Дьоһун олоҕунан киэн туттабыт

Николай Иннокентьевич Кочнев, 2025 сыл кулун тутар 20 күнүгэр үбүлүөйдээх 120 сылын туолар.      

“Н.И. Кочнев 1905 сыллаахха кулун тутар 20 күнүгэр Ньурба Аммосовкатыгар (Куочайга) бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. l Хаҥаласка бастакы ликбез оскуолата 1929 сыллаахха Илимнииргэ аһыллыбыта. Манна сэбиэдиссэйинэн 24 саастаах эдэркээн, турбут-олорбут, кэлбит-барбыт улуу нуучча норуотуттан төрүттээх Николай Иннокентьевич Кочневы анаабыттара. Оччолорго ыаллар алаастарынан тарҕаһан, ас-таҥас кэмчи буолан балыктаан, нэһиилэ үссэнэн олороллоро. Бастаан оскуолаҕа сүүрбэттэн эрэ тахса оҕо үөрэнэ киирбитэ, кинилэргэ үөрэнэр усулуобуйаны тэрийээри, туох баар кыаҕын, билиитин-көрүүтүн ууран эдэр сэбиэдиссэй элбэхтик сүүрбүт-көппүт. Төрөппүттэри, учууталлары кытта үлэлэһэн, уопсай тылы булан, этэҥҥэ бастакы үөрэх дьылын түмүктээбиттэр. Оҕолор билиигэ-көрүүгэ тардыһыылара сүрдээх күүстээх эбит. Бастакы үөрэнээччилэриттэн Сататтан төрүттээх Кылатчанов Павел Павлович чаҕылхайдык үөрэммит. Үчүгэйдик үөрэнэнэн, салгыы Дьокуускайдааҕы пединститут саха тылын салаатын бүтэрбит. Павел Павлович сэрии кыттыылааҕа, иккис группалаах инбэлиит буолбута. Төрөөбүт Хаҥалаһын оскуолатыгар учууталынан, онтон завуһунан үлэтин саҕалаабыт. Кэлин бу оскуоланы элбэх ыал түөлбэлээн олорор сиригэр, "Кутуйах харах" диэн сиргэ көһөрөргө уонна онно саҥа оскуоланы тутарга эһэм Николай Иннокентьевич улахан өҥөлөөх. Үөрэҕирии салаата учуутал уолу билиитин-көрүүтүн өссө хаҥатаары, сайыннараары Бүлүүтээҕи учуутал семинариятыгар үөрэххэ ыыппыт. Үөрэҕин бүтэрэн 1935-1937 сылларга Марха 7 кылаастаах оскуолатыгар, Хорула, Ньурба 1 №-дээх оскуолаларыгар нуучча тылын уонна литературатын учууталынан үлээбит. Онтон 1937 сыллаахха үлэтин саҕалаабыт сиригэр, Хаҥалас 7 кылаастаах оскуола буолбутугар, нуучча тылын уонна литературатын, ырыа-музыка учууталынан ананан кэлбит. Өҥ буордаах, үтүө-үлэһит дьоннордоох Хаҥалас нэһилиэгэр олохсуйан, бары талаана-сатабыла арыллан, дьаныардаахтык үлэлээн, нэһилиэк дьонун убаастабылын ылыан ылбыт, билиҥҥэ диэри дьон-сэргэ истиҥник саныыллара, махтана ахталлара туоһулуур. Кэргэнэ  Бүлүүттэн төрүттээх Попова Глафира Васильевналыын  ыал буолан дьоллорун холбоон 10 оҕоломмуттар. Эрдэ биир кыыс оҕолоро ыалдьан олохтон туораабыт. Атын оҕолоро утуу-субуу кэргэннэнэн, оҕо уруу тэринэн дьоһун ыал ийэлэрэ-аҕалара  буолан олороллор.

Кини бэйэтин оҕолорун, сымнаҕас майгытынан кэрэ эйгэҕэ уһуйбута, кыраларга-кыаммакка болҕомтолоох буоларга, наада буоллаҕына көмөлөһөргө бэйэтин тус холобуругар ииппитэ-үөрэппитэ, ол барыта олохторугар улаханнык туһалаабыта. Оҕолоро бары үлэһит үтүөтэ, ыал бастыҥа буолбуттара. Билигин сиэннэр эбэ-эһэ буолан олороллор, кинилэртэн билигин 31 сиэн, 42 хос сиэн, 36 хос-хос сиэн баар, ситим салҕанар.

Элбэх оҕо оскуола боруогун атыллаан, ааҕарга-суруйарга үөрэнэн, наука араас салааларын баһылаан, араас идэлээх үлэһит үтүөтэ, салайааччы бэрдэ дэтэн, ыал бастыҥа буолан оҕо-уруу тэнитэн, олох олороругар олук уурбут дьоннорунан учууталлар буолаллар. Николай Иннокентьевич Кочнев олорон ааспыт олоҕо, элбэх үөрэппит-ииппит оҕолорун, бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрин өйдөрүгэр-санааларыгар, сүрэхтэригэр сүппэттик иҥэн хаалбыта биһигини үөрдэр. Ол курдук Хаҥаласка бастакы ликбез оскуоланы иилээн-саҕалаан тэрийиэҕиттэн олоҕун устата эдэр көлүөнэни иитиигэ-үөрэтиигэ, ырыа-музыка абылаҥар уһуйууга күүһүн-уоҕун, бары сатабылын, билиитин, олоҕун анаабыта. ССКП чилиэнэ, САССР Үрдүкү Сэбиэтин 1962 с. бэс ыйын 12 күнүнээҕи Уурааҕынан Н.И. Кочневка Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала үрдүк аат иҥэриллибитэ, "Бочуот Знага" уордьан кавалера буолбута, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, биллиилээх  скрипач, мелодист, 40-тан тахса ырыа мелодиятын ааптара. САССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун, САССР култууратын министиэристибэтин грамоталарынан, Бүтүн Арассыыйатааҕы уонна оройуоннааҕы уус-уран самодеятельностарын көрүү 1-3-с степеннээх дипломнарынан бэлиэтэммитэ. 1964 сыллаахха уус-уран самодеятельность Бүтүн Арассыыйатааҕы көрүү лауреата. Олоҕун тиһэх сылларыгар Дьокуускай куорат бэтэрээннэрин хорун салайбыта.

Эһэлэрин туйаҕын хатаран, учууталлаабыт династиялара барыта 246 сылы хабар. Билигин Ньурба оройуонун l-Хаҥалас  орто  оскуолата эһэбит Николай Иннокентьевич Кочнев аатын сүгэр.  

Түгэнинэн туһанан, күндү аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит, хос-хос эһэбит Кочнев Николай Иннокентьевич аатын сүгэр оскуола бары учууталларын, үлэһиттэрин кэлэктиибин уонна үөрэнээччилэрин, үбүлүөйдээх 120 сылынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Оскуола оҕо киһи быһыытынан дэгиттэр сайдан тахсарыгар олук уурар кыһата буолар. Эһигиттэн кынат үүннэринэн, талан ылбыт идэлэринэн үлэлээн, үтүө ааттара ааттанан, саха чулуу ыччата элбээн иһэринэн киэн туттабыт, махтанабыт! Күндү оскуолабыт ытыктабыллаах учууталлара! "Оскуола албан аата-үөрэппит оҕолоругар" – диэн мээнэҕэ эппэттэр. Эһиэхэ үөрэммит оҕолор биллэр-көстөр бэлиэ уратылаахтар: олоххо көхтөөхтөр, үөрэхтэригэр кыһамньылаахтар, түмсүүлээхтэр, спорка, үлэҕэ күүстээхтэр. Кэлэктиип үлэтин-хамнаһын сөптөөхтүк салайынан, үөрэхтээһин, спорт үрдүк соругун ылынан, сайдыы суолунан эрэллээхтик хааман, ыччаты чөл олоҕу тутуһарга уһуйан, айымньылаах үлэҕитинэн чэчирии сайдан, тупсан иһиҥ. Үүнэр көлүөнэни иитиигэ-үөрэтиигэ бары сатабылгытын, билиигитин, дьулуургутун ууран, көдьүүстээх ньымалары булан, эдэр учууталларга холобур буолан баай уопуккутун тарҕата туруҥ. Түбүктээх үлэҕит үтүө түмүктээх буолуохтун, үөрэппит, үөрэммит оҕолоргут өрүү махтана турдуннар.  Дьол-соргу эрэ тосхойдун”, –диэн, ахтыытын түмүктүүр, Үөһээ Бүлүү үөрэҕириитин систиэмэтигэр өр кэмҥэ үлэлээбит олохтооҕо, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор Н.И. Кочнев сиэнэ Ольга Семеновна Иванова.

   Бэчээккэ бэлэмнээтэ Валентина Сартаева-Васильева, Дьокуускай.