Дойдубут туһугар

Ийэлэр оҕолорун, кэргэттэрин туһунан кэпсиэхтэрин, санааларын этэн чэпчиэхтэрин баҕаралларын биһиги хаһан баҕарар ылынан, истэн, ааҕааччыларга тиэрдэбит. Бүгүн кэпсэппит ийэм Елена Егоровна Бережнова – кэргэнин уонна уолун анал байыаннай дьайыыга атаарбыт, биэс оҕолоох бэйэтэ туһунан дьоруой.

– Елена Егоровна, үтүө күнүнэн! Байыас ийэтэ уонна кэргэнэ буолар хайдаҕый?

– Биллэн турар, олус ыарахан, ол да буоллар миигин кинилэринэн киэн туттуу ыга кууһар, дойдубут туһугар, биһиги туспутугар анараа сылдьалларын, эйэлээх олоҕу уһансалларын санаатахпына уоскуйабын.

– Дьонуҥ хаһан барбыттарай?

– Кэргэним 2022 сыллаахха мобилизацияҕа түбэһэн барбыта, оттон уолум эһиилигэр, 2023 сылга. Бу сыл кини бэс ыйыгар ытык иэһин төлүү аармыйаҕа ыҥырыллыбыта, онтон ахсынньы ыйга чааһыттан үргүлдьү хантараак баттаан барбыта.

– Оччоҕо эйиэхэ тута эппэтэх буоллаҕа, бу сонуну төһө ыараханнык ылынныҥ?

– Суох, эппэтэҕэ. Аан бастаан истэн баран олус куттаммытым,  ыараханнык ылыммытым, бирээмэ улаханнык аймаммытым, мөхпүтүм да, хайыахпыный: «Ийээ, Москваҕа баарбын, санаарҕаама, хантараак баттаан баран эрэбин», – диэн туруору эппитэ. Онон тугу да гынар кыаҕым суох этэ, кыахтааҕым да буоллар, хайыахпыный, ыраах да сырыттаҕым, ол курдук ытыы, аймана эрэ хаалбытым.

– Уолуҥ барбыт бастакы түүнүн хайдах атаардыҥ, төбөҕөр туох санаалар киирбиттэрэй?

– Оо, ол түүн хантан утуйуохпунуй? Кэргэним да барыаҕыттан түүл-бит курдук сылдьар, олох утуйбат этим. Куруук куһаҕаны түһүүрүм, онтон санаарҕыырым, уолум барбытыгар букатын да иэдэйбитим. Ыксаан уйулҕа үөрэхтээхтэригэр көмөҕө тиийбитим, бэйэбин хайдах да гынар кыаҕым суох этэ, маннык утуйбакка сырыттахпына өйбүттэн тахсыыһыкпын диэн ыксаабытым.

Онтон сыыйа-баайа бэттэх кэлэн испитим, бастатан туран, саамай улахан көмөнү оҕолорум, кыраларым оҥорбуттара, кинилэр баар буоланнар, кинилэри санаан хомуллубутум, уонна, биллэн турар, аймахтарым, чугас дьонум, кэргэним ийэтэ, уйулҕа үөрэхтээхтэрэ уоскуппуттара, өйөөбүттэрэ. Дьоммут туһугар бары биир санаанан тутуһан, түмсэн, билигин олоробут, үлэлиибит-хамсыыбыт.

– Эн ыраах улуустан сылдьаҕын, бэйэҥ тускунан кэпсээ эрэ.

– Оннук, мин Аллараа Халыма Походскай диэн бөһүөлэгиттэн  сылдьабын. Черскэйгэ көһөн кэлэн, оскуолаҕа поварынан үлэлээбитим. Кэргэмминиин биир уопсай оҕолоохпут, кини миигин түөрт оҕолоох кэргэн ылбыта. Кэргэмминиин манна Дьокуускайга билсибиппит, кини Бүлүү улууһун Кыһыл-Сыыр бөһүөлэгиттэн төрүттээх.

– Дьонуҥ анараа сылдьан сибээскэ төһө тахсалларый, син билсэ тураҕыт дуо?

– Саамай уһуннук сүппүттэрэ нэдиэлэ буолааччы. Онно да санаарҕаан сөп буолабын. Ол да буоллар сибээскэ тахса сатыыллар, ордук кэргэним. Кинини СВОҕа атаарарбар эппитим: «Хаһан даҕаны, ханна даҕаны сырыттаргын, саатар «смс» ыытар буолаар, олох сүтэн эрэ хаалыма», – диэн. Оттон уолум сибээскэ өр тахсыбатаҕына, кэргэним кинини була, көрдүү сатыыр. Кинилэр биир хайысхаҕа сылдьаллар, кэргэним суоппардыыр, уолбун ханна да сырыттар көрдөөн була сатыыр уонна миэхэ хаартыскалаан эҥин хайаан да ыытар, биллэрэр, булан ылбыт буолар. Онон кэргэммэр олус махтанабын, уолум хайдах эрэ дурдалаах-хаххалаах сылдьар курдук саныыбын. Бэйэлэрэ да билсэ сатыыллар, уолбун бырахпат, куруук кини туһугар кыһаллар, ити миэхэ эмиэ күүс эбэр, эрэли үөскэтэр.

– Кэргэниҥ туһунан кэпсиэҥ дуо, ханна билсибиккитий?

– Кэргэним Олег ыраах рейстэргэ суоппарынан үлэлээбитэ, араас уматык таһан улуустарга тиэрдэр этэ. Черскэйгэ аэропорка суоппардаабыта. Кэргэним наһаа үтүө санаалаах, оҕолорбун барыларын кытта истиҥ сыһыаннаахтар, оҕолорум кинини убаастыыллар, ылыммыттара. Ийэтэ дойдутугар Кыһыл-Сыырга олорор, билсэбит, кэпсэтэбит.

– Уолуҥ уоппускаҕа кэлэн барда, соторутааҕыта атаардыгыт дии? Төһө уларыйбытый, улааппытый? Оҕоҥ туһунан кэпсээ эрэ.

– Оҕом Иван 2005 сыл ыам ыйын 17 күнүгэр Черскэйгэ күн сирин көрбүтэ. Ваня 7 сааһыгар диэри Походскайга олорбуппут, онтон Черскэйгэ көһөн кэлбиппит, бастакы кылааска онно оскуолаҕа киирбитэ. Үчүгэйдик үөрэммитэ, актыыбынай, олус эйэҕэс, бэһиэлэй, оскуола туох баар тэрээһиннэригэр кыттан иһэрэ. Доҕоро-атаһа элбэх, учууталлара наһаа таптыыллар, тоҕо диэтэххэ кини куруук мичээрдии сылдьар, хаһан да кини саппаҕырбытын, санаарҕыы сылдьарын көрбөккүн. Олус элбэх доҕордоох, бирээмэ Аллараа Халыма оройуона бары билэллэр курдук, оннук эйэҕэс-сайаҕас, кимиэхэ барытыгар көмөҕө кэлиэн сөп.

Дьиэ кэргэнигэр,  чугас дьонугар эмиэ наһаа истиҥ сыһыаннаах, биир куһаҕан тылы саҥарбат, хаһан да куруубайдаабат. Мин истэрбэр хаһан да мөҕүттүбэт, куһаҕан тылы саҥарбат. Балыктыырын, бултуурун, илим үтэрин сөбүлүүр, хааска эҥин сылдьар этэ.

Кыыллары наһаа таптыыр, ордук ыттары, хас да ыттаах этэ. Манна куоракка 2021 сыллаахха көһөн кэлбиппит, ыттарбыт, биллэн турар, анараа хаалбыттара.

Ваня тохсус кылааһы бүтэрбэтэҕэ, эксээмэннэрин барытын туттарбыта да, ахсааныгар биир баал тиийбэтэҕэ, онон аттестатын ылбатаҕа. Мантан, Дьокуускайтан, аармыйаҕа барбыта, Хабаровскайга сулууспалыы сылдьан Уссурийскайтан хантараак баттаан барбыта.

Бу кулун тутар 5 күнүгэр уоппуската бүтэн атаардыбыт. Оҕом барарыгар: «Ийээ, эн ытаама, мин хайаан да төннүөм. Барыахтаахпын, миигин уолаттарым кэтэһэллэр, кинилэр эмиэ уоппускаҕа барыахтарын наада», – диэн уоскуппута, ол курдук мичээрдээбитинэн, санаабытын дэлби көтөҕөн барбыта. Билигин күн аайы эрийэр, суруйар, барыта этэҥҥэ диир, сорудахха хайыы-үйэ сылдьыбыт. Оҕом кэргэнэ суох, манна күүтэр, таптыыр кыыстаах. Бойобуой доҕотторун туһунан киэн тутта кэпсиир. Кинилэр чаастарыттан үс уол буолан барбыттара, биир чааска түбэспиттэр, олус доҕордуулар, бэйэ-бэйэлэрин өйөнсөн, көмөлөсүһэн сылдьаллар. Уолум, биллэн турар, уларыйбыт, улааппыт, олоҕу олох атыннык көрөр буолбут. Ис санаата, толкуйа да атын буоллаҕа. Ол да буоллар миэхэ, ийэҕэ, кини син биир оҕом, куруук мичээрдии сылдьар кыра оҕом...

Аны билигин кэргэммин күүтэбин, бу кулун тутарга уоппуска биэриэхтээхтэр.

– Дойдуга бэриниилээх киһи дьиэттэн иитиллэн тахсар диэҥҥэ сөбүлэһэҕин дуо?

– Толору сөбүлэһэбин. Бастатан туран, иитии оруолу оонньуур, кинилэр хайдах дьон буолан тахсаллара. Оҕо эрдэхтэриттэн дьарыктара, чугас дьонноругар сыһыаннара, көмөлөһө үөрэммиттэрэ, аҕа саастаах дьону ытыктыыллара – бу барыта Ийэ дойдуга бэриниилээх буолан тахсалларыгар төһүү буолар дии саныыбын.

– Үрдүкү салалтаны кытта көрсүһүүгэ уонна бүтүн норуокка туох диэҥ этэй?

– Бастатан туран, салайааччыларга этиэм этэ: уолаттарга, байыастарга уоппуска күнүн элбэтэллэрэ буоллар диэн. Икки нэдиэлэ диэн наһаа кылгас, манна кэлэн сынньаналларыгар, чөллөрүгэр түһэллэригэр икки ый сөп этэ.

Оттон норуокка, дьоҥҥо туһаайан этиэм этэ – бу барыта сотору бүтүө, эр дьоммутунан, патриот буойуннарбытынан киэн туттуохха. Кинилэр дойдуларын туһугар туора турбатахтара, сылаас дьиэҕэ-уокка хаалбатахтара, биһигини көмүскүүллэр, харыстыыллар диэн.

– Ийэлэргэ баҕа санааҥ.

– Күн-күбэй ийэлэргэ, кэргэттэргэ баҕа санаам диэн – күүтүҥ, эрэниҥ, аар айыылартан, таҥараттан көрдөһүҥ. Күүстээх санааланыҥ, оҕолоргутунан киэн туттуҥ, саамай кылаабынайа куттанымаҥ, уолуйумаҥ, дьиэ-уот түбүгүнэн олоруҥ, дьарыктаныҥ, үлэлээҥ, аралдьыйыҥ, уонна хайаан да төннөн кэлиэхтэрэ диэн эрэниҥ.

– Көмө ылаҕын дуо, кимиэхэ ордук махтаныаҥ этэй?

– Сөптөөх көмөнү ыла олоробут, чуолаан Саха сирин бырабыыталыстыбатыгар, биир дойдулаахтарбар махтанабын. Ханнык баҕарар боппуруос, кыһалҕа күөрэйдэҕинэ, тута быһааран, сүбэлээн, ыйан-кэрдэн биэрэллэр. «Аҕа дойдуну көмүскээччилэр» пуондаҕа тиийдим да, кыһалҕабын тута истэн, ханна тиийэрбин этэн биэрэллэр. Саамай улахан махталбын өссө төгүл биир дойдулаахтарбар тиэрдэбин, чугас дьоммор, аймахтарбар, ону тэҥэ, бэйэм курдук окуопаҕа сытар оҕолорун, кэргэттэрин күүтэр бары ийэлэргэ сүгүрүйэбин, дьоммут кэлэллэригэр эрэниэххэ, күүтүөххэ, кыайыы биһиэнэ буолуо диэн ыҥырабын!

Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан