«Благоҕа» айан

90-с сыллар, бары-барыта ыһыллыбыт, тоҕуллубут кэмэ. Оччолорго эдэрбин, сабыс-саҥа 100 мотордаах УАЗ фургон ылынан, таксилыыр кэмим. Дьокуускай-Бороҕон икки ардыгар сылдьан, “Якутск вечерний” хаһыакка “увезу в Благовещенск и обратно, можно в аренду” диэн биллэриигэ хараҕым хатанна. Оннук сырыы тыаларга, нэһилиэктэргэ суоҕа. Ол кэмҥэ киһи барыта, этэргэ дылы, коммерсант буола сатыыра, дьон-норуот уоһугар “челночниктар” диэн аат үөдүйбүтэ.
Дьэ, мин, дугдуруй да оҕус диэбиттии, Благоҕа илдьиэм-аҕалыам диэн биллэрии таһаардым.
“Сүгэ түһүөр диэри дүлүҥ сынньанар”, ол кэмҥэ чугас эргин сырыттым. Өр-өтөр буолбата, сакаастар киирэн бардылар (ол ааспыт сыллар атыыһыттара миигин бэркэ билэр буолуохтаахтар).
Элбэх сырыыттан биир өйгө хаалбытын кэпсиэхпин баҕарабын. Благоҕа барыыга сакаас киирдэ, билигин кимнээҕин өйдөөбөппүн гынан баран, алҕас бу тэттик кэпсээни аахтахтарына, баар буоллахтарына, бигэргэтиэхтэрэ дии саныыбын.
Дьэ, түөрт коммерсант чүөчэни ылан, бэйэм түргэнник тиийээри, суоппар оҥорбут кэргэним быраатын Сэргэйи ыламмын, айаҥҥа туруннубут.
Саҥа УАЗ буолан, айаммыт куугунас, түргэн, сэһэн-сэппэн да элбэх, бары хаста да бииргэ айаннаабыт буолан, билсэбит. Биир моһуогунан, чүөчэлэрим, хайдах айаҥҥа турдулар да, пиибэлиир идэлээхтэрэ, дьэ, уонна, хабаҕыран, “манна тохтоо, итиннэ тохтоо” дииллэрэ буолар этэ. Бэйэм үрүүмкэни антах аспат кэмим да буоллар, уруулга олох испэппин. Чэ, ити курдук иллээхтик айаннаан, син Благобытын буллубут. Билиҥҥи курдук аспаал суол буолбатах, дэриэбинэлэр ааттарын да дэлби умнуталаан кэбиспиппин.
Оччолорго суоппар, Благоҕа тиийдэ да, сынньанар, коммерсаннар туһунан дьиэ куортамнаан биэрэллэр, оттон атыыласпыт табаардарын бэйэлэрэ түспүт сирдэригэр таксинан таһаллар. Кэнники хас эмэ сыл буолан баран иккис суоппарынан барса сылдьыбытым, олох атын буолбут этэ; суоппар сынньаммакка ырыынакка кэтэһэн туран табаардарын таһар, маныыр, тустаах түспүт сирдэригэр илдьэр, кэтэһии-манаһыы, ньиэрбэ бүтэр эбит этэ.
Баҕар, оннуга ордук да буолуо. Тоҕо диэтэргин иллэҥсийбит, сылайбыт суоппар, сылаа таһааран, аһаан-сиэн, нуорманы аһара баран, онно-манна түбэһэн, арааһынай элбэх буолара.
Дьэ ол курдук сылаа таһааран ампаалыктаһан, Сэргэйим итирэн түүн мээнэ тахсан баран, рестораҥҥа тиийэн, арааһа, эбинээри буолуо, хата, дьолго, милиисссийэҕэ түбэһэн, онно хонон тахсыбыта. Сарсыарда туран суоҕун билэн, айманан көрдөөн, вытрезвительтан булан, булбут үөрүүбүтүн сууйан, туох сынньалаҥа кэлиэй, ама, да ааспытын иһин.
Ити курдук икки күн түүл-бит курдук биллибэккэ ааста, ол быыһыгар рестораҥҥа баран, олохтоох курдук буолбут кытайдартан кырбана сыһан, милииссийэлэртэн куотан эҥин (нэһиилэ хаама сылдьан хайдах куоппуппут буолла, арааһа, тута да сатаабатылар ини). Сарсыныгар төннүөхтээхпит, сэргэхсийэ, салгын сии таарыйа, ырыынагы кэрийэн, дьоммут сакаастарын ыла сатаатыбыт.
Киэһэ чүөчэлэрбит кэлэн, көрдөһөн, аны кытайдар олорор уопсайдарыгар ситэ булбатах табаардарын көрдүү бардыбыт. Түөрт этээстээх улахан таас дьиэҕэ кытайдар кып-кыракый ыт уйатын саҕа хосторго табаардарын быыһыгар олороллор эбит. Адьас кымырдаҕас уйатын тоҕо тарпыт курдук кыймаҥнас элбэхтэр, ньуу-ньаа, куй-муй, сыттара-сымардара... өлөттөрө сылдьар киһи тулуйбат үлүгэрэ, сүрэҕим өлөхсүйэн таһырдьа харбыаластым. Һуу, таһырдьа үчүгэйэ, ити үлүгэргэ хайдах аһаан-сиэн, ханна утуйан-туран сылдьаахтыыллара буолла, киһи сөҕөр, дьэ, тулуурдаах норуот быһыылаах.
***
Массыынабар киирэн табахтыы олордохпуна, кэннибэр сырдык дьүһүннээх иномарка кэлэн тохтоото, массыына иһиттэн моонньугар киһи тарбаҕын саҕа суоннаах, көмүс эрэ, туох эрэ, сыапачыка иилиммит, бүтүннүү тирии таҥастаах эрэт ойон тахсан, мин диэки сорунуулаахтык хааман кэллэ. Элбэх кэпсэтии суох, кэлээт ааммын тэлэччи аһан, сөҥ куттуур куолаһынан: “Я – Грек”, –диэтэ. Санатан эттэххэ, бастакы сырыым буолбатах буолан, Гректэрин билэбин, оччолорго Благо куораты тутан олорор криминальнай аптарытыат дииллэрэ. Кинилэр “челночниктартан” нолуок хомуйаллар: суоппартан ылбаттар, хас коммерсант баарынан кинилэртэн ылаллар. “Заплатил налоги – спи спокойно” диэбит курдук. Маннык буолуон сөп, оччоҕо тута миэхэ эрийээр диэн дьиҥнээх Грек төлөпүөнүн нүөмэрин биэрэн турардаах.
– В чем дело? – диэн төһө кыалларынан холкутук ыйыттым.
– Я, Грек, и этим все сказано, че, про меня не слыхал, или ты у нас впервые, – киһим “блатуйдаан” киирэн барда. Ээ мин, ыллым да, «акаарыбын холбоотум».
– Да, я впервые, что надо?
– Ну, тогда простительно, хотя везде меня знают и должны были предупредить насчет налогов, раз сюда приехал.
– Аа, понял, да, да, предупреждали... коммерсы, там в общаге счас соберу и вынесу, – диэтим. Киһим соччо итэҕэйбэтэхтии миигин тобулу көрөн турбахтаата, онтон:
– Давай, быстро, и смотри у меня, – диэтэ.
Мин тахсан массыынам аанын хатаан, уопсайга киирэн түннүгүнэн дьоммун көрөн туран, Грек биэрбит нүөмэригэр эрийдим. Балачча уһуннук ыҥырбытын кэннэ:
– Слушаю, Василий, – диэн туруупка анараа өттүгэр эппиэт кэллэ.
– Тут, какой-то твой д…
***
Дьэ, ити курдук айманан-сайманан, син төннөр кэммит тиийэн кэллэ. Төттөрү айаннаан куугунатан иһэбит, Тындаҕа кэлэн толору саппараапкаланным, Тындаттан тахсан Сахабыт сирин диэки үөрэ-көтө гаастаан иһэбин, аны хайдах эрэ гынан ГАИ поһун мүччү түспүт киһи.
Чүөчэлэрим эмиэ саҥата-иҥэтэ суох табаардарын үрдүгэр, массыына өһүөтүгэр сыста кэриэтэ, сыталлар. Хантан, мин күнүм буолбатах эбит, ГАИ-ларым миигин эрэ кэтэһэн турардыы эриэн мастарынан эрийэн, тохтуурга күһэлинним.
Эдэр нуучча гаишнига кэлэн чиэс биэрбитэ буолан илиитин сапсынан, бэйэтин билиһиннэрдэ:
– Что везем, документы...
– Да вот с Благо еду, детворе да малышам на Новый год товары везу, – докумуоммун биэрэ-биэрэ, салгыны таһыйдым.
– Пассажиры есть?
– Да нет, откуда, с Благо товар отправили и там остались.
– А на товар документы...
– Да какие документы, начальник, это частники, частный детский дом, – аһыннараары салгыы салгыны таһыйабын, оччолорго биирдиилээн да буоллар чааһынай оҕо саадтара аһыллан эрэллэрэ. Киһим, докумуоннарбын ылан:
– Давайте, зайдем, там разберутся, – диэн баран пост диэки хаама турда.
Киирбитим, бөрөлөрө манна олороллор эбит. Ырҕаччы уойбут майор, манна тойонноро буоларын биллэрэрдии, утары олоппоһу ыйан кэбистэ.
– Откуда едем, что везем, оружие, наркотики...
– Да нет, майор, какие наркотики, малышам на Новый год радость везу, – диэн көрдүм.
– Каким малышам, Вы документы на товар предьявите, тогда поймем, что за малыши, а раз документов на товар нет, придется изымать...
– Да поймите, товарищ майор, это же детям, и это частный детский дом, – мин биири эппиппин этэ турабын.
– Так, лейтенант, произвести изьятие и обыск товара.
Мин уйабар уу киирдэ, аны, эбиитин эмэһэҕэ тэп диэбиккэ дылы, дьоннооҕум биллэр буолла, ыксал буолла.
– Товарищ майор, войдите в положение, это же детям-сиротам, давайте решим этот вопрос.
Дьаабаллар, олох бэлэм олороллор эбит: канистра, шланга муннукка ууруллан турар, мин тахсан коммерстарбар балаһыанньаны быһаардым. “Ээ, биэр-биэр, бензиннэ, биһи кутуохпут буоллаҕа”, – диэн буолла. Тахсан ымсыырбыт бензиннэрин кутан биэрдим.
Чэ бээ, итинник дьонтон тугу булан ылыаҥый, уоскуйа сатыыбын. Нагорнайга тиийэр бензиним баар, онно тиийэн куттуллуо, төннөр аньыы дии санаан, төттөрү Тындаҕа барбакка, салгыы гаастаан бистим.
Чахчы мин күнүм буолбатах эбит. Нагорнайга тиийбитим, бензин суох, сарсын биирдэ кэлиэ диэтилэр. Кыһыҥҥы кылгас күн номнуо хараҥарда, туруом дуо, Иенграҕа саппараапка суох, Беркакитка тиийэр киһи. Эмиэ гаастаан бистим, Иенграны ааһан Беркакитка уонча килэмиэтир тиийбэккэ массыынам барахсан, аһым бүттэ, аны барар кыах суох диэбиттии, аҕыйахта “пыр-пар” гынан умуллан хаалла. Уу чуумпу бүрүүкээтэ, чүөчэлэрим тыыллаҥнаһан, аны хабаҕыран турдулар: “Тахсымаҥ, тулуйуҥ, эһи хаһан киирэн-тахсан бүтүөххүтүгэр диэри массыына тоҥор”, – диэн, абарбычча, улаханнык саҥардым, син өйдөөтүлэр быһыылаах, ким да туох да диэн утары саҥарбата.
***
Дьэ, буолар да эбит, хайыамый, эмиэ иннибэр туох күүтэрин билбэтэрбин да, хомуммутунан бардым. Бырааппар Сэргэйгэ «олох утуйума (оо, дьэ, быраатым барахсан уулаах киһи этэ, билигин уһуктубат уһун уутугар утуйа сытаахтаатаҕа), баҕар, массыыналар кэлиэхтэрэ, бензиннэ көрдөһө олор» диэт, икки 5 лиитэрэлээх канистраны туппутунан Беркакит диэки сатыы түһүнэн кэбистим. Уонча килэмиэтир диэн этэргэ дөбөҥ, кыһыҥҥы тымныыга барыах диэтэххэ, оҕо оонньуута буолбатах. Хата, ыйдаҥалаах уонна онтон бу диэки олус оннук тымныы буолбатах да, сытыы баҕайы кыра тыаллаах эбит.
Ыксаан кытай бэрчээккитинэн эрэ тахсыбыппын дьэ өйдөөн, “бабат” диэтим. Чэ ол да буоллар саҥата суох инним диэки дьүккүйэн иһэбин. Ол иһэн чааска 5 килэмиэтири барабын, кэлэ-бара түөрт чаас, массыына наһаа тоҥуо суохтаах диэн суоттуубун, быыһыгар массыына кэлиэ диэн эмиэ күүтэбин. Биир “Нива” сиппитэ да, тохтуур санаата суох муус сүрэхтээх тойооску, бытааран да көрбөтөҕө, ол аата антах да тохтообокко аастаҕа.
Чэ итинник хааман-сиимэн, Беркакит саппараапкатыгар тиийэн, икки канистраларбар бензин тутуурдаах трассабар төттөрү таҕыстым. Сылайа быһыытыйбыппын билинним. Урут суол Беркакит аттынан ааһар этэ, онтон чугас түүҥҥү кафе уоттара ыҥыра-угуйа тырымнаһаллар.
Аттыгар кыра массыыналар тураллар, саҥа дьыл чугаһаан, бырааһынньык дьоно буоллаҕа. Синэ биир диэт, ол диэки хаамтым. Иһирдьэ муусука тыаһа ньиргийэн олорор, биир массыынаҕа табах уота кыламныырын көрөн, онно бардым. Кыра холуочук эдэркээн нуучча уола олорор, син биир тылга кэлиэх курдук буолан эрдэхпитинэ, иһирдьэттэн итирбит-кутурбут ыччаттар тахсан кэлээт, туох да төрүөтэ суох, хааннара оонньоон, охсуһуу көрдүүр дьон буолан биэрдилэр. Сорох тохтотор, сорох кыынньыыр, дьүүлэ-дьаабыта биллибэт балаһыанньа буолла. Соҕотох саха уонча эдэр нуучча уолаттарын утары буоллум, балаһыанньабын быһаара сатыыбын, суох, шакаллар курдук бары моройдоон бардылар. Эдэрбэр син кыанар этим, умса нөрүйэн, икки илиибэр канистралаах, аһаран биэрэ-биэрэ, куотуу буолла. Тыын ылаат, өрө уһуутаан баран, массыынам диэки түргэн хаамыынан түһүнэн кэбистим.
Аны биир моһуок буолла. Кытай бэрчээккитинэн илиим тоҥон, канистраларбын мүччү тутаары ол соро. Бээрэ, маннык табыллыа суох, тугу тобулуохха сөбүй диибин. Онтон, өй ылан, соммун уһулан, истээх ыстааммын уһулан, испинэн кэтэ сылдьар чараас спортивнай шкерабын уһулан, икки атаҕар эр биир канистраларбын баайан, моонньубар иилэ быраҕан, аны илиим тоҥмот буолла. Илиибин сонум сиэбигэр уктум да, эмиэ хаампытынан бардым.
***
Аны биир иэдээн кэллэ. Шкерам биир атаҕа сөллөн, канистрам чигди буолбут суолга лас гына олоро түстэ, бензин сыта муннубар тута билиннэ, хап-сабар канистрабын харбаан ылан, хата, мин дьолбор, түгэҕинэн кыратык хайа барбыт, суол күрдьүгэр таҥнары батары астым, кыракый сиэрдийэ курдук мас булан, ааһа баран хаалыам диэн, бэлиэ туруордум.
Мантан массыынам чугас буолуохтаах, хаамар-сиэлэр икки ардынан ыксалынан хаалбыт аҕыйах килэмиэтири түһүнэн кэбистим.
Итинтэн ордук туохха да түбэспэккэ син этэҥҥэ дойдубутун булан, элбэх Сана дьыллары көрсөн, бу бичийэ олордоҕум.
Тиийбитим, дьонум туох да буолбакка, тоҥмокко да олороллор эбит. Мин ити икки ардыгар туохха-туохха түбэһэн кэлбиппин билбэттэр да, сэрэйбэттэр да буоллаҕа.
Айан диэн айан, киһи санаабатах, үөйбэтэх өттүттэн эрийэн-буруйан, арааһынай моһоллору үтэн-анньан көрөр буоллаҕа. Дьэ онно биллэр эн кимиҥ, тугуҥ, тосторуҥ, тостубатыҥ. Биири баҕарабын, хаһан да сиэр-майгы, киһилии сыһыан суолга сүппэтин диэн.
PS... ол курдук 40 л бензиммит салгыҥҥа хаалбыта. Ону баай дьахталларым кыккыраччы мэлдьэһэн кэбиспиттэрэ. Табаардара таһырдьа быраҕыллыбыта буоллар, хайыа эбиттэрэ буолла.
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


