Эбии дохуоттаныы — аныгы кэм ирдэбилэ

Ыал аҕата бэйэтэ бас билэр, көрөр-дьаһайар, быһаарар туспа эйгэлээх. Булка, айаҥҥа, үлэҕэ-хамнаска уонна да атын торумнарга. Манна бүтүн дьиэ кэргэни көрүү-харайыы, кинилэр тустарыгар кыһаллыы эмиэ буолар. Кини айылгыта – дьиэ кэргэни харыстааһын.
Аныгы кэм куорат ыалын аҕата тэҥинэн хас да үлэҕэ сылдьан дьиэ кэргэнин туруктаах буоларын ситиһэр диирбит бүгүҥҥү дьоруойбутугар, Александр Алексеевичка, сыһыаннаах эбит дии санаатыбыт.
– Александр, олоххор үрдүк ситиһиигинэн тугу ааттыаҥ этэй?
– Ийэлээх аҕабар уол оҕо буолан төрөөммүн, кинилэр ааттарын ааттатар оҕолордоох бэйэм аҕа буоларбын. Ол эбэтэр өбүгэм ситимин быспакка, салгыы үүнэ-сайда турарбыттан.
Биһиги бу олохпутугар соҕотох буолбатахпыт. Төрүттэрбит, өбүгэлэрбит кэннибитигэр халҕаһалыы анньан тураллар. Холобур, эбээлээх эһээбититтэн саҕалаан. Кинилэр орто дойдуга суохтарын да иһин, биһигини өрүү харыстыы, араҥаччылыы сылдьаллар. Уонна мин үлэҕэ ситиһиилээх да буолуум, баай-талым олохтонуум эбэтэр дуоһунастаах үлэлээх да буолуум, онтон үөрүөхтэрэ эрээри, ордук долгуйар боппуруостарынан киһиэхэ кут-сүр чөл туруктаныыта, сирдээҕи олоххо үтүөнү үксэтэр аналы төһө сөптөөхтүк толорон иһэриҥ долгутар. Ол эбэтэр өбүгэ ситимэ салгыы сайдыыта дии саныыбын.
– Тулалыыр эйгэҕэ сөбүлээбэтиҥ тугуй?
– Айылҕаны киртитэллэрин сөбүлээбэппин.
– Арай эн олоҕуҥ киинэ буоллун, ханнык жанры талыаҥ этэй?
– Кэмиэдьийэни талыам этэ.
– Идэҥ?
– Инженер, үрдүк үөрэхтээхпин.
– Идэҕин таба тайаммыт киһинэн ааҕынаҕын дуо, бэйэҕин?
– Оннук. Сөпсөһөбүн.
– Иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаргын ордук сөбүлүүгүн?
– Үлэм таһынан массыына өрөмүөнүнэн ордук умсугуйабын.
– Саамай бэйэҥ астынар быһаарыныыҥ тугуй?
– Урут ким да боруобалыы илик саҥа дьыалатын бэйэ кыаҕар эрэнэн туран боруобаланыым.
– Үөлээннээхтэргэр тугу тириэрдиэҥ этэй?
– Саҥаттан толлубакка, сатаа-сатаама, бэйэҕэ эрэллээх буолуҥ диэм этэ. Уонна, биллэн турар, дьарыктанар хайысханан билииттэн аккаастаммакка, үөрэнэ сылдьыы ситиһиини түстүүр.
– Баҕа санаа киһиэхэ элбэх буолар дуо?
– Буолар. Биир баҕа санааҕын толордоххуна, атын баар буолар. Ол курдук бардар баран иһэҕин.
– Билиҥҥи эдэр киһи билиини хантан ыларый? Эн дьиэ кэргэниҥ эбии дохуоттаныытыгар хайдах тирэҕирбиккиний?
– Биллэн турар, куйаар ситимиттэн киһи элбэҕи ааҕан, көрөн билэр. Бэйэм инженер идэлээх буоламмын, бэйэ дьыалатын арыныыга төбөбөр теорията эрэ баар этэ. Атын дойдуларга баар уопуту көрдөрөр роликтары сэргээн, биир баҕа санаабын олоххо киллэриэхпин сөп эбит диэн толкуйга кэлбитим. Төһө кыалларынан билиибин хаҥатыммытым. Уонна, манна, биһиэхэ суох көрүҥ диэммин, олоххо киллэрэр быһаарыныы ылыммытым.
– Онтон?
– Бастатан туран, ырыынагы үөрэппитим. Манна сөптөөх оборудование хантан ылыахха сөбүн. Тоҕо диэтэр элбэх тэрилтэ бу хайысханан дьарыктанар буолан, киһи таларыгар ыарахаттардаах. Биир поставщиктан ылар табыгаһа суоҕун билбитим. Тоҕо диэтэр сүрүн инструмены кытта элбэх наадата суоҕу биэриэхтэрин сөп. Мин талбыт хайысхам – массыына өрөмүөнэ. Дьокуускай куоракка маннык хайысхаҕа үлэлиир, дьарыктанар тэрилтэ даҕаны, чааһынай да дьон элбэх. Мин, массыына өрөмүөнэ эрээри, арыый атын суолун талбытым. Ол курдук, массыына тас алдьаныытын, хомуруллуутун кырааската суох көннөрүү хайысхатын. Манна аҥаардас анал оборудование ыларга, тэрилтэҕэ үлэлиир киһи хамнаһыттан ордорунан ылара күчүмэҕэйдэрдээх буолар.
Судаарыстыбаннай көмө баар буолан, бэйэ дьыалатын арыныыга социальнай хантараак маннык тэриниэн баҕалаах дьоҥҥо улахан көмөтүн бэйэбинэн биллим. Бу хантараагынан ылбыт 350 тыһыынчам оборудованиебын атыылаһарбар тиийэн, миэхэ биир улахан боппуруоспун быһаарбыта. Ону таһынан атын тэрээһин үгүс боппуруостарыгар киһиттэн син биир кырата суох суума эрэйиллэрэ чуолкай. Массыына оҥоруутунан дьарыктанар балачча элбэх буолан, маннык өҥөнү эрэ оҥоруунан киһи кыайан дьиэ кэргэнин туруктаах оҥорбот. Онон, бу үлэнэн эбии дохуот быһыытынан иллэҥ кэммэр эрэ дьарыктанабын. Киһи ылсыбыт дьыалатыгар ис-иһигэр киирэн истэҕин аайы, билбэтэ-көрбөтө элбээн иһэр. Ол курдук бэйэбин бу хайысханы толору баһылаатым диир кыаҕым суох. Өссө даҕаны билиибин хаҥаттабын, уопутурабын.
– Тиэхиньикэ бастакы өрөмүөнэ оҕо сааскар аастаҕа дии, Александр?
– Оннук. Хас биирдии уол оҕо курдук кыра сылдьаммын бэлисипиэтим, онтон матасыыкылым өрөмүөнүттэн тиэхиньикэҕэ сыстыбыт буолуохтаахпын. Онно, биллэн турар, холобур оҥостубут дьонум эһээлээх аҕам бөҕө буоллахтара. Улаатан бараммын массыына өрөмүөнүн хобби курдук бэйэм сатыырбынан оҥоро сатыыбын. Бастакы сүбэһитим – интэриниэт.
– Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсии түс эрэ.
– Аныгы үйэ ыала буоларбыт быһыытынан сынньалаҥы уонна үлэбитин дьүөрэлии сатыыбыт. Кэргэним эмиэ инженер үөрэхтээх, онон интэриэспит биир. Оҕолорбут эмиэ бу өттүгэр чугастар. Үс оҕолоохпут. Улахаттарбыт оскуола үөрэнээччилэрэ. Кырабыт дьыссаат киһитэ. Билиҥҥи кэм оҕолоро куйаар ситимин баһылыахтарын наада курдук. Искусственнай, оҥоһуу өй биһиги олохпутугар баламаттык киирэр кэмигэр, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыр эмиэ наадалаах. Ол иһигэр омук тылын баһылааһын. Онно барытыгар, биллэн турар, интэриниэт ситимэ көмө буоларыгар саарбахтаабаппын. Биһиги дьиэ кэргэн чааһынай дьиэлээх буоламмыт, иллэҥ бириэмэбитигэр дьиэбит үлэтэ сөп гынар.
Аймаҕынан мустабыт. Өбүгэбит төрүт үгэһин тутуһабыт. Оҕолорбут эбээлээх эһээлэригэр сайын аайы баралларын ситиһэ сатыыбыт. Бириэмэ көһүннэҕинэ, дьоммутугар көмөлөһөр сыаллаах дьиэ кэргэнинэн айанныы сатыыбыт. Дьиэ кэргэн биир умнуллубат айана Дьокуускай-Иркутскай- Санкт-Петербург-Турция маршрутунан сырыыбыт этэ.
– Дьоллоох киһи диэн кимий?
– Дьиэ кэргэниҥ, төрөппүттэриҥ бары этэҥҥэ сылдьар буоллахтарына, бэйэҕин дьоллоохпун дэниэххин сөп буолуо. Оттон ким эрэ кыһалҕалаах буоллаҕына, ол бары дьиэ кэргэҥҥэ, аймахха бэриллэр дии саныыбын.
– Кэпсэтиибит түмүгэр тугу тириэрдиэҥ этэй, бэйэ дьыалатын саҥардыы тэриниэн, саҕалыан баҕарар дьоҥҥо?
– Бастатан, тэриниэххин баҕарар дьыалаҕын үчүгэйдик үөрэтэриҥ ордук. Туох кыһалҕа үөскүөн сөптөөҕөр ордук болҕомто ууруохха наада. Былаан. Эбии билии. Бэйэ таһымын үрдэтэргэ дьулуһуу. Эбии дохуоту ыларга кыһаллыы. Уонна, кылаабынайа, бэйэ кыаҕар эрэл.
Социальнай хантараак – бу эдэр, уопута да суох киһи баҕа санаатын олоххо киллэрэригэр бастакы дьоһун тирэх. Билиҥҥи ыал тэрилтэҕэ үлэлииринэн эрэ муҥурдаммакка, эбии дохуоттаах буолара – бириэмэ ирдэбилэ.
– Чэ, Александр Алексеевич, кэмчи эрээри, наадалаах бэлиэтээһиннэри оҥорон кэпсэппиккэр махтанабыт. Дьиэ кэргэҥҥэр доруобай, дьоллоох олоҕу. Баҕа санааларгыт олоххо хорсуннук киирэ турдуннар!
Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


