«Дьөһөгөй Айыы оҕото араҥаччылыыр»

«Куруһаала» атыы дьиэтигэр субуоталаах өрөбүлгэ хайыы үйэ «Ыһыаҕым саргылаах таҥаһа, кэскиллээх киэргэлэ» сыллата ыытыллар быыстапка-дьаарбаҥка буолан ааста. Дьоллоох Дьокуускай иннэ-сүүтүк, өтүйэ-балта аргыстаах уран тарбахтаахтара, талба талааннаахтара айан-тутан таһаарбыт симэхтэрэ, иистэрэ, сахалыы иһиттэрэ-хомуостара, сиэлтэн-кылтан оҥоһуктара  кырыы-кырыытынан кэккэлэстэ.  
Көрдөххө, ааттара-суоллара киэҥник иһиллибит төрүт таҥас, сахалыы киэргэл фирмалара, биирдиилээн идэтийэн эбэтэр иллэҥ кэмнэригэр дьарыктанааччылар да балачча кэлбиттэр.

Киэргэл, таҥас арааһа кэчигирээбит эрээттэрин кэрийэ хааман иһэн, атыттарга холоотоххо элбэх киэргэлигэр сыспай сиэллээҕи киллэрбит эдэр маастары сэргээн, тута кэпсэтэн барабын.

– Дорообо! Эн балай эмэ оҥоһуккар сылгы баар эбит. Бу – бэйэҥ сылгыны олус сөбүлүүргүттэн дуу биитэр, Дьөһөгөй Айыы оҕото биһиэхэ чугас буолан, маннык оҥоһукпун ордук сэргиэхтэрэ диэн санааттан дуу?

– Бэйэм да сылгылары сөбүлүүбүн. Кыра эрдэхпиттэн дьонум хотонноох, сылгылаах буолан, алтыһа, көрө үөрэннэҕим. Дьөһөгөй Айыы араҥаччылыыр, харыстыыр аналлаах. Сылгылаах буолан, былыргы өбүгэлэрбит онтон ас-таҥас, миҥэ оҥостон, тыйыс тымныыны туораан, баччаҕа  кэллэхпит. Быһата, сыспай сиэллээххэ сүгүрүйэр бэлиэм диэхпин сөп.

– Олус бэрт. Бэйэҥ кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын, ааккын-суолгун билиһиннэрбэккин ээ?

– Сииттэттэн, Намын Наталья диэммин. Төрөөбүт сирим, ийэм дойдута – Чурапчы улууһун Хатылыта. Биирбин туолбутум кэннэ дьоммун кытта аҕабыт дойдутугар – Кэбээйи Сииттэтигэр көһөн, оҕо, эдэр сааһым онно ааспыта. Мантан инньэ оҥоһуктарбар таба да баар буолуо (күлэр). Билигин да ол биир кырыбыайкабар баар (ыйан көрдөрөр).

– Киэргэллэри оҥорбутуҥ ыраатта дуу ?

– Симэҕи оҥоруунан дьарыктаммытым сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Идэбинэн – худуоһунньукпун. Санкт-Петербургтааҕы дизайн технологиятыгар судаарыстыбаннай университет декоративнай-прикладной искусствоҕа факультетын бүтэрбитим. Эрдэ «Сахаювелирга» үлэлии сылдьыбытым. Күүтүүлээх кырачааммын күн сиригэр көрдөрөн баран, уһун кэм оҕо көрөр уоппускаҕа олорбутум. Дьэ, ол кэнниттэн бэйэм дьыала астарга быһаарынан, ылсан дьарыктаммытым балтараа сыл буолла.

– Бу оҥоһуктаргын бэйэҥ толкуйдаан, эскиистээн таһаарарыҥ сэргэ бэйэҥ чочуйан, таҥан оҥороҕун дуу биитэр көмөлөһөөччүлэрдээххин дуу?

– Дьиэ кэргэнинэн дьарыкпыт. Кэргэмминиин көмөлөөн оҥоробут. Идеятын, эскииһин бэйэм толкуйдуубун, уруһуйдуубун. Оттон алтантан быһан, аалан оҥоруутугар кэргэним көмөлөһөр. Төһө да ювелирга идэтийэн үөрэммэтэҕин иһин, кини көмөтө сүҥкэн. Соҕотох киһи элбэҕи кыайан оҥорбот. Оҥоһуктарбытын элбэтэр санаалаахпыт. Билигин «СахаЭкспо» 4-с этээһигэр атыылыыбыт. Ону таһынан ЦУМҥа «Бренды якутских дизайнеров» диэҥҥэ «муннуктаахпыт».

– Кэргэнниилэр тутуспутунан сылдьаргыт, биир дьарыктааххыт олус үчүгэй. Араспаанньаҕыт сахалыы эбит дии?

– Дьон үксэ эн курдук «Намыын» диэн тылтан тахсыбыт араспаанньа дии саныыр. Оннук буолбатах. Кэргэним, эһэтинэн, кэриэй хааннаах (күлэн мичийэр). Сахалыы буолбакка,  Намын диэн биир «ы» буукубалаах суруллар кэриэйдии араспаанньа. Дьиктитэ, кыра эрдэхпиттэн, тоҕотун бэйэм да билбэппин, Намыына диэн ааттаныахпын баҕарар этим. Онон бу маннык араспаанньаламмыппыттан астынабын аҕай.

– Тыый! Онтугун олоххо киллэрбитиҥ буоллар, Намын Намыына буолуоҥ хаалбыт!  Билигин да хойут буолбатах.

– Ээ, чэ, наһаа уларыппат инибин (күлэр). Онто да суох араспаанньам баҕарбыт ааппар олус маарынныыр. Онтон үөрэбин. Питергэ үөрэнэрбэр «Наташабын» диэтэхпинэ, нуучча аата диэн, муодаргыы көрөр, ылынар курдук буолааччылар.

– Алтантан кыайа-хото оҥорор эбиккит. Кыһыл көмүскэ дьүөрэлиир өҥнөөх, сымнаҕас,  доруобуйаҕа туһалаах да дииллэр. Итэҕэһэ диэн, өлбөөрөн хаалар, хараарар үгэстээх. Эн санааҕар, алтан, дьэс оҥоһуктары тугунан ыраастыыр, саҥардар үчүгэйий?

– Алтан – хаппырыыс матырыйаал. Аалан ыраастыыр ордук. Лимонунан ыраастыылларын билэбин. Ол эрээри үчүгэйдик суураллыбакка эбэтэр сайҕаммакка хааллаҕына, бээтинэлэниэн сөп. Олох үчүгэйдик сайҕыаххын, сотуоххун наада. Ювелирнай маҕаһыыннарга симэххэ аналлаах таҥас салпыакка атыыланар, онон сотор, аалар үчүгэй. Хараарбыт да алтаны өр ааллахха барар. Сорохтор, төттөрүтүн, алтан хараарбытын «архаика» диэн ордук сөбүлүүллэр.

Оттон биһиги бу симэхтэрбитин барытын, оҥоһуллан бэлэм буоллулар да, икки өттүттэн хайаан да эпоксиднай лааҕынан бүрүйэ сотон кэбиһэбит. Оччотугар өссө ордук кылабачыйар, хараарбат буолар.

Натальяҕа билигин кэргэнэ көмөлөһөр эбит буоллаҕына, урут бэйэтэ үрүҥ көмүстэн саҕалаан, кыһыл көмүһүгэр тиийэ симэҕи оҥорон, быыстапкаларга кыттар эбит. Ол туһунан:

– Ювелирнай улахан, норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах быыстапкаларга урут да кыттар этим. Кыһыл, үрүҥ көмүстэртэн натуральнай таас кыбытыктаан оҥорор буоларым. Үйэ сайда турар. Ону кытта тэҥҥэ түсүһэн, туох саҥа технология кэлэр да, онно ылсан иһиэхтээхпит дии саныыбын. Урут илиинэн барытын быһар, эрбиир, аҥаардыыр буоллахпытына, билигин  анал аппарааты туһанабыт. Саҥа саҕалаабыт буолан, оҥорон таһаарар кээмэйбит кэмчи. Сыыйа элбэтэн, кэҥээн иһэргэ суоттанабыт. 

– Наталья бу сардааналардаах, эдэр кыыс кэтиэҕэр бэртээхэй колье баар эбит.

– Киһи сааһыттан тутулуга суох кэтиэн сөп. «Куруук маннык кэрэ, нарын буол, саас баттыгын ылыныма» диэн ис хоһоонноох. Онон саастаахтар да үөрэ-көтө ылаллар.

– Наталья, кэпсээҥҥэр махтал. Ситиһиилэри баҕарабын. Киһи кэрэхсиир, туругу тупсарар оҥоһуктарыҥ элбии-үксүү турдуннар!

Ааҕааччы да алтан симэх сыанатын сэргиирин быһыытынан, «намыннар» сыаналарын кыратык холобурдуум:  кулоннара – 2,5-2,8 тыһ. солк.; ытарҕалара – 2 тыһ. солк; тирии киэргэллээх, натуральнай таас оҕуруо киэргэллээх алтан илин кэбиһэрдээх ( 10 тыһ. солк.) бастыҥалаах (7 тыһ. солк.), ытарҕалаах (3,5 тыһ. солк.) кэмпилиэк баара. Биирдиилээн да ылыахха сөп. Дьоҕус кырыбыайка 3,5 солк. саҕаланар.

Манна даҕатан эттэххэ, маастардар алтантан, мельхиортан кырыбыайкалары балачча оҥорор буолбуттар. Мантан инньэ боростуой ободок оннугар алтан уһун кырыбыайканы кэтээччи элбиир чинчилээх. «Көрүөххэ да үчүгэй, эмтиир да», – дииллэр.

Быыстапка түгэннэрэ

Хаартыскалар: Ааптар түһэриилэрэ