Былаан киһини бэрээдэктиир

Судаарыстыбаттан көрүллэр социальнай хантараак нөҥүө ыра санаатын олоххо киллэрэн, Дьокуускай куорат Хатаһыгар дьахтар аймах айылҕаттан бэриллибит кэрэ сэбэрэтин чөлүгэр түһэрэр кабинеты арыммыт Анастасия Никифорова – «Эн суолуҥ» рубрика бүгүҥҥү ыалдьыта.

– Анастасия, кэрэ көстүү киһи аайы баар дуо?

– «Кэрэ» диэн хатыламмат ураты көстүү. Бу көстүү хас биирдии Кэрэ Куоҕа баар. Ол кэрэни таба көрөн, маастар тупсаран эрэ биэрэр. Кэрэ буолуу эйгэтигэр үлэ – билиҥҥи кэммит биир идэтэ дии саныыбын. Манна тыҥырах, кыламан оҥоруутуттан саҕалаан, парикмахер өҥөтө барыта киирсэр.

– Бу хайысхаҕа үлэлиир маастартан туох хаачыстыба ирдэнэрий?

– Кини, бастатан туран, дьарыгын таптыахтаах дии саныыбын.  Ону ааһан ис-иһиттэн билиэхтээх. Манна анатомия темата туора турбат. Кэрэ маастара үлэтин хаачыстыбалаахтык оҥорорго кыһаллыахтаах. Оччоҕуна эрэ киниэхэ мэлдьи сылдьар, оҥотторор клиеннарданыа.

– Эн бу эйгэҕэ хайдах кэлбиккиний?

– Ыал ийэтэ буоларым быһыытынан, бириэмэбин сөпкө аттарынан, көҥүллүк уонна сөбүлүүр дьарыктаах буолуохпун баҕарарым. Ол иһин перманентнай макияж, тыҥырах, хаас оҥорорго, баттаҕы хайдах тупсарарга үөрэтэр куурустарга  үөрэммитим уонна дьиэбэр олорон тыҥырах оҥорон саҕалаабытым. Онтон ыла уон сыл ааста.

– Анастасия, оҕо сылдьаҥҥын туох идэлээх буолуоххун баҕарар этиҥиний?

– Мин Хатаска төрөөбүтүм. Улааппытым. Манна оскуоланы бүтэрбитим. Биллэн турар, хас биирдии оҕо ыра санаа оҥостор идэлээҕэ буолуо. Мин юрист буолуохпун баҕарарым. Ол эрээри “землеустройство и кадастры” үөрэхтээхпин. Ону таһынан үһүс разрядтаах поварбын. Ону таһынан оператор ЭВМ үөрэҕин баһылаабытым. Ити курдук, саҥаттан саҥа билиини ыларга өрүү дьулуһар киһибин диэххэ. Бириэмэ ирдэбилэ хас кэм аайы уларыйар. Онон бүгүн аныгы кэм биир наадалаах идэтинэн дьарыктанарбыттан дуоһуйабын.

– Эн улахан дьиэ кэргэн, элбэх оҕо күн күбэй ийэтэ эбиккин. Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсии түһүөҥ дуо, Анастасия?

– Кэргэмминиин биэс оҕолоохпут. Саамай улахаммыт быйыл уон аҕыһа. Кырабыт аҕыс саастаах. Кэргэним тутууга үлэлиир. Дьиэ кэргэним туруктаах буоларыгар кылаатым - бу үлэм б?????.

уолар.

– Дьэ эрэ, Анастасия, бэйэ дьыалатынан дьарыктанан саҕалыырга судаарыстыбаттан туох көмө оҥоһулларын элбэх киһи сэргиир. Эн маннык көмөнү хаһан ылбыккыный? Уонна хайдах?

–  Икки сыл ааста. Аан бастаан социальнай хантараак баарын туһунан  куйаар ситимигэр аахпытым. Онтон интэриэһиргээммин, ыйыталаһаммын, туох ирдэнэрин барытын толорон, сайабылыанньабын олохтоох дьаһалтабар туттарбытым. Нэһилиэкпит социальнай хайысхаҕа исписэлииһэ Наталья Иннокентьевна сүбэтинэн бары ирдэбилин толорбутум.

– Тус дьыаланы арынарга бу эйгэҕэ туох эрэ уоппут ирдэнэр дуо? Туох сүрүн докумуон наада буоларый?

–  Бастатан баҕа санаа буоллаҕа дии. Холобура, бу эйгэҕэ чуолаан Хатаска элбэх киһи дьарыктанарын билэр этим. Ол да буоллар кимиэхэ да аппараатынан туттуу, оҥоруу суоҕа. Онон аан бастаан болҕомтобун оннукка уурбутум, бизнес-былааммар аппараат атыылаһар баҕалаахпын ыйбытым. Биллэн турар, үлэлиир сирим куортамыгар төһө харчыны ороскуоттуурбун кытта киллэрбитим. Онтон барыта ааһан, социальнай хантараакка киирсэммин,  2023 сыл балаҕан ыйыгар ылбытым. Уонна күн бүгүҥҥэ диэри кабинеппын үлэлэтэ олоробун.

– Дьон маннык өҥөҕө төһө наадыйарый? Уонна үлэтэ суох буолар күн баар буолар дуу?

– Үлэтэ суох күнүм суох. Ыйга биирдэ аахсыйа оҥоробун. Миэхэ сылдьар клиеннарым – Хатаһым дьоно буоллаҕа.

– Эн кабинетыҥ атын үлэлиир дьонтон туох уратылааҕый?

– Үөһэ эппитим курдук, бу хантараак нөҥүө аппараат ылбытым миэхэ улахан ситиһиим буолар. Манна киһи сирэйин ыраастыырга араас көрүҥ уларыйа сылдьар режимынан үлэлэтэбин. Уратытын оннукка көрөбүн.

– Киһи бэйэтин ыра санаатын олоххо киллэрэригэр тугу гыныахтааҕын эн чуолкайдык билэр киһи буоллаҕыҥ дии. Саҥа саҕалааччыларга бу уопуккуттан үллэстэ түһүөҥ дуу?

–  Сырдыкка, үрдүккэ тардыһыы хас биирдии киһиэхэ баара буолуо дии саныыбын. Санаабар, аттыбар барыта баар курдук эрээри, син биир өссө даҕаны туох эрэ тиийбэт курдук турукка киһи куустарар дии. Өссө туохха эрэ үөрэниэххин, саҥаны билиэххин баҕарарга дьулуһуу киһи иһигэр баар буолар. Миэхэ оннук түгэҥҥэ саҥа, сонун информацияны билии, ситиһиилээх дьон туһунан ааҕыы саҥа саҕахтарга сирдииргэ дылы буолар. Уонна оҥорон иһиэххэ наада. Нууччалыы эттэххэ, “нужно действовать!”, олорон хаалбакка, тугу эрэ күүппэккэ, бириэмэни ыыппакка. Сатаа-сатаама, барыта уопуттан кэлэн иһэр. Бэйэҕэ эрэллээх буолуохха эрэ наада.

– Маннык кэмҥэ эйигин туох өрө көтөҕөрүй?

–  Айылҕалыын алтыстахпына, айылҕаҕа сырыттахпына, дууһабар туох эрэ саҥа сүүрээн киирэр. Уонна дьону кытта кэпсэтэрим миэхэ элбэххэ үөрэтэр даҕаны, кынаттыыр даҕаны. Ордук уйулҕа тиэмэтигэр.

– Бэйэҕэр саамай сөбүлээбэт хаачыстыбаҥ тугуй?

– Ылыммыт былааммын ситэри оҥорбот буолуу. Сорох ардыгар  саарбахтааһын курдук баарын бэйэбэр сөбүлээбэппин. Маннык хаачыстыба киһи инники хардыылыырыгар мэһэй эрэ буоларын өйдүүбүн уонна ону туоратарга кыһаллабын.

– Оттон бэйэҕэр сөбүлүүр өрүтүҥ тугуй?

–  Тугу гыныахтаахпын хас биирдии ымпыгар-чымпыгар тиийэ анал блокноппар суруйан былаанныыр идэлээхпин. Бу блокнотум – үлэм, олоҕум сүрүн аргыһа дии саныыбын. Былаан киһини бэрээдэктиир, бириэмэтин сөпкө аттарынарыгар көмөлөһөр.

– Бэйэҕэр ылыммыт суолталаах быһаарыныыларгынан тугу ааттыаҥ этэй?

– Судаарыстыба саҥа саҕалааччыларга аныыр көмөтүн ыларга бэйэбэр сыал туруоруммуппун дьоһун суолталаах быһаарыныы быһыытынан ылынабын. Оттон ол олоххо киирэригэр бэйэбиттэн тутулуктааҕы оҥорор хардыыларым – бу иккис улахан быһаарыныым. Бэйэбэр эрэммиппэр. Баҕар эмиэ саарбахтаан, куттанан олорон хаалыахпын сөп этэ буоллаҕа дии. Дьокуускай куоракка баар бары үөрэхтэргэ сылдьаммын, маастарыстыбабын үрдэтиим – бу бэйэбэр эмиэ кыайыым. Кабинеппар киирэн кэлбит кыыс, ийэ, эбээ баҕаларын толорор маастар быһыытынан ылсан, үлэлэһэн барарым – бу эмиэ бэйэбэр кыайыым.

– Анастасия, оҕолоргун бу дьыалаҕар сыһыараҕын дуо?

– Улахан кыыспын кыралаан үөрэтэбин. Кыраларым даҕаны интэриэһиргииллэр. Бириэмэ көрдөрөн иһиэ. Кылаабынайа, баҕалаах буоллахтарына, үөрүүнэн үөрэтиэм этэ буоллаҕа.

– Саҥа саҕалыан баҕалаах дьоҥҥо тугу сүбэлиэҥ этэй?

– Толлубакка, иннигит хоту баран иһиҥ. Барыта бастакыттан сатанар, табыллар диэн суох. Сыалы ситиһэргэ дьулуур уонна баҕа сүрүн хаачыстыбалар дии саныыбын.

– Анастасия, кэпсэтииҥ иһин махтанабыт. Эн ылыммыт дьыалаҥ өссө сайда, кэҥии турдун!

Социальнай хантараак – гражданин уонна социальнай көмүскэл уорганын икки ардыларыгар түһэрсиллибит сөбүлэһии. Онно олоҕуран, социальнай көмүскэл уоргана гражданиҥҥа – судаарыстыбаннай социальнай көмөнү оҥорорго, оттон гражданин – социальнай хантараак ирдэбиллэрин толорорго эбээһинэстэнэр, ол иһигэр – социальнай адаптация бырагырааматын эмиэ.

Ким ылыан сөбүй? Усулуобуйата хайдаҕый?

Социальнай хантараак орто дохуота Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоммут муҥутаан тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах, кыра дохуоттаах ыалы, соҕотох олорор кыра дохуоттаах гражданины кытта түһэрсиллэр.

Хантараагы түһэрсии усулуобуйата:

— Орто дохуот Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоммут муҥутаан тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах;

— Гражданин Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтооҕо буолуохтаах;

— Бэйэтин туһунан толору уонна эрэллээх информацияны биэриэхтээх;

— Урут түһэрсиллибит социальнай хантараак усулуобуйаларын толоруохтаах.

Хантараагы ылыы хаамыыта хайдах барарый?

1. Бастаан ирдэниллэр докумуоннары хомуйаҕыт (пааспар, дохуот, дьиэ кэргэн састаабын туһунан сибидиэнньэлэр уо.д.а.).

2. Пропискалаах эбэтэр олорор сиргитинэн олохтоох дьаһалтаҕа социальнай хантараагы түһэрсэргэ сайабылыанньаны толорон туттараҕыт. Сайаапканы өссө электроннай докумуон быһыытынан СӨ судаарыстыбаннай уонна муниципальнай өҥөлөр порталын нөҥүө (www.e-yakutia.ru) ыытыахха эбэтэр гражданин бэйэтин аатыттан сайабылыанньатын элбэх өҥөнү оҥорор киин (МФЦ) нөҥүө биэриэн сөп.

3. Олох усулуобуйатын сыаналааһын уонна олох-дьаһах усулуобуйаларын аактата оҥоһуллар.

4. Урбаанньыт буоларга төһө сатабыллааххытын быһаарар тургутууну ааһаҕыт.

5. Хамыыһыйа үлэтэ. Сайабылыанньаҕыт көрүллэрин уонна биэрбит иһитиннэриигитин анал хамыыһыйа бэрэбиэркэлиирин кэтэһиҥ.

6. Хантараагы түһэрсии. Сайабылыанньаҕыт бигэргэтиллибит буоллаҕына, социальнай көмүскэл уорганнарын кытта социальнай хантараагы түһэрсиҥ.

7. Хантараак усулуобуйаларын толоруу. Эбэһээтэлистибэлэри толороргут туһунан отчуоттуургутун умнумаҥ.

8. Көмөнү ылыы. Социальнай дуогабарга көрүллүбүт көмөнү ылан, ону сөптөөхтүк туһаныҥ.

Социальнай хантараагы түһэрсибит гражданин тугу гынара бобулларый?

Социальнай хантараак усулуобуйалара уонна кэккэ хааччахтааһыннара булгуччу тутуһуллуохтаах. Сүрүннээн бобуллар:

– үбү-харчыны сөбө суох туһаныы;

– хантараак усулуобуйатын тутуспат буолуу;

– Чахчыта биллибэт отчуот.

Эбэһээтэлистибэлэри аахайбат буолуу эмиэ киирэр. Ылбыт көмөнү атыылааһын эбэтэр атын киһиэхэ биэрии эмиэ көҥүллэммэт. Ону сэргэ:

– Социальнай көмүскэл уорганнарын кытта сибээһи туппат буолуу;

–  Бырагыраамаҕа кыттыыны биллэрбэккэ эрэ тохтотуу.

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан