Дьоһун суолталаах бырайыактар

Муус устар 2 күнүгэр, киин куорат баһылыга Евгений Григорьев бу дуоһунаска киирбитэ түөрт сылыгар, Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2032 сыллаахха Дьокуускай куорат төрүттэммитэ 400 сылын бэлиэтиир туһунан Ыйаахха илии баттаабытын туһунан үөрүүлээх сонуну үллэстибитэ.

2021-2025: үлэ сүрүн түмүктэрэ

Бүгүҥҥү балаһабытын Евгений Григорьев куорат баһылыгын быһыытынан инфраструктураны сайыннарыыга түөрт сыллаах үлэтин түмүгүн кэпсиир чахчылартан саҕалыыбыт.

• 145,5 км суол өрөмүөннэннэ уонна оҥоһулунна;

• 1 мөл. 362 тыһ. кв. миэтэрэ иэннээх дьиэ-уот тутулунна;

• Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэлэртэн 5163 киһи көһөрүлүннэ;

• 152 хаарбах туруктаах дьиэ көтүрүлүннэ;

• Элбэх кыбартыыралаах 143 дьиэ тиэргэнэ өрөмүөннэннэ уонна тупсарылынна;

• Үөрэхтээһин 15 эбийиэгэ тутулунна;

• 5 эбийиэк тутулла турар;

• 24 оскуолаҕа хапытаалынай өрөмүөн уонна саҥардыы үлэтэ ыытылынна;

Тутулунна: 3 спорт оскуолата; 3 спорт саалата; 39 воркаут уонна спорт былаһаакката;

• 2 спорт саалата тутулла турар;

• Оҕо спорт оскуолаларын өрөмүөннүүр бырагыраама саҕаланна;

• Куорат уонна куорат таһынааҕы маршруттарга 124 саҥа оптуобус ылылынна;

• 51 сылаас тохтобул үлэҕэ киирдэ;

• 50 саҥа тохтобул павильона туруорулунна;

• Оптуобус реформатын бастакы түһүмэҕэ ыытылынна.

Мантан салгыы ирбэт тоҥ үрдүгэр турар соҕотох куорат инфраструктуратын сайдыытыгар туһуламмыт баараҕай бырайыактарга тохтуохха.

«Сулустаах» дьоҕус оройуон

Ааспыт нэдиэлэҕэ Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев Дьокуускай куорат саҥа оройуонун сайыннарыы тула мунньаҕы иилээн-саҕалаан ыытта. Кини биир кэлим тутуу былаанын билистэ уонна кэккэ соруктары туруорда. 

Бастатан туран, Ил Дархан, төһө да үтүмэн үлэ ыытыллыбытын иһин, кэккэ бырайыактары олоххо киллэрии тэтимэ бытаанын бэлиэтээтэ. Чуолаан социальнай эбийиэктэри тутууга үлэни тэтимирдэргэ соруйда.

Ол курдук, санатан эттэххэ, саҥа түөлбэҕэ 990 миэстэлээх оскуола 2026 сылга үлэҕэ киириэхтээх. Айсен Николаев оҕо уһуйаанын тутууга графигы ситиһэргэ дьаһал биэрдэ. 

Маны таһынан, тырааныспар инфраструктуратын сайыннарыы тиэмэтэ болҕомто киинигэр турда. С секторга уулусса-суол ситимин тутуу иккис түһүмэҕин иһинэн бастакы түһүмэх чэрчитинэн былаан 33% туолбут. Өрөспүүбүлүкэ салайааччыта аныгыскы түһүмэҕи, ол иһигэр үбүлээһин кээмэйин уонна хантан көрүллэрин билиҥҥиттэн ырыта турарга дьаһайда.

Хомунаалынай инфраструктура туһунан эттэххэ, бу иннинэ ититиинэн уонна уунан хааччыйыахтаах 112 МВт кыамталаах хочуолунай тутуута түмүктэммитэ. «Водоканал» аахсыйалаах уопсастыба саҥа водовод уонна 7 №-дээх водоузел тутуутун салгыы ыытар.

Санатан эттэххэ, бу сыллар тухары А уонна С сектордарга уопсайа 15 элбэх кыбартыыралаах дьиэ үлэҕэ киирбитэ. Быйыл икки олорор дьиэ тутуллан бүтэрэ былааннанар, оттон 2026 сылга – үс куорпустаах дьиэ. Инникитин В сектор тутуллара былааннанар.

Бу иннинэ тохсунньу 22 күнүгэр саҥа түөлбэҕэ сабыылаах катоктаах элбэх хайысхалаах спорт комплекса үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыллыбытын сырдатан турабыт. Манна даҕатан эттэххэ, эбийиэк дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээһининэн олоххо киирэр «Демография» национальнай бырайыак чэрчитинэн тутуллубута. Бу Саха сиригэр керлининэн дьарыктанарга анал ыллыктаах бастакы спорт эбийиэгэ.

Саҥа спорт комплексыгар Дьокуускай куорат 10-с №-дээх Оҕо спортивнай оскуолатын иитиллээччилэрэ дьарыктаныахтара. Дириэктэр Михаил Шилов иһитиннэрбитинэн, оҕолор аҕыс көрүҥҥэ уһуйуллуохтара: муус аренаҕа –  хоккейга, хаҥкылааһыҥҥа, шорт-треккэ, кёрлиҥҥэ; оттон оонньуур саалаҕа – волейболга, футболга, боксаҕа, тустууга. 

5 тыһыынча кв. миэтэрэттэн тахса иэннээх икки мэндиэмэннээх спорт комплексыгар хоккейдыырга анал муус корт киэҥ сэҥээриини ылар. Манна 210 көрөөччү олорон көрөр кыахтаах. Итини сэргэ киэҥ-куоҥ эбийиэккэ кёрлиҥҥэ – туспа, тренажернай саала, футбол уонна волейбол дьарыктарыгар спорт саалата бааллар. Сааһыттан тутулуга суох, нэһилиэнньэ бары араҥата эти-хааны чэбдигирдэр усулуобуйата тэриллибит.       

Түөрт сулустаах гостиница

Киин куоракка сотору кэминэн икки бөдөҥ гостиница комплекса дьэндэйиэхтээх. Бу Дьокуускайга туризм сайдарыгар олук ууруохтаах, билиҥҥи кыһалҕаны быһаарарга төһүү күүс-көмө буолуохтаах. Итиннэ даҕатан эттэххэ, Туймаада хочотугар ыраахтан кэлбит ыалдьыттары түһэрэр аныгылыы килэйбит-халайбыт дьоһун тутуу суоҕа улахан кистэл буолбатах. Маныаха икки бөдөҥ бырайыак олоххо киирэрэ былааннанар.

Бастакы бырайыак – урукку куорат баанньыгын оннугар, Чернышевскай уул., 8/3, түөрт сулустаах «Космос» гостиница комплекса. Элбэх мэндиэмэннээх үрдүк тутуу киин куорат киинигэр, туристар ордук сөбүлээн тоҕуоруһар сирдэригэр – Кырдьаҕас куоракка дьэндэйиэҕэ. Ааспыт ый бүтүүтэ, кулун тутар 31 күнүгэр, бырайыак Главгосэкспертиза бэрэбиэркэтин ааһан, тутууга сөбүлэҥ ылла. 

Отель уопсай иэнэ 9 тыһ. кв. миэтэрэттэн тахса буолуоҕа. Араас категориялаах 148 нүөмэрдээх, ол иһигэр биэс хос нэһилиэнньэ кыаммат араҥатыгар (маломобильнай) анаан оҥоһуллуоҕа. Маны сэргэ тутуу бырайыагар конференц-саала, дьыалабыай кэпсэтиини ыытар хос, эрэстэрээн уонна тренажернай саала бааллар. Главгосэкспертиза эксперэ Оксана Пономарева кэпсээбитинэн,  биһиги куораппытыгар дьэндэйиэхтээх гостиница комплексын бырайыага хатыламмат композициятынан ураты буолара күүтүллэр.  Ол түмүгэр ыалдьыттар түннүгүнэн Өлүөнэ эбэ кэрэ көстүүтүн илэ көрөр кыахтаах буолуохтара.  

Саҥа эбийиэк ис-тас өттө тупсаҕай, олорорго, сынньанарга, дьарыктаах буоларга бары өттүнэн табыгастаах буоларыгар болҕомто ууруллуоҕа.  Бырайыагы  «Центр» СДК хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ олоххо киллэрэр, тэрийээччилэринэн «Туризм.РФ» Корпорация, Cosmos Hotel Group уонна «Центр» УК («РИК» бөлөххө киирэр) буолаллар.

Санатан эттэххэ, бу иннинэ урукку баанньык турбут сиригэр археологтар киэҥ далааһыннаах үлэлэрэ түмүктэммитэ. Ол туһунан сиһилии хаста да суруйан турабыт. Билиҥҥи туругунан сирэ-уота барыта бэлэм, тутуу-монтаж үлэтин саҕалыырга бэлэмнэнии ыытыллар.

Cosmos Hotel Group гостиница ситимэ Арассыыйа 20 регионугар 36 гостиницалаах. Дьокуускайга тутуллуохтаах отель Уһук Илиҥҥэ бастакы буолуоҕа. Итиэннэ Туризм.РФ Корпорация өйөбүлүнэн, дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээһининэн биллэриллибит «Туризм уонна ыалдьытымсах буолуу» национальнай бырайыак иитинэн  олоххо киириэҕэ.

Саҥа эбийиэккэ аҕыйаабыта 73 үлэ миэстэтэ арыллара былааннанар. Эбийиэги туттарыы 2027 сыл сайыныгар күүтүллэр. Гостиница комплекса үлэҕэ киирдэҕинэ, сылга 50 тыһыынча ыалдьыты түһэрэр кыахтаныаҕа.

Иккис гостиница куорат килбэйэр киинигэр – Ленин проспегар, академик В.П. Ларионов сквериттэн чугас тутуллуоҕа. Бырайыагы көҕүлээччи – «Алмаасэргиэнбаан» АКБ, гостиница оператора –  «Альянс Отель Менеджмент».

Билиҥҥи туругунан бырайыак концепт-дизайна оҥоһуллар. СӨ Ил Дархана Айсен Николаев эбийиэк куорат киинигэр сөп түбэһэрин курдук, архитектурнай көстүүтүгэр ураты болҕомто уурулларыгар сорудахтаабыта.

***

Биллэн турар, үйэ саамай баараҕай тутуутунан Өлүөнэ эбэни туоруур күүтүүлээх күргэбитин ааттыыбыт. Оттон бу сүдү суолталаах бырайыак Дьокуускай 400 сылыгар бастыҥ бэлэх буоларыгар саарбахтаабаппыт. Уһук Илин кырдьаҕас куоратын олоҕор-дьаһаҕар эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ инфраструктурата сайдарыгар саҥа саҕахтары арыйыахтаах.