Чугастыылар сыһыаҥҥыт хайдаҕый?

Ыал буолан, кийиит, күтүөт киирэн, уруу тэрилиннэ. Бүгүн тиэмэбитин эмиэ салҕыыбыт. Түөрт “ОООО” өйдүүр инигит. Аахпыт буолуохтааххыт. Санатан эттэххэ, “оҕолор олохторугар олох орооһума” диэн тиэрмин үһү. Саҥа тиэмэбит – аймахтыылар, сыбааттар сыһыаннара.

Киһи олох олороору эҥин эҥини истэр. Ама, сахаларга, урууну чугастык тутар, олус түмсүүлээх, былыр-былыргыттан бэйэ-бэйэҕэ истиҥ сыһыаннаах, куруук көмөлөсүһэ сылдьар дьоҥҥо маннык баара буолуо дуо диэн?

Соторутааҕыта иһиттим, ыал буолбут кыыс оҕотун айыыһытыгар төрөппүттэрин хайатын да ыҥырбат үһү. Эгэ, ийэтин өттүнэн эбэтин, эһэтин ыҥырыа дуо. Сыһыаннара ыһыллыбыта, өйдөспөт буолбуттара ырааппыт, быданнаабыт үһү.

Ийэм куруук кыыс оҕолоох диэн дьол диирэ. Мин түөрт кыыстаах буоламмын, атаахтаан бүөбэйдэтэ сырыттаҕым диэн ис-иһиттэн үөрэрэ, махтанара.

Оҕолоруҥ ыал буоллахтарына, биллэн турар, саҥа аймах элбиир, сыбааттар эбиллэллэр. Кинилэри кытта истиҥ сыһыаннааххыт дуо, төһө тапсаҕыт, эбэтэр отой сылдьыспат, эйэргэспэт дьоҥҥут дуу?

Светлана Николаевна:

– Олоххо баар көстүүнү таарыйан ааһыам. Айталаах Дима ыал буолан олорбуттара 12 сыл буолла. Күүстээх тапталларын туоһута икки сыры-сыллата уолаттардаахтар. Эдэр дьон, ипотека көмөтүнэн, оройуон киинигэр улахан, киэҥ-куоҥ дьиэ-уот туттан олороллор. Үлэ баар, оҕолор оскуола үөрэнээччилэрэ. Тастан көрдөххө, бэрт дьоллоох дьиэ кэргэн, бэйэлэрин олохторун сөпкө дьаһанан, үлэлээн-хамсаан, эйэ дэмнээхтик олороллор.

Ол эрээри, ис-иһигэр киирдэххэ, сорох түгэннэри киһи өйдөөбөт. Бириэмэни төттөрү сэгэтэн, кыратык уруккуну ахтан аастахха, маннык.

Айта уонна Дима биир улуустан төрүттээхтэр, Айта улуус киинигэр олорор, кыахтаах ыал кыра кыыһа. Дима дэриэбинэ оҕото. Аҕата суоппар, ийэтэ почта үлэһитэ. Урут оскуолаҕа үөрэнэр кэмҥэ күһүҥҥү быраактыка диэн баара дии, өйдүүгүт? Улуус кииниттэн атын дэриэбинэҕэ баран оҕолор хортуоска хостооһунугар, хаппыыстаҕа үлэлиир этилэр. Саныырга күндү кэмнэр. Биир оннук көмүс күһүҥҥэ Айта оскуолатыттан хас да кылаас үөрэнээччилэрэ оптуобуһунан тиэллэн, Дима олорор дэриэбинэтигэр быраактыкалана диэн тиийэллэр. Күн устата үлэлээн баран, киэһэтин кэтэһиилээх сынньалаҥ күүтэр. Ким хаартылыыр, ким кулуһун тула олорон сэһэргэһэр, ыллыыр-туойар, ким волейболлуур, ким эрэ олохтоох оҕолору кытта билсэн күүлэйдии хаамсар. Ити дьоллоох кэмҥэ уоллаах кыыспыт бэйэ-бэйэлэрин көрсөн, билсэн, доҕордоһон, кэлин устудьуоннуу сылдьан ыал буоларга сананаллар. 

Эдэр дьон бэйэ-бэйэлэрин олус таптыыллар. Дьиҥэ, олус бэркэ тапсан олоруох дьону, арай, төрөппүттэрэ атахтыыллар. Онтукабыт туһунан остуоруйа. Дима аҕата Степан уруккута бэйэтин олус кыанар, күүстээх уол эбит. Оскуола биир бастыҥ спортсмена. Оройуоннааҕы күрэхтэргэ куруутун миэстэлэһэр, бастыҥнар ахсааннарыгар киирсэр. Кэскиллээх спортсмены оройуон киинигэр интэринээккэ олорон эрэ үрдүттэн тустуунан дьарыктанарга ыҥыраллар. Оннук көһөн кэлэн, уол спорт эйгэтигэр умса түһэр. Саҥа оскуолатыгар барыта эриэ-дэхси буолбат. Спортсмен уолаттары кытта кыргыттар билсэ-көрсө сатыыллар, онуоха олохтоох уолаттар кырыы харахтарынан көрөллөрө үксүүр. “Стрелкаҕа” ыҥыран, хаста да охсуһан турардаахтар. Айта аҕатын оскуолатааҕы бастакы таптала, кырасаабысса Аннушка, Степаны сөбүлээн кэбиһэн, аны кинилиин сылдьар буолар. Инньэ гынан, Айтабыт аҕата таптыыр кыыһын былдьатан, Степаны оскуола эрдэхтэн сөбүлээбэт. Охсуһан да ылбыттара кистэл буолбатах. Уонна саамай биир сүрүн сөбүлээбэт, ылыммат биричиинэлэрэ диэн, эдэр сааһыгар Степан киһи эчэйиилээх, өлүүлээх, элбэх буолан охсуһууга кыттыһан кэбиһэн, хаайыылаах аатырар хара бээтинэтэ. Төһө да тус бэйэтэ өлөрбөтөх буоллар, охсуһууга кыттыгастаах буолан, хас да сыл баран олорон кэлбит.

Инньэ гынан, кыыс дьоно хаайыылаах киһи уолугар кыыстарын кэргэн таһаарыахтарын олох баҕарбатахтара. Өр утарыласпыттара. Күтүөттэрэ Дима бэйэтэ олус мындыр, ыраас, түргэн туттуулаах үлэһит уол. Сатаабатаҕа диэн суох. Аҕата да майгытынан көнө, оннук куһаҕан киһи буолбатах. Ийэтэ Клавдия бэйэтин сатаан көмүскэнэр, аахсары кытта аахсан баран тэйэр, тыллаах-өстөөх сытыы дьахтар. Оҕолорун мээнэ туора дьоҥҥо атаҕастатар санаата суох.

Дима уолаттарын кыра саастарыттан окко-маска, үлэҕэ сыстыгас буоллуннар, эһэлэрин батыһа сылдьан үгүскэ үөрэнниннэр, баҕаларын хоту сөтүөлээн, сайын үтүөтүн биллиннэр диэн сайын аайы дьонугар дэриэбинэҕэ сайылата ыытар. Салгынныын да үчүгэй буоллаҕа дии. Сүөһүлээх дьоҥҥо үүт-ас дэлэй, сир аһа үрдүттэн. Ону Айта дьоно ахсарбаттар. Бу диэн эттэххэ, күтүөт дьонун сэнииллэр. Саатар сиэннэрин кытта хаарыйаллар ээ. Уолаттар боксалаһа оонньуулларын, эбэтэр туохтарын эрэ былдьаһан охсуһалларын көрдөхтөрүнэ, кыыстарыгар хайаан да тыл кыбыппыт буолаллар. «Эһэлэрин батан охсуһуук буолаллара буолуо, таах сибиэ кинилэргэ ыытаҕыт сырыы аайы. Туох үчүгэйгэ үөрэппит үһү ол киһи. Хаайыыга сытан үчүгэй буолан кэлбэтэҕэ чахчы. Уоллара илиитинэн киирбэт ини?”, – диэн эҕэлээхтик саҥарбыттара эрэ баар буолар. Кыыстара өһүргэнэр буоллаҕа, оҕолорбун быһа саҥараллар диэн. Оттон Дима ийэтэ сыбааттыыларын эмиэ сөбүлээбэтин хам-түм аһаҕастык «пал» гына уолугар саҥарар идэлээх. Уолугар эрэ буолуо да, кийиитигэр да наада буоллаҕына этэн тэйэр. Анараа дьон сиэттэрбитин утары туруора сатыыллар диэн, ону сөбүлээбэккэ, сорох ардыгар сыбааттарын кытта төлөпүөн нөҥүө айдаарсыбыт да сурахтара иһиллээччи. Оҕолоро ыал буолбуттара быданнаата, саатар сиэттэр тустарыгар биир тылы булуо эбиттэр. Куруутун туохтарын эрэ былдьаппыт дьон курдук тутталлар. Итинник өйдөспөт аймахтар кытта бааллар. Олох буоллаҕа. Онон Дималаах Айта икки өттүттэн төрөппүттэр киирсиилэрин тулуйан, тапталларын күүһүнэн, оҕолор тустарыгар диэн олороллор. Биирдэ эмэ кинилэргэ даҕаны “эн дьонуҥ, мин дьонум” диэн киҥир-хаҥыр саҥарсыылар баар буолааччылар. Ол эрээри күүстээх таптал барытын тулуйар...

Сабытыайа, Уус Алдан:

– Кыыс, күтүөт дьоно сорох аймахтарга олус үчүгэйдэр, өйдөһөллөр, көмөлөсүһэллэр. Ол эрээри ардыгар иирсии, өйдөспөт буолуу төрүөтэ аҕалар өйдөспөттөрүттэн, ийэлэр тапсыспаттарыттан буолуон сөп, эбэтэр ардыгар кийиит дьонун абааһы көрөн дуу, күтүөт дьонун сэнээн дуу, итинник майгылар эмиэ тахсаллар. Биир өйдөспөтөх түгэнтэн, эн эрэ оҕоҥ үчүгэй буолуохтаах, кыыскыт уолбун сэниир, уолгут кыыспын атаҕастаабыт диэн араас итинник түгэннэртэн аймах аймаҕынан иирсэллэр. Ол эрээри сахаларга наһаа оннук былыр суоҕа, кыыс эргэ барда, кыыс дьоно орооспоттор, кыыс эрин көрүүтүгэр киирдэ диэн буолар. Аймахтар иирсиилэриттэн бу оҕолор эдэр ыал оҕолорун эбээтэ, эһээтэ суох хаалларыахтарын сөп. Ити улахан аньыы. Улахан дьон өйдөспөтөхтөрүттэн, оҕону оннук майгыга иитии сыыһа. Өйдөөх, мындыр дьон хайа-хайаларын бырастыы гынсан ил-эйэ тардыахтарын наада. Мин кырабар ийэбиттэн, аҕабыттан туспа иитиллибит буоламмын бииргэ төрөөбүттэрбин кытта кыайан бодоруспатым, оҕолорбут эмиэ. Ити олох сыыһа, дьиҥинэн. Кырабыттан кэпсээбэтэхтэр, билиһиннэрбэтэхтэр, ол түмүгэр аҕам ийэтин да, аҕатын да билбэппин, ити оҕо олоҕор охсуулаах буолуон сөп. Билигин улаатан  баран аҕам аймахтарын, эбэбин, эһэбин ааттарын көрдүү сатыыбын. Ити барыта хайдах эрэ силиһэ суох маска майгылыыр. Бииргэ төрөөбүттэр оҕолоро билсэр буоллахтарына билистиннэр, бобор сыыһа. Кэлин бэйэ-бэйэлэригэр өйөһөллөрүгэр да үчүгэй. Ол эрээри иирсээн быһаарыллыбакка хаалбыт буоллаҕына, хаалар көлүөнэ ыччаккар дьайар курдук. Онон, төһө кыалларынан сыбааттар, бииргэ төрөөбүттэр, хаан-уруу аймах дьон эйэлээх буолаллара ордук.

Лидия, куорат дьахтара:

– Аймахтыылар, сыбааттар сыһыаннара диэҥҥэ манныгы этиэм этэ. Билигин төрөппүттэр оҕолоро кимниин сылдьарын, доҕордоһорун биллилэр да, тута ол дэриэбинэҕэ, улууска билэр дьоннорун була охсон, бирээмэ ол киэһэ күтүөт дуу, кийиит дуу “досьета” иннилэригэр сытар буолар. Туох баар төрөппүттэрин, удьуордарын өбүгэлэригэр тиийэ билэ-көрө, үөрэтэ охсоллор. Оттон биир дэриэбинэ оҕолоро холбостохторуна, дьэ, бэйэ-бэйэлэрин курдаттыы билэллэрэ сыттаҕа.

Мин билэр дьонум оҕолоро биир кылааска үөрэнэн ыал буолбуттара. Төрөппүттэрэ олох тапсыбаттар, уруккуларын-хойуккуларын билсэллэрэ бэрт буоллаҕа. Аҕата иһээччи, ийэтэ кыыбаҕа дьахтар эҥин диэн суустаһыы, холуннарыы. Ити бэйэмсэх быһыы. Оҕолор таптаһан, өйдөһөн олордулар да, онтон ордук наадата суох буолбатах дуо. Аата, кинилэр ол уолу, кыыһы кытта олороллоругар дылы. Онон, төрөппүттэргэ, аймахтарга этиэм этэ. Ону-маны хасыһан, “сыщиктаан” бүтүҥ диэн. Олордуннар ээ, кылаабынайа тапсан, өйдөһөн, таптаһан. Эһиги сөбүлээҥ-сөбүлээмэҥ, оҕолоргут талан ылбыт холоонноох доҕордорун ылыныҥ, туорайдаспыт дьону билэбин, онтон туох да үтүө, үчүгэй тахсыбатаҕа. Оҕолор эрэ дьоллоохтук олордуннар буолбатах дуо?