буолуталаатылар. Оттон “Созвездие северных талантов” диэн долган омук култууратын, фольклорун көрдөрөр кэнсиэркэ дьон тоҕуоруһа муһунна. Ыал буолар дьон бэргэһэлэнэр сиэрин-туомун, аныгы таҥас муодатын көрүүнү ылбаҕай ырыа, тэтимнээх үҥкүү ситэрэн, ураты, сонун тэрээһин буолан ааста.

Красноярскай кыраайтан 19 киһилээх дэлэгээссийэни “Енисейтэн Анаабырга диэри”  бырайыак салайааччыта, Дудинка куорат  култууратын киинин дириэктэрэ, култуура үтүөлээх үлэһитэ  Марина Жаркова салайар. Быыстапка кэмигэр кинини көрсөн кэпсэттибит.

– Марина Геннадьевна, бырайыак туһунан кэпсии түс эрэ. Туох сыаллааҕый? Үлэ хайдах барарый?

– Биһиги Таймыыр сириттэн 19 буолан кэллибит. Маны барытын ГМК “Норильский Никель” үбүлээн, Таймыыр уонна Саха сирин долганнара көрсүһүүбүт тэриллэригэр көмөлөстө. Манна бэлиэтээн эттэххэ, К.В. Роббек уонна О.Ф. Терешкина бу бырайыак олоххо киирэригэр кылааттара улахан.

Отутус сылларга территориальнай арахсыы түмүгэр биир омук буолан бараммыт, икки атын-атын эрэгийиэннэргэ олорорбут, омук быһыытынан култуурабыт уратылардаах. Бэйэбит дойдубутуттан аҕалбыт быыстапкабытыгар төрүт иис, маастардар оҥоһуктара, аныгы таҥас, о.д.а. турда. Онно анаан олохтоох кыраайы үөрэтэр түмэлбит урукку хаартыскалары быыстапкаҕа биэрбитэ барыбытыгар сонун буолла. Манна ол кэм кэрэһиттэрэ – биирдиилээн дьон ааттара-суоллара сиһилии суруллан турара – бу биһиги историябыт.

ХИФУ библиотекатыгар киэҥ далааһыннаах төгүрүк остуолга долган култууратын, саҥатын-иҥэтин, суругун-бичигин, виртуальнай түмэли тэрийии туһунан, о.д.а. боппуруостар таарылыннылар. Ирэ-хоро сэһэргэһии, инникини торумнаһыы буолбута экспедиция биир сүрүн тэрээһининэн буолла. 

Хатынга диэн долганнар тоҕуоруһан олорор саамай ыраах, суола-ииһэ мөлтөх сирбит. Эһиил 400 сылын бэлиэтиир үбүлүөйүгэр “Енисейтэн Анаабырга диэри” бырайыак иһинэн улахан тэрээһин былааннанар. Өссө биир сүрүн сыалынан куйаар ситиминэн контент оҥоруу. Онно ким баҕарар, хантан баҕарар киирэн, долган омук култууратын билсэр, көрөр кыахтаах буолуохтаах.

Маны таһынан, бу өрөбүллэргэ олохтоох долганнары кытта көрсүһүү, маастар-кылаастар ыытыллыахтара.

– Дьокуускай туһунан аҕыйах тылынан санааҕын үллэстиэҥ дуо?

– Мин Дьокуускайга урут сылдьыбытым. Оттон дэлэгээссийэм дьоно үгүстэрэ бастакы сырыылара. Эһиги куораккыт киһи хараҕар быраҕыллар көстүүтэ – ураты национальнай орнаменнардаах архитектурата. Бу барыта култуурабытын харыстыырга суолтата улахан, ол туһугар үлэ барара харахха быраҕыллар.

Наһаа кыраһыабай, култууралаах ыччаты киһи көрөн үөрэр. Ким даҕаны табах тарда дуу, пиибэ иһэ дуу сылдьарын көрбөтүм. Саха сиригэр олус элбэх билэр дьоммут, аймахтарбыт олороллор. Манна ыалдьытымсах норуот олорорун билинэбит.

Махтанабын “Енисейтэн Анаабырга диэри” бырайыакпытыгар көмөлөспүт, кыттыспыт, тэрийсибит, долган култуурата симэлийбэтин туһугар үлэлэһэр, өйүүр-өйдүүр дьоммутугар.