Буойун-учуутал, бэйиэт, тылбаасчыт Василий Наумович Иванов «Күннүгэ» тугу кэпсиирий?

Улуу Кыайыы 80 сылынан уонна Элгээйи оскуолата аһыллыбыта 150 сылынан 1937 сыллаахха оскуоланы бүтэрбит, Күндэйэ биэс кылаастаах оскуолатыгар нуучча уонна саха тылын учууталынан үлэлии сылдьан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр ыҥырыллан барбыт талааннаах бэйиэт уонна тылбаасчыт Иванов Василий Наумовичка анаммыт «Эн сырдык кэриэскэр ытыктаан тоҥхойдум» диэн Элгээйи оскуолатын педагогическай кылааһа кыттыылаах тэрээһиҥҥэ сырыттым.

Бу тэрээһин Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүгэр ыытыллыбытыгар биһиги аймах улаханнык үөрдүбүт. Манна Василий Наумович кылгас олоҕун, кини хоһоон айарын уонна кэпсээннэри тылбаастыырын туһунан билиһиннэрдилэр. Онтон мин  абаҕам Баһылай Наумович өр сылларга көрдөөбүт «дневнигин», күннүгүн, туһунан кэпсээтим. Уонна ону, эһигини, ааҕааччылары кытта, үллэстиэхпин баҕарабын.

Биһиги аймах киэн туттар абаҕабыт, убайбыт Василий Наумович Иванов 1942 сыл бэс ыйын 7 күнүгэр киэһэ 22.00 чаас саҕана быанан кириэстии бааллыбыт тэтэрээттэрин учуутала Михаил Спиридонович Григорьевка аҕалан туттарбыт уонна сарсыарда эрдэ туран сэриигэ барбыт. Бу хаалларбыт суруйууларыттан 2000 сыллар саҕаланыыларыгар, сэрии бүппүтэ 65 сыл буолбутун кэннэ, биир күннүгэ көстүбүтүттэн үөрүүбүт улахан этэ. Михаил Спиридонович бу тэтэрээттэри Аким Кондратьевка биэрбит эбит. Ол кини кумааҕыларын быыһыттан булуллубута. Аида Акимовна Кутанаҕа кыраайы үөрэтээччи Кириллин Трофим Семеновичка тиксэрбит. Ол онтон саҕалаан бэчээттэнэн тахсыбыта. Бүгүн ол күннүк туһунан кэпсии түһүөм.

Күннүгүн Василий Наумович халыҥ уопсай тэтэрээккэ оҥорбут. Таһа хараҥа сиэрэй өҥнөөх. Ортотугар сырдык өҥнөөх кырааска бээтинэтэ баар. Ол эмиэ киртийбит. Тэтэрээт кытыылара эмтэрийбит, кыра кыырпах буолан бытарыйан тохто сылдьар. Сэрэнэн тэтэрээти арыйабын. Маҥнайгы сирэйгэ «Дневник Иванова Василия Наумовича за 1941-42 учебный год. Сентябрь 1941 года. Сунтар. Кюндяйцы» диэн суруллубут. Салгыы арыйдахха, А.И. Герцен тыллара суруллубут «...Постоянные   оскорбл... (кумааҕыта бытарыйан, көстүбэт – Аапт.) каждого дня...». Василий Наумович күннүгүн икки чааска араарбыт. Бастакы чааһа – балаҕан ыйыттан ахсынньы 31 күнүгэр диэри, иккис чааһын тохсунньу ыйтан саҕалаабыт уонна муус устар ый 15 күнүгэр диэри суруйбут. Бу күннүгэр Василий Наумович оскуолаҕа үлэлиирин, 4-5 кылаастарга уруок ыыппытын туһунан суруйар. Кылааһын оҕолоругар Павлик Морозов геройдуу быһыытын туһунан кэпсээбитин уонна ол кинигэни тылбаастыырын туһунан бэлиэтэнэр. Чэриниилэнэн нууччалыы суруйар. Аҕыйах онон-манан сахалыы суруллубут. Күн ахсын саҥаттан саҥа кинигэлэри ааҕар эбит. Онтун туһунан санааларын бэлиэтиир. Ол быыһыгар сэриигэ ыҥырыы кэлэрин кэтэһэрин туһунан баар «...мы ожидали очередного призыва родившихся в 1919, ..., 1921 годах...» Бу бэлиэтээһин көрдөрөрүнэн, Баһылай 1921 сыллаах төрүөх.

Элбэх даҕаны кинигэни ааҕар эбит. Аҕыйах күн буола-буола, ааҕан бүтэрбитин туһунан суруйар: Есенин айымньылара, Феликс Гра «Марсельцы», «Осиное гнездо», А. Ольшевскай «Марат», Марк Твен, М. Мендельсон, Лев Толстой «Война и мир» уо.д.а. Ол сылдьан айар-тутар үлэтин үлүскэнэ эбит, элбэх хоһоону түүлүгэр көрөн суруйарын туһунан суруйар: «... лето провел в городе Якутске, там жил в общежитии пединститута с 15 июня по 16 августа. Все это время я написал перевод «Мальвы» набело и сдал в издательство, перевел несколько десятков анекдотов о «Ходже Насреддине»... Приступил к переводу повести Неверова «Ташкент – город хлебный». Перевод 20-ти глав, сделанный в 1939 году, далеко не безупречен. Приходится исправить некоторые места... перевод закончу к 15.XII-41г. Спасибо Егорову Ксенофонту Григорьевичу, он много помог в этом деле... также закончил перевод «Пионер Павлик Морозов». Что отправил 19 октября Семену Данилову для передачи в ЯГИЗ. Рискованно и для меня тревожно. Когда же получится ответ...»

Нууччалыыттан сахалыыга тылбаастыыр былаанын бэлиэтиир:

1. Алексей Стаханов – Б. Агапов, 1939 1+

2. Крепостная бабушка – Т. Фарафонтова, 52ц. 1-30 1941 ½+

3. Салават – С. Злобин, с.45 ц. 1-25 1940 1/3+

4. Чапаенок – С. Могилевская. 1940 1+

5. Мальва – М. Горький, 2 п.л. 1941 1+

6. Пионер Павлик Морозов – 8 п.л. 1941 1+

7. Ташкент – город хлебный, А. Неверов. 6 п.л. 1942 /2.

8. Виктория – Кнут Гамсун, 2 п.л. 1943, 1.

9. Штабс-капитан Рыбников – А. Куприн, 2 п.л. 1942 ½

10. х1943 1

Онно төһө үп туттуллуохтааҕын туһунан кытары баар: «К 1945 году перевести на сумму 20000 рублей и учиться. В. Иванов (подпись автора)»

Ити Василий Наумович туолбатах ыра санаалара...

Дьэ маннык олус интэриэһинэй күннүк буолан биэрдэ. Барахсан элбэх даҕаны баҕа санаалаах, элбэх даҕаны суруйуулардаах эбит. Олортон билигин аҕыйах эрэ бэчээттэнэн тахсыбыт.

Сэрии бүппүтэ 80 сыл буолла. Василий Наумович Кыайыыны көрсүбэтэҕэ, сэрии холоругар охтубута. Ол эрэн аймахтара, дьоно-сэргэтэ кини сырдык мөссүөнүн  сүрэхпитигэр илдьэ сылдьар буоламмыт, айымньылара, тылбаастара биир-биир онтон-мантан көстөн кэлиэхтэрэ диэн эрэнэбит уонна көрдүүбүт.

Хаартыскалар: Ааптар тиксэриитэ