Эльдар Садовников: «Суруйдахпына, айдахпына — дьоллонобун»

Олох араас эйгэтигэр көхтөөх, тыгыллар ньэҥири үтүө сорукка салайар, өрүү дэгиттэр сайдарга  дьулуһар ыччаттар баар буолаллар. Ол оннук биир эргиччи талааннаах, олоххо көхтөөх көрүүлээх эдэр киһинэн М.К. Аммосов аатынан ХИФУ 4-с кууруһун устудьуона Эльдар Садовниковы ааттыахпын сөп.

Эльдар төһө даҕаны устудьуоннаан бүтэ илик буоллар, олох араас өрүтүн сурукка тиһэр суруналыыс суолун туппута ырааппыт.

– Үтүө күнүнэн, Эльдар. Ааҕааччыларбытыгар кылгастык бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ, суруналыыс быһыытынан үлэҕин, тус ситиһиилэргин сырдата түһүөҥ дуо?

– Үтүө күнүнэн! Мин хоту Абый улууһун Сыаҥааннаах сэлиэнньэтиттэн, Муҥурдаах нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Хаххалыы халҕаһаспыт хайалар, дөйө тоҥмут улахан эбэлэр кыһынын иһийбит чуумпуларын истэн, хотугу халлааҥҥа күлүмнүү үҥкүүлүүр дьүкээбил дьэрэкээн уотугар олох араас өҥүн арааран көрөн, күннээҕиттэн да кэрэхсэбиллээҕи булан улааппытым.

2021 сыллаахха М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын уонна тылларын институтугар үөрэнэ киирбитим. Саха литературатын кафедратын устудьуонабын. Бастакы куурустан үлэлиибин. I кууруска тута «Кэскил» хаһыакка кэрэспэдьиэнинэн ылбыттара, иккискэ – «Эдэр саас» сыһыарыытын сөргүтэн таһаарсыбытым, үһүскэ – «Кэм» сурунаалга үлэлэһэн саҕалаабытым. «Ил Түмэн» хаһыакка эмиэ үлэлээтим.

Былырыын институтум «Биһиги эрэлбит» диэн анал истипиэндьийэтин ылбытым. Ону таһынан, ааспыт сыл сэтинньитигэр норуодунай бэйиэт П.Н. Тобуруокап аатынан истипиэндьийэни туппутум. Кыыһа Саргылана Петровна Наумова туттарбыта. Бу устуоруйа биир кэрэ түгэнэ дии саныыбын. Чахчы улахан эппиэтинэс. Онтон бу сылга Арассыыйатааҕы Бэчээт күнүгэр А.П. Илларионов аатынан Ил Түмэн истипиэндьийэтин ылбытым. Бу эмиэ сүҥкэн эппиэтинэһи сүктэрэр.

–  Оҕо эрдэххиттэн суруйууларыҥ бэчээт араас эйгэтигэр тахсаллар. Суруналыыс буолар баҕа санаа хаһааҥҥыттан баар буолбутай?

– Суруналыыс буолар баҕам 2016 с., 7-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына, үөскээбитэ. Аан бастаан «Кэскил» уонна улуустааҕы «Хотугу кыым» хаһыаттарга бэчээттэммитим. Сонуну, саҥаны кытта үллэстэр баҕам күүстээх буолан, бу дьарыгы сөбүлээбитим диэххэ сөп. Ону таһынан, суруналыыс чуор сүрэхтээх, аһыныгас, амарах буолуохтаах дии саныыбын. «Олоҕум оспот омоонноро» диэн сэрии тулаайаҕын туһунан кинигэ тахсарын көҕүлээбитим, манна учууталым А.Г. Сорокоумова көмөлөспүтэ. Иккиэн соавтор буолабыт. Ону таһынан, «Сыаҥааннаахтар сэрии ыар сылларыгар» кинигэни таһаарбыппыт. Оскуолатааҕы «Эрэл» (5 сыл), улуустааҕы «Вестник Сайдыы» (3 сыл) оҕо хаһыаттарыгар эрэдээктэрдээбитим. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан уопсайа 100-чэ ыстатыйаны суруйбутум.

– «Эдэр саас» сыһыарыы сүрүннээччитин быһыытынан айымньылаахтык үлэлээбитиҥ. Эн санааҕар, ыччат суруналыыстыката олоҕурбут суруналыыстыкаттан тугунан уратылаһарый, ыччат ордук тугу сэргиирий?

– 2023-2024 сс. түөрт балаһалаах «Эдэр саас» сыһыарыыны сөргүтэн таһаарсыбытым, саайтка элбэхтэ суруйбутум. «Эдэр саас» 30 сылын биллэр суруналыыстар Иван Ушницкай, Вера Макарова, Валентина Бочонина, Данил Макеев, Екатерина Бястинова, Прокопий Бубякин, Ангелина Васильева, аатырбыт ырыаһыттар Николай Андросов, Егор Толбонов уо. д.а. буолан тэҥҥэ бэлиэтээбиппит.

Биллэн турар, ханнык баҕарар тэрилтэ (хаһыат) туруктаах буолар төрдүн бигэ тирэҕэ – кини бэйэтин тула түмэр ыччатын кыаҕа. Мин санаабар, ыччат эт саастыы дьонун уонна үүнүү-сайдыы туһунан ааҕарын сөбүлүүр. Ыччат суруналыыстыкаҕа кэлиитин туһунан эттэххэ, кэккэ уустуктар, харгыстар бааллар: кыра хамнас, тыл эйгэтин кыайбат буолуу... Үгэс буолбут суруналыыстыкаттан уратылар баалларын да үрдүнэн, наһаа тэйэр сыыһа.

Саха суруналыыстыкатыгар өйөбүл наада дии саныыбын. Сарсыҥҥыта, сайдар кэскилэ инники көлүөнэттэн тутулуктаах буоллаҕа. Аҕыйах, биэс-уон, сылынан саҥа айар дьон кэлэрэ ирдэниэҕэ. Билиҥҥи араас хайысхалаах кэмҥэ эдэр суруналыыс хараҕын уотун умуллуута – саамай кутталлаах көстүү. Бу буолбатын туһугар аныгы кэми кытта тэҥҥэ хаамсыахха наада.

– Аныгы кэм суруналыыһа социальнай ситимнэргэ көхтөөхтүк тахсара үлэтигэр төһө улахан оруоллааҕый?

– Үлэтигэр улахан оруоллаах диэхпин сөп. Билиҥҥи үйэҕэ суруналыыс матырыйаалын онон тарҕатар. Уопсайынан эттэххэ, көмө буолар. Ол гынан баран наһаа үлүһүйүүгэ кубулуйуо суохтаах. Суруналыыстар уонна блогердар – икки кытыллар кэриэтэ, олох атыттар. Суруналыыс диэн – үрдүк үөрэхтээх, тылы чахчы билэр, баһылыыр киһи.

– Социальнай ситим бэйэни билиһиннэрэр сигэтигэр «Межэтническэй суруналыыстыка оскуолатын выпускнига» диэн суруллубут. Суруналыыстыка бу ураты көрүҥүн туһунан сырдата түс эрэ.

– 2022 сыл ахсынньытыгар Москваҕа федеральнай межэтническэй суруналыыстыка оскуолатыгар биир нэдиэлэ үөрэммитим. Межэтническэй суруналыыстыка гильдиятын бэрэсидьиэнэ Маргарита Лянге салайааччылаах, хас да лектордаах үөрэх ааспыта. Дойду 16 эрэгийиэниттэн бастыҥ устудьуоннар, эдэр суруналыыстар кыттыыны ылбыттара. Саха сириттэн үс этибит.

«Межэтническэй суруналыыстыка» диэн тугуй? Норуот этническэй төрүтүн билиниитин көстүүлэрин толорор аналлаах суруналыыстыка биир уустук хайысхата. Чинчийээччилэр бэлиэтииллэринэн, этническэй суруналыыстыка социальнай тутул, ханнык баҕарар омук тулхадыйбат тулааһына буолар. Ону кытта, омукка төрүт култууратын, үгэһин, сиэр-майгы сыаннастарын харыстыыр эрэ буолбакка, аныгы үйэ хаамыытыгар миэстэтин булан биэрэр тосхоллоох.

Суруналыыстыка холку-нуурал идэлэр ахсааннарыгар киирсибэт. Буолаары буолан, межэтника тиэмэтэ буорахтаах буочука үрдүгэр турар кэриэтэ: сыыһа-халты хамнаныы тахсар да, ол курдук эстэр. Хайдахтаах курдук норуоттар икки ардыларыгар атааннаһыылар, мөккүһүүлэр тахсыбыттарын устуоруйа, кэм-кэрдии эрэ билэр буоллаҕа.

Онон олус суолталаах «Как избежать обвинений в экстремизме?», «Проблемы сохранения этнической самобытности в регионах и в стране в целом», «Правовое регулирование деятельности СМИ. Права и обязанности журналиста» диэн лекциялар ыытыллыбыттарын бэлиэтиэхпин баҕарабын.

– Үөрэҕи кытта үлэни дьүөрэлиир уустуктардаах дуо? Кэми сөпкө аттарыы кистэлэҥэ туохха сытарый?

– Биллэн турар, чэпчэки буолбатах. Чэ, бастаан уустук соҕус этэ миэхэ. Ол эрээри, биир өттүттэн ыллахха, айар үлэни, суруналыыстыканы, уопсастыбаннай тэрээһиннэри, тыйаатыр эйгэтин – барытын алтыһыннарар дуоһуйуу буоллаҕа эбээт. Онно эмиэ үөрэниэххэ наада. Кистэлэҥэ итиннэ сытар – үлэҕиттэн астыныыга, дуоһуйууга. Үлэһит устудьуоннарга бириэмэни сөпкө аттарарга үөрэниҥ уонна үлэ үгэнигэр чугас дьоҥҥутун умнумаҥ диэн сүбэлиэхпин баҕарабын.

– Суруналыыстыканы сэргэ уус-уран литератураҕа холонууларгын түбэһэн аахпыттаахпын...

– Оннук. Суруналыыстыка уонна литература бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнээхтэр, мин айар үлэм быстыспат сүрүн хайысхалара. Бэл диэтэр, урукку сылларга хаһыакка үлэлиир дьон «Литературный сотрудник» диэн дуоһунастаахтар эбит.

2023 сыллаахха институппут иһинэн «Сэргэлээх уоттара» литературнай куруһуок сөргүтүллэн үлэлээн саҕалаабытыгар, бастакы старостанан талыллыбытым. Хоһоон, кэпсээн суруйабын. Хоһооннорум «Сахам сирэ», «Сырдык сыдьаайа» хомуурунньуктарга, «Кэм» сурунаалга бэчээттэммиттэрэ. Литературнай ырытыылары оҥоробун, тыйаатырга сылдьан испэктээктэри эмиэ ырытабын. Сөбүлээн ааҕар суруйааччыларым – Алампа, Софрон Данилов, Василий Яколвев-Далан, Иван Гоголев, Борис Павлов.

Мин суруйааччы буолар ыра санаалаахпын, сыаллаахпын. Суруйдахпына, айдахпына-туттахпына наһаа үөрэбин, дьоллонобун, холкутуйабын.

– Эльдар, аны көхтөөх ыччат быһыытынан араас тэрээһиннэргэ кыттыыҥ, көҕүлээһиннэриҥ туһунан кэпсэтиэх.

– Чахчы элбэх куонкуруска, тэрээһиҥҥэ астынан кыттабын. «Муус устар» бэстибээлгэ иккитэ финалистаатым. Төрөөбүт Абыйым ыччатын көрсүһүүлэрин тэрийсэбин. «Сэргэлээх уоттара» литературнай куруһуок оҕолоро буолан эмиэ бэрт интэриэһинэй тэрээһиннэри ыытабыт. Суруйааччы, суруналыыс Борис Павлов салайыытынан «Кэм» сурунаал редколлегиятыгар баарбын, түөрт ыстатыйам бэчээттэннэ. Бу уопсастыбаннай хамсааһын буолар. «Кэскил» хаһыакка үлэлии сылдьан медиа-оскуолалары салайбытым, үгүс эдэр кэрэспэдьиэннэри үөрэппитим. Киһи дьону кытта алтыһан, олох оргуйар үөһүгэр сырыттаҕына улахан дуоһуйууну ылар.

– Түмүккэ, суруналыыс идэтин баһылыан баҕалаах ыччакка тугу сүбэлиэҥ этэй?

– Араас албаһынан болҕомтону тардарга сорунар блогердары, хара дьайы, айдааны дууһаны иитэр айымньылардааҕар, хаачыстыбалаах хаһыаттардааҕар ордук билэрбит – олус куһаҕан көстүү.

Бүгүҥҥү бутуурдаах быыһык кэмҥэ сиэрдээх суруналыыстыка туругуруох тустаах. Урукку сахтан гуманист-суруйааччылар диэн бааллар. Гуманист-суруналыыстар эмиэ баар буолуохтарын наада. Суруйааччы, суруналыыс дьон сүрэҕэр тылын күүһүн нөҥүө тиийэр кыахтаах, сатабыллаах. Оннукка тардыһыах диэн ыҥырабын!

– Эльдар, санааҕын үллэстэн сэһэргэһэн ааспыккар барҕа махтал буоллун, айар аартыктарыҥ, үүнэр-сайдар суолларыҥ өрүү аһаҕас буоллуннар! Ситиһиилэри!

Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан