Былыргы чороон абылыыр күүһэ туохха сытарый?

Өбүгэ иһитин сөргүтүү үлэтэ утумнаахтык ыытыллар. Маныаха норуот маастардара улахан оруоллаахтар. Былыргы уустар ньымаларын хаҥатааччы уус Василий Лопатин бүгүн «Киин куорат» ааҕааччыларыгар  уус идэтигэр удьуордааһын, Ил Дархан Айсен Николаев үлэҕинэн оҥорбут чороонун туһунан кэпсиир, мас иһити харайыыга сүмэлээх сүбэтин үллэстэр.

– Үтүө күнүнэн, Василий Васильевич! Өбүгэттэн тардыллар ситим хас биирдиибит олоҕун сирдии, бэйэтин күүһүн иҥэрэ сылдьар аналлаах. Бүгүн удьуордааһын уонна уус быһыытынан сайдыыҥ туһунан сэһэргэһиэххэ.

– Дьоҕур удьуоргуттан салаллан кэлэригэр итэҕэйэбин. Түгэх өбүгэҥ удьуорун салгыыргын ааһан, хаан тамайан, кини дьоҕурун бэлэх курдук ылан, ким уһанар, ким иистэнэр, ыллыыр-туойар, быһаччытын эттэххэ, айар-тутар. Онуоха дьаныардаах үлэ эмиэ элбэҕи быһаарар.

– Тус бэйэҥ хас сааскыттан чороон, кытыйа оҥорон саҕалаабыккын хаһыат ааҕааччыларыгар билиһиннэр эрэ.

– Маҥнайгы ыйытыыга сыһыаннаан, биһиги төрүппүтүгэр уус-иис эйгэтигэр дьоҕурдаах, сыһыамах дьон олорон ааспыттара. Эбэм эһэтэ Боотоҕой Уус, суруллубутунан Тимофей Иванович Иванов, тимиринэн, алтанынан идэтийэн уһаммыт, улууһугар биллибит үһү. Онтон эбэм ийэтинэн эһэтэ Микииттэ Быһыйыын тимиринэн да, маһынан да уһаммыт. Эбэбит Анастасия Лопатина  иис бары көрүҥүн тигэрэ. Бииргэ төрөөбүт быраатым Марат тимир ууһа, быһахчыт. Онон түгэх өбүгэлэрбититтэн бэриллибит, уһанар дьоҕур салҕанар. Ону таһынан уһанар үөрүйэхтэргэ анал дьарыктар тирэх буолаллар. Биһиги нэһилиэкпитигэр «Аартык» киин баара, салайааччынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара Афанасий Лопатин үлэлээбитэ. Ол киин маастардара төрүт үгэскэ олоҕуран өбүгэ ньыматынан уһанарга-иистэнэргэ үөрэтэллэрэ. Мин онно алтыс кылаастан дьарыктаммытым, уһуйааччым Софрон Оросин этэ. Софрон Егорович эмиэ төрүт үгэһи тарҕатааччы, СӨ норуотун маастара. Ити кииҥҥэ үс сыл дьарыктанан турабын. Удьуорбуттан бэриллибит дьоҕур уһуйааччым көмөтүнэн сайдыбыта саарбаҕа суох. Ити кылаастарга үөрэнэр кэммиттэн улуус, өрөспүүбүлүкэ быыстапкаларыгар кытта улааппытым. Ол иһин «Аартык» курдук кииннэр тыа сиригэр бааллара буоллар, тыа ыччата уһанар сатабыллара төһөлөөх сайдыа, олоххо-дьаһахха туһаналлара элбиэ этэй диэн санаалаахпын.

– Мусуойдарга, ыалларга даҕаны, киһи былыргы чорооннору сөҕө көрөр. Улаханынан эрэ буолбакка, хас да үйэнэн ааҕыллар кэми, көлүөнэни ааһан, туох эрэ кистэммити, ааспыты кэпсиир ураты күүстээххэ дылы. Эн оннук көрөҕүн дуу?

– Былыт буолан ааспыт үйэлэр дуорааннарын бэйэтигэр иҥэриммит кырдьаҕас чороон, кытыйа, матаарчах уо.д.а. көрүөххэ олус да үчүгэйдэр. Хомойуох иһин, сорох уустар ааттара сурукка тиһиллибэккэ хаалбыт. Көмүс тарбахтаах уус ньэгирэ, кини күүһэ ити иһиттэргэ олорсо сылдьар. Ол иһин кини тыыннаах курдук, үйэттэн үйэҕэ, күн бэҕэһээ оҥоһуллубут, туттуллубут курдук, оһуорунан тарда, абылыы турар. Хас биирдии оһуора өбүгэ харысхала буолан, төрүт ньыманы, үгэһи салҕыырга угуйар, саҥаттан саҥа көлүөнэни үөрэтэр.

– Эн сүрүннээн айах чорооннорун оҥороҕун. Өбүгэ иһиттэрин оҥорор маастар буоларгынан, чороон көрүҥнэрин, суолталарын билэҕин...

– Саха – мындыр омук. Айылҕа оҕото буоларынан, тулалыыр эйгэ тугу биэрэринэн оҥорон, оҥостон кэллэ. Бу улахан толкуйтан, өйтөн тахсар ээ. Билигин ааспыт үйэлэр курдук күннээҕи иһит-хомуос быһыытынан туттубатахпыт да иһин, саха ыала ытык маллаах, үгэһи сүтэрбэт, саха буоларбытын кэрэһэлии сылдьарга, чороон, кытыйа уо.д.а. куруук атыылана, бэлэхтэнэ тураллар. Чороон хас да көрүҥнээх. Кини биир (бүтэй) уонна үс атахтаах диэн көрүҥнэргэ, ону ааһан мээрэйинэн арахсар. Саамай улаханнара Айах чороон. Ааттыын айах чороон буолан, элбэх кымыс киирэр. Алгыска, сиэргэ-туомҥа туттуллар, оттон кыра үс атахтаах чороон күн аайы туттулларга аналлаах. Орто уонна кыра чорооннорго бэйэтин кээмэйинэн сөптөөх кымыс кутуллар. Чорооннор оһуордара саха киһитин олоҕун кэпсииллэр. XVII үйэҕэ диэри чороон киэргэтиитэ судургу, оттон нуучча кэлиэҕиттэн оһуор-дьарҕаа уларыйан, тупсан барбыта биллэр. Онон чороон күннээҕи олоххо, уйгу-быйаҥ маанылаах иһитэ эрэ буолбакка, биһиги төрүттэрбит олохторун-дьаһахтарын кэпсиир, уус-иис дьарыкпытын көрдөрөр ытык иһиппит буолар.

– Биир чороон төһө өр оҥоһуллар?

– Чороон оҥоруута кээмэйиттэн тутулуктаах. Кыра чороону күнүнэн бүтэриэххэ сөп. Айах чорооннору ыйы ыйынан, сылы сылынан чочуйаҕын. Барыта үгэскэ олоҕуран оҥоһуллар, ол иһин оһуору былыргы чорооннору көрөн түһэрэҕин. Мин XVI үйэттэн саҕалаан оҥоһуллубут чорооннор оһуордарын түһэрэбин. Бириэмэҕин аттаран уһаннаххына, ылыммытыҥ туолар. Хас чороону оҥорбуппун аахпаппын. Балаччаны оҥордум. «Саппыкыта суох саппыкыһыт» дииллэринии, бэйэбэр чороонум да, кытыйам да турбат. Атыылыырын атыылаан, бэлэхтиирин бэлэхтээн иһэбин.

– Былырыын Саха Өрөспүүлүкэтин Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаевка үс айах чороону оҥорбуккут.

– Ил Дархан Айсен Николаев үлэҕинэн үс айах чороону норуот маастардара Афанасий Лопатин, Василий Протопопов буоламмыт оҥорон турабыт. Саас устата уһаммыппыт. Василий Егорович өрөспүүбүлүкэбит биир кырдьаҕас Емельян  Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэр мусуойун реставраторынан үлэлиир. Кини уран тарбаҕынан элбэх былыргы мас иһиттэр иккис тыыны ылаллар. Василий Егорович устудьуоннуур эрдэхпиттэн учууталым, сүбэһитим, эгэлгэ бэйэлээх чороон хайдах оҥоһулларын үөрэтэн кэллэ. Уус быһыытынан билигин да үөрэнэрим-такайылларым элбэх. Быйыл да, былыр да уус уустан үөрэнэн кэлбитэ. Олох ситимэ буоллаҕа.

– Оҕо сааскыттан саҕалаан элбэх быыстапкаҕа кыттан кэллиҥ. Билиҥҥи ыһыахтарга чороон оҥоруутугар күрэстэр ыытыллаллар. Ыһыах түһүлгэтигэр оҥорорго.

– Быыстапкалар быыстала суох ыытыллаллар. Быыстапка уус сайдарыгар көмөлөөх буолар. Биир санаалаахтар мунньустан кэпсэтэргэ да үчүгэй. Онтон чороону оҥоруу киирбитэ син хас да сыл буолла. Манна улахан уустар кытталлар, бэйэ бэйэбитин билсэбит.

Элбэхтэн аҕыйаҕы кыбыттахха, 2007 с. «Олоҥхо ыhыаҕын иhитэ» күрэххэ I миэстэни ылбытым, 2018 с. XVI педагогическай дьаарбаҥкаҕа «Бастыҥ уус» – Гран При,  Былатыан Ойуунускай 125 сылыгар  Ытык Таатта ыhыаҕар ыытыллыбыт «Чороон тойуга» күрэскэ – I миэстэ, 2021 с. «Невский ларец. Взгляд в будущее» күрэскэ – I миэстэ, «Мас тойуга» мас уустарын күөн-күрэстэригэр «Мэҥэ уус» ааты уо.д.а. ылбытым. Уһанарым быыһыгар хаар оҥоһуктар күрэстэригэр кыттабын. Ситиһиилэр бааллар. 2021 с. куорат «Бриллианты Якутии» аһаҕас турнирыгар «Ледовая фантазия» номинация уонна I миэстэ хаһаайына буолбутум, 2023 с. «Бриллианты Якутии» норуоттар икки ардыларынааҕы күрэскэ «Безграничность» уонна «Укротители льда» ааттары ылан турабын.

– Идэлээх үлэһит буолуоххуттан идэҕинэн үлэлиигин...

– Мин «мастер-художник» идэлээхпин. П.П. Романов аатынан художественнай училищены 2013  с. үөрэнэн бүтэрбитим. Аҕыс сыл дойдубар учууталлаан баран, 2021 с.  «Айар Уустар» ККИ-ка  үөрэх маастарынан үлэлиибин. Дьоҕурдаах ыччат баара үөрдэр. Аныгы кэм оҕолоро үөрэҕи ылыныылара түргэн. Уһуйуллааччыларым быыстапкаларга миэстэлэһэллэр, ол аата инникитин чороон, кытыйа оҥоруута салҕаныа, баар буолуоҕа. Манныгы этэн эрдэхтэрэ, өбүгэ удьуора утумнуур, салҕанар диэн.

– Мас иһити аныгы дьон төһө атыылаһарый уонна хайдах харайарга сүбэтэ биэр эрэ...

– Билигин төрүт култуурабыт сайдан турар. Ол да быһыытынан саха иһитэ атыыга барар, барыаҕа да турдаҕа. Үөрэх кыһатыгар үлэлиир буоламмын, уһанарга бириэмэм тиийбэт курдук. Ол эрэн оҥордум да, атыыга тута барар. Мас иһиттэри наһаа сылаас, наһаа кураанах сиргэ уурбакка, салгыннаах, күн көрбөт сиригэр харайаҕын. Былыргы иһити сииктээх тирээпкэнэн быылын, саҥа иһити сылга биирдэ ууллубут ынах арыытынан сото сырыттахха, үйэлээх буолуоҕа.

– Кэпсэтиигэр махтанан туран, өбүгэ үгэһин тарҕатыыга үлэҥ эбии кэҥээтин, уус быһыытынан сайдан ис диэн үтүө тыллары аныыбын!

Хаартыскалар: Дьоруой тиксэриитэ