Айыына: «Бэйэбитин ситэрсэн-хоторсон биэрэбит»

Бүгүҥҥү дьоруойум – «Алаҕаркаан» дьабака ааптара, этэргэ дылы, ааттыын амарах, санаалыын сайаҕас талааннаах дизайнер, үс оҕо күн күбэй ийэтэ, эрэллээх кэргэн, көхтөөх дьүөгэ, СВО кэмигэр саха волонтёрдарын хамсааһынын саҕаласпыт саппаас рядовойа Айыына Иевлева-Храмова.

Айыына оҕо сылдьан аҕата Виссарион Дмитриевич төрөөбүт-үөскээбит сиригэр – олоҥхо дойдута Сунтаарга олорбут. Ийэтэ Марианна Алексеевна  – уран тыл маастардарынан, талба талааннаахтарынан киэҥник биллэр талба Тааттаттан тардыылаах, Чурапчыга улааппыт. Онон Айыына оскуоланы тоҕус томтордоох Чурапчы улууһун Чыаппаратыгар бүтэрбит. Дьокуускайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр училищеҕа үөрэнэн, графика дизайнера идэни баһылаабыт.

Айыына төһө да Дьокуускайга күн сирин көрдөр, хайа да өттүттэн сахалар уутуйан олорор, төрүт култуура, айар тыл абылаҥа айхалланар, өрө тутуллар улуустарыттан сыдьааннаах Кэрэ Куо.

Кини кэргэнин, Анатолий Храмовы, ыал аҕа баһылыгын, эрэллээх эркинин, түс-бас киһитин быһыытынан ылынан, быһаарыныытын өрүү өйөөн-өйдөөн, хайдахтаах да түгэҥҥэ аттыгар буолан кэллэ. Дэлэҕэ, дьээбэ тэҥэ «хорсунуҥ бөҕө, былыргы декабристар кэргэннэриттэн да таһыччы курдуккун дии!» – диэм дуо.

«Ситимтэн» – сиэттиспитинэн...

Айыына устудьуоннуу сылдьан 2012 с. олоҕун аргыһа буолуохтаах Толя уолу кытта билсэр. Эдэр дьон тута харахтарынан хайҕаһан, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн, сыыйа доҕордоһон бараллар.

Урут түһэн эттэххэ, Анатолий устудьуон сылларыттан олус көхтөөх, боччумнаах, үөрэҕэр кыахтаах уол, үөрэнэрин быыһыгар «Молодежь Якутии» хаһыакка кэрэспэдьиэнниирэ. Оннук сылдьан бэрт сотору бу хаһыат эрэдээктэрэ буолбута.

2014 с. Айыына дипломнай үлэтин оҥорор кэмэ кэлэр. Дьылҕа хаан ыйааҕа дэнэрэ дуу, Уһун Дьурантаайы суруйбутунан диэххэ дуу, анаабыт курдук, ити хаһыакка верстальщик миэстэтэ көстөн, төһө да атын идэ буолбутун иһин, быраактыкалана киирэр. Эдэр дьон ребрендинг оҥоруохха диэн, Айыына хаһыат логотибын толкуйдаан таһаарар. Ону «Ситим» салалтата биһирии көрөн, үлэҕэ үөрүүнэн ылар.

Дьэ, ити кэмтэн саҕаланнаҕа бэрт сотору холбоһон, Храмовтар диэн саҥа ыал буолуохтаах эдэр дьон биир санаанан салайтаран, бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөсүһэр, өйөһөр кэмнэрэ. 2015 с. тапталлаахтар сокуонунан холбоһоллор. Эһиилигэр бастакы хараҥаччылара күн сирин көрөр.

Байыаннай дьиэ кэргэн олоҕуттан

– Айыына, оҕолонор уоппускаҕа барбытыҥ, устунан иккиэн көстүбэт буолан хаалбыккыт. Биир үтүө кыһыҥҥы күн, байыаннай таҥастаах Толя «байыаннай сурунаалга эрэдээктэрдиибин. Айыыналыын горнизоҥҥа олоробут» диэн соһуччу сонуннаах киирэн кэлбиттээх. Хайдах уонна хаһан эмискэ байыаннай буолан хаалбытын, хата, кэпсээбэккин ээ?

– Бастакы оҕобун көрөр уоппускаҕа олордохпуна, 2017 с. хантыраак баттаһан, Москубаҕа барар буолбута. Миигин оҕобун кытта төрөөбүт дойдутугар – Эдьигээҥҥэ, ийэтигэр илдьэн биэрбитэ. Ол саҕана иккис оҕобутун күүтэрбитин билбэт этибит. Онно сылдьан хара сарсыардаттан туустаах балыгы санаабытынан турар буолбуппуттан, дьэ, сэрэйбиппит. Толя олох кыра эрдэҕиттэн байыаннай буолар баҕа санаалаах эбит. Патриоттуу өйгө-санааҕа иитиллибит. Тастыҥ убайа Чечня сэриитин бэтэрээнэ эҥин. Толям 4 сааһыттан Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа маршал Георгий Жуков туһунан ой-бото кэпсээн, дьонун сөхтөрөрө үһү. Оскуолаҕа сылдьан, патриотическай кулууп тэрийэн, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэн, Питергэ тиийэ күрэхтэһиигэ бара сылдьыбыттарын кэпсиир этэ. Онон соһуччу быһаарыныы буолбатах. Бастаан Юнармия Саха сиринээҕи филиалын, оттон «Юные карбышевцы» хамсааһыны тэрийбитэ. Салгыы Москубаҕа анал байыаннай үөрэххэ киирэн, көһөн тиийбитэ. Бастаан утаа бэйэм да «байыаннай кэрэспэдьиэн буолуо» диирим, онтум олох даҕаны бойобуой офицер буолла.

– Бэйэҥ дьоҥҥор буолбакка, хотунуҥ аахха барбыт эбиккин. Үс оҕолоох ыал мурун бүөтүгэр, эбиитин соҕотох атаах кыыһыгар муударай быһыы.

– Оннук буолуохтааҕын курдук ылынарым. Мин оннук атаах да буолбатахпын ээ (күлэр). Кыра оҕолоох киһиэхэ толору хааччыллыылаах дьиэ ордук этэ. Хотуммун кытта сыһыаным үчүгэй.  Бастаан утаа эрэ саҥа сири, кыратык, атыҥыраабытым. Ол эрээри хотунум, Эдьигээн үтүө дьоно өйөөн, бэрт сотору үөрэммитим. Толя кэпсэтэн, музыка оскуолатыгар фотостудия арыйбыппыт. Дьон бэйэ-бэйэттэн истиһэн, сакаас киирэн барбыта. Быыһыгар ол оскуолабар муоста сууйан ылбытым. Аҕабыт хамнаһа быыкаа этэ, 18 тыһ. солк. Арай Эдьигээҥҥэ олорбуппут 4 ый буолтун кэннэ түүн 3 ч. аҕабыт эрийэн: «Биир ыйга манна кэлиҥ, билиэт ыллым», – диир. Кини быһаарыныыта, идеята наар итинник соһуччу киирэр үгэстээх (күлэр). Оҕобут баара эрэ 1,5 саастааҕа, дьыссаакка саҥардыы бараары сылдьара, бэйэм ыарахаммын. Аҕабытыгар барар баҕаттан Дьокуускайга диэри  «Аржаков» теплоходунан, дьэ, унньуктаах айаҥҥа туруннубут ээ! Аны, Москубаҕа тиийэн баран, ветрянкаҕа хаптаран хаалан, икки нэдиэлэ, инкубацияланан, балыыһаланным. Кыһыыбыттан ытыыбын. Саатар ый курдук бииргэ буолаары тиийдэҕим. Толям ол сылдьан кэллиэгэлэригэр мин туспунан кэпсиир, логотип эҥин оҥорор, сатаан версткалыыр диир. «Центральный научно-исследовательский испытательный институт инженерных войск» диэн баар, олор нэдиэлэҕэ биирдэ тахсар хаһыаттаахтар. Дьэ, олор сэҥээрэн, били, төннүөхтээх дьон, холонон көрөр болдьоххо хаалар буоллум. Онтубар интервью ылан нууччалыы суруйуохтаахпын. Салла да санаатарбын, Толя көмөлөһүөх буолан, кини аттыгар буолаары сөбүлэстим. Аҕабыт бииргэ сулууспалыыр киһитигэр уопсайга 12 кв. м хос биэрбиттэрин, хата, биһиэхэ туран биэрбитэ. Бэйэтэ Сирияҕа барбыт доҕорун хоһугар олорбута. Ити сылдьан Толялыын өссө «Инженерные войска» диэн кыбартаал аайы тахсар сурунаалга үлэлэһэрбит.

– Сатыам суоҕа диэн саллан турбат эбиккин.

– Испэр куттанарым. Ол эрээри киһи санаатын кыана туттунуохтаах, бэйэтигэр эрэниэхтээх эбит. Оннукка сыыйа да буоллар үөрэммитим.  Бастаан билбэт сирбэр оҕолоно киирэрбэр кытта туора омук диэхтэрэ, атарахсытыахтара диэн саллар этим. Олох оннук буолбатах эбит. Төттөрүтүн, атаахтатан: «Ты моя, хорошенькая», – бөҕө этилэр. Икки кэнникибин онно төрөөбүтүм.

Эр хоһуун эрэллээх эркинэ буолуу

– Аҕабыт, байыаннай киһи, сэтинньиттэн муус устарга диэри, кылгаабыта, сыл аҥаардыыта тас дойдуларга командировкаҕа барааччы. Бастакы сылыгар Лаоска сылдьыбыта. Аҕа дойду сэриитин саҕана ол дойдуга Америка буомбалары быраҕаттаабыт. Онтон сороҕо эстибэккэ хаалбыта, аныгы кэмҥэ дэлби тэбэн, алдьархайы аҕалар үһү. Ону араарары, эстибэт оҥорору бэйэлэрэ сатаабат буолан, Арассыыйаттан ыҥыраллар эбит. Толя сапёрга үөрэнэн, онно үлэлэһэрэ. Иккис сылыгар бэлиэр бэйэтэ хайдах разминируйдуурга үөрэтэр киһи буолбута. Айылҕаттан тылга тыыппалаах. Бэрт түргэнник үөрэнэр. Бастаан утаа тылбаасчыт нөҥүө кэпсэтэр эбит буоллаҕына, лаостуу быһаарсар буолбута. Англиялыы эмиэ билэр. Толя лаос оҕолоругар нууччалыы ырыаны үөрэтэргэ холонон баран, сатаан ылымматахтарын иһин, бэйэтэ кинилэр тылларынан ырыаны үөрэтэн, хас биирдии дьарыктарын ол ырыанан саҕалыыр буола сылдьыбыттара. Ханна да тиийдэр, оҕолору кытта алтыһар, ийэ дойдуга бэриниилээх, патриот буоларга уһуйар үгэстээх.

Аҕабыт суох кэмигэр, хата, төрөппүттэрим биһиэхэ баран доҕор, көмө буолааччылар. Арба, кэлин Подмосковьеҕа 3 хостоох служебнай кыбартыыраҕа олохтообуттара. Дьонум тиийиэхтэрин иннинэ биэриэхтээхтэрэ эрэ сабаҕаланара. Оруобуна саҥа тиийбит күннэригэр чопчуланан, аҕам көһөрбүтүгэр көмөлөһөн турар. Сорох кэмҥэ хотунум Елена Анатольевна тиийэн олорсооччу. Онон дьоммутугар олус диэн махталлаахпыт.

– Хаһан да сылдьыбатах, билбэт сиригэр, эбиитин кутталлаах үлэҕэ сылдьар кэргэниҥ туһугар аҥаардас долгуйарыҥ да сыттаҕа.

– Ол-бу дьааттаах эриэн үөннэрэ, скорпионнара диэн үгүс дойду этэ. Истэ-истэ, биллэн турар, бастаан утаа олус долгуйарым. Кэнникинэн син үөрэммитим. Анечкабын 2022 сыллаахха оҕоломмутум. Ол сыл СВО саҕаламмыта. Байыаннай киһи бастакынан барыаҕын сэрэйэр этим. Оннук да буолбута. Кэлээтин кытта, бэркэлээтэр нэдиэлэ буолла этэ дуу, ыҥыран ылбыттара. Эрдэ Сирияҕа ыытыахтарын сөп диэн, сэрэтэр этэ. Син хаста да командировкаларга сылдьыбыт, бастааҥҥытынааҕар бэлэмнээх диэн холку соҕус этим. Эбэҥкилэр дьоннорун ыраах сиргэ атааралларыгар олох харах уутун көрдөрүө суохтааххын диэн өйдөбүллээхтэр. Оннукка үөрэтэн, хайаан да тыыннаах эргиллэн кэлиэҕэ диэн эрэллээҕим уоскутара.

Дьонум улахаммытын илдьэ дойдулаабыттарын кэннэ, икки кыра оҕону кытта хайдах бэйэтэ эрэ хаалыай диэн, Толя оскуолаҕа үөрэнэр балта кэлбитэ. Аҕабыт Донецкайга баара.

Күлүүтэ суох көрүдьүөс эбэтэр бииртэн биир тургутуу!

– Ол олордохпутуна, Толям эмиэ соһуччу эрийэн: «Манна куттала суох, кэлиҥ», – диэн ыҥырда. Кырдьык, ол саҕана онно балаһыанньа үчүгэй этэ. Балтыбыт оҕобутун илдьэ дойдулаабыта. Бэйэм 4 ыйдаах оҕобун, кырачааным үүтүн оҥорор бороһуокпун хааламмытынан, пуойаска олорсон Москубаттан Доннааҕы Ростовка айаннаатым. Онтон салгыы Толялаах Донецкайга массыынанан барбыттар этэ. Ол иһин оннук айаннаары, арай каассаттан билиэт көрдөөбүппэр: «Ханнык Донецкайга ылаҕын?» – дииллэр. Мин ол саҕана икки Донецкай баарын билбэппин даҕаны (күлэр). Киһибэр эрийэ сатыыбын, ылбат. Онтум бойобуой сорудахха сылдьыбыт этэ. Хайыамый, ыксаан: «2,5 ч. массыынанан айаннаан тиийиллэр Донецкайга», – диэтим. «Ээ, оччоҕо маннааҕы эбит» диэн баран, билиэт толорон биэрдилэр. Оптуобуһунан айаннаан ханна эрэ тиийдибит. Ол кэмҥэ Толя эрийэр: «Бэйэм тиийэр кыаҕым суох. Уолаттары көрүһүннэрэ ыыппытым. Эһигини көрдүү сылдьаллар. Ханна бааргытый?». Олох да атын Донецкайга тиийэн турар эбиппит! Доннааҕы Ростовпытыгар төттөрү айаннаатыбыт. Ол тухары, бачча айаҥҥа туруммучча, син биир Толябар тиийэр санаам уостубат. Салгыы Таганрокка тиийбиппит кэннэ Толям эрийэн, букатын да: «Төттөрү Москубалааҥ. Манна кэлэриҥ сатаммат эбит», – диир!

– Оо, эрэй диэтэҕиҥ! Донецкайга ытыалаһыы саҕаламмыт, сэрэхтэммит этэ?

– Суох. Мин «Международный противоминный центр» диэҥҥэ  2020 с. байыаннай контракка илии баттаабыттааҕым. Оттон байыаннай дьайыы кэмигэр оннук контрактаах киһи Арассыыйаттан тахсыа, дойдутун хаалларыа суохтаах. Биһиги ону учуоттаабатахпыт. Кэлин санаатахха, Айыыһыттарым араҥаччылаан, сатаан барбатах, кыра-кыралаан тургутууну ааспыт эбиппит. Крымҥа, муората да суох сир буоллар, эрдэ 2019 с. аймахтарбытыттан  100 тыһ. солк. даача ылбыппыт. Сэргэхсийэ түһээри онно тиийэн олоро түспүтүм. Онтон төннөн, кыбартыырабытыгар кэлэн, аралдьыйаары косметическай өрөмүөн оҥоро сатыыбын. 

«Саха волонтердара» хамсааһын тэриллиитэ

– Оннук аймана сырыттахпына, дьиэ кэргэнинэн чугастык билсэр-алтыһар ыалбыт ийэтэ, генерал-лейтенант Ю.А. Дьяков кэргэнэ Татьяна – «Своих не бросаем» волонтёра – киһи быһыытынан үтүөкэннээх нуучча дьахтара, эрийдэ. Кини сылдьар госпиталыгар эдэркээн, хап-хачаайы (42 эрэ киилэлээҕэ) саха уолчаана соторутааҕыта эрэ коматтан тахсыбытын, соҕотох азиат буоларын эттэ. «Төрөөбүт тылын иһиттэҕинэ, баҕар, туруга тупсан барыа этэ», – диэн, санаатын үллэһиннэ. Мин оччолооҕу истэн баран, хайаан да бара сырыттахпына табылларын өйдөөтүм, тиийиэх буоллум. 

Олус улаханнык эчэйбиттэр, бааһырбыттар сытар сирдэригэр бэлэмэ суох, аан бастакытын тиийэр киһиэхэ соһумар уонна ыарахан буолар. Ону кини билэр буолан, эрдэттэн: «Куттанаайаҕын. Төбөтүн аҥаара уонна биир хараҕа суох» диэн сэрэппитэ. Хайдах кэпсэтэрим ордугун, тугу гынарым наадатын сүбэлэтээри, өрөспүүбүлүкэ саллааттарын ийэлэрэ М.Е. Емельяноваҕа эрийбитим, тэрээһиҥҥэ сылдьар буолан биэрбитэ. Хаһан эрэ «Далбар Хотуҥҥа» интервью ылбытынан, син билэр буолан, кини чуолкай көмөлөһүөҕэ диэн, «Саха» НКИХ Москубатааҕы корпуунун салайар – ону таһынан билигин «Саха волонтёрдарын» салайааччыта – Т.Н. Константиноваҕа тахсыбытым. Сыыспатах этим. Оҕобун кэлээскэҕэ үппүтүнэн сылдьан, маҕаһыынтан туһалаах буолуо диэбит аспын атыылаһан, сарсыныгар Туйаара Николаевналыын икки өттүбүтүгэр толору бакыаттаах уолбутугар тиийэн кэлбиппит...

Киһи Москуба буолла да, килэйбит-халайбыт, улахан, сырдык уораҕайы хараххар көрөр дии? Оннук буолбатах эбит. Саҥа тиийбит киһиэхэ аатырбыт-сураҕырбыт, академик Бурденко аатынан байыаннай госпиталь хайдах эрэ киһи сүрүн баттыыр ыарахан салгыннаах дойду этэ. Эргэ тутуу, боростуой, судургу тээбириннэрдээх. Араанньы буолбут, улаханнык эчэйбит киһи элбэҕэ.

Уолбут барахсан уҥуох-тирии буола ырбыт. Көрдөххө, букатын оҕо. Сатахха, бэйэтигэр сөбө суох олус улахан размердаах сиэрэй таҥастаах, эбиитин катетердаах сытаахтыыр. Эмчиттэр киһи буолбата буолуо диэбит уоллара, соһуйуохтарын иһин, арыый бэттэх кэлэн, син аһыыр буолбут кэмигэр тиийбиппит. «Салгыы маннык «эмтээҥ», – дииллэрэ. Ийэтэ бэйэтэ айылҕалаах эбит быһыылаах, түүлүгэр көстүбүт эҥин этэ. Төрөппүттэрэ эрдэ кэлэн, көрсөн барбыттарын истибиппит. В. кытта билигин да сибээстэһэбит. «Киирэн кэлбиккитигэр сахалыы саҥаны истэн, букатын аймахтарым кэлбиттэрин курдук үөрбүтүм, тупсар аатыгар барбытым», – диэн өрүү махтанар. Төрөөбүт төрүт тыл көмүскүүр, хараанныыр күүһэ диэн – сөҕүмэр эбит.

Итинтэн саҕалаан, госпитальтан арахпат буолбуппут. Ол тухары кырачааммын «кенгуру» үрүсээкпэр сүгэ сылдьабын. Кэлин Ньурбакаан уопсастыбаҕа тахсыбыппытыгар, Москубаҕа дьаарбаҥкаҕа тиийбит биир дойдулаахтарыгар ыйан биэрэн, дойду аһын амсатан-хайаан, ити курдук  сыыйа көмөлөһөөччү элбээн барбыта.

Туяра биһиккини кытта дьыссаакка сэбиэдиссэйдиир Марфа Макарова диэн, эмиэ 3 оҕолоох кыыс сылдьыһара. Ити кэпсиирим – мобилизация букатын иннинэ этэ.

СВО тэнийэн истэҕин аайы, сыыйа араанньы буолбут биир дойдулаахтарбыт эбиллэн барбыттара. Ону кытта тэҥинэн волонтёрдар элбээн, хамсааһын саҕаланан, «Саха волонтердара» диэн ааттаммыппыт. Логотибын мин оҥорбутум. Улуус баһылыктара эҥин сибээстэһэр, сылдьар, ас, таҥас ыытар буолбуттара. Аны, ол үллэрэргин барытын биидьийэҕэ устан, хаартыскалаан, ыыппыт дьоҥҥо отчуоттаан иһэҕин. Соторунан С.В. Диодорова-Лаврентьева туоннанан аһы булан-талан, хомуйан ыытааччы. Бу оптуорунньукка Светлана эмиэ  1 т 200 кг аһы волонтер дьахталлары кытта илдьэ барбыттара.

Кыргыттар күн бүгүнүгэр диэри олус туһалаах уопсастыбаннай үлэни толоро, иилии-саҕалыы, госпиталга сытааччылары уонна кинилэр дьоннорун кытта сибээһи олохтоһо сылдьалларын киэн тутта, биһирии истэбин. Аһы-таҥаһы таһыыта диэн – кыра. Бойобуой доҕотторун сүтэрбит, уйулҕалара хамсаабыт, эрэйдэнэ сытар эчэйбит байыастары көрө-истэ сылдьар, бэйэҥ төһө да искэр долгуйдаргын, санааларын төһө кыалларынан көтөҕө сатыырыҥ, кинилэр тустарыгар ыалдьарыҥ судургута суох. 

Устунан олоҕу көрүүҥ уларыйар. Элбэҕи эргитэ саныыгын, баары, күннээҕи судургу да көстүүнү, ситиһиини ордук сыаналыыр, күндүркэтэр буолаҕын. Сүрүнэ, эт-сиин, доруобуйа чэгиэн эрэ буоллар, барытын ситиһиэххэ сөбүн өйдүүгүн. 

Үтүө үтүөнэн төннөр эбэтэр дьикти түбэсиһии

– В-га куурка атыылаһа турдахпына, арай Толям эрийэн, бааһырбытын, Ростовтан Питергэ ыытаары сылдьалларын эттэ. Долгутумаары, бааһа арыый да халымырын этэн, этэҥҥэ буолуоҕар эрэнним. Эрэннэхпинэ да табыллар этэ, итинник түгэҥҥэ киһи мөлтүө-ахсыа суохтаах. Куһаҕан санааны киэр илгэргэ киһи сыыйа да буоллар үөрэнэр... Питер госпиталыгар сытан киһим: «Кус миинэ истим, алаадьы сиэтим», – диир. «Тыый, ким ол аҕаларый?» – диибин. Онтум, киһи да итэҕэйиэ суоҕун курдук... В. аҕатынан аймаҕа баабыска ас аҕалара биллэн тахсыбыта! Дьикти дии? Үлэһиспит курдук, кини быраатыгар – мин, кини – мин кэргэммэр ас таспыт. «Аймаҕым Москубаҕа госпитальга сытар» диэн алҕас кэриэтэ тыл быктарбытыттан сэдиптээн, ол ким буоларын Толя ыйыталаһан, соһуччу биллэн, бэйэбит да олус соһуйбуппут... 

Билигин ахтылҕаннаах Дьокуускайбар кэлэн, астына сылдьабын.

Айар үлэ аартыгар

–  Айыына, саха үгэс буолбут (классическай) дьабакатыгар олоҕуран, олус табыгастаах, аныгылыы истиилээх, киһи эрэ сэргиэх, астына кэтиэх бэртээхэй бэргэһэни айан-тутан (дизайыннаан) таһаарбыт, онтугун Национальнай бибилэтиэкэҕэ сүрэхтээбит этиҥ. Ити туһунан кэпсии түспэккин ээ?

– Кэргэммин батыһан Москубалыахпар диэри өрөспүүбүлүкэттэн ырааппатах, тыа сирин сэмэй, муҥкук да диэххэ сөп, оҕото этим. Сахам сирин тас өттүгэр 8 сыл олорбут киһи сиэринэн, туох баар сахалыы тыыннааҕы барытын – иһити-хомуоһу, таҥаһы-сабы, кинигэни-сурунаалы, киинэни – букатын саҥалыы харахпынан көрөн эргиллибитим. Ордук чугастык уонна дириҥник ылынар буолбуппун. Ахтыбытым да сүр. Аҥаардас национальнай таҥастарбыт хайдахтаах тупсаҕайдарын, симэхпит-киэргэлбит уранын-нарынын, намчытын киһи тылынан толору сатаан тиэрдибэт ээ! Киһи сөҕүөх, уустук, тыйыс усулуобуйаҕа олорон, «сүрүнэ, сылаас, кэтэргэ табыгастаах эрэ буоллун» диэн, үрдүнэн-аннынан иистэммэккэ, өбүгэлэрбит хайдах курдук кэрэ оҥоһуктары, иистэри айан-тутан таһааралларын сөҕөбүн. Онтулара барыта –  аҥаардас илиинэн тигии! Холобур, дьабака да буоллун. Бастаан кэтэн көрөн баран, королева курдук санаммытым. Уҥуохтуун көммүккэ дылы буолан, тута дьоһуннана, тутум үрдүү түһэргэ дылы буолаҕын. Бу маннык үчүгэй бэргэһэлээх аата, аныгы иистэнэр тэрил элбэҕэр тоҕо да күннээҕи олоххо кэтиэ, туһаныа суохтаахпытый диэн толкуйга түспүтүм. Ити идиэйэбин «күөрэччи туппутунан» биллиилээх модельер Иван Фёдоровка тиийбитим. Үөрүөм иһин, кини миигин тута өйдөөн, сүбэлээн-амалаан, хайдах матырыйаал барсыан сөбүн ыйан-кэрдэн биэрбитэ. Онтон эрдийэн эскииспин бэлэмнээн илдьибиппин эбиитин бастакы үс моделы бэйэтэ тикпитэ! 

Аныгылыы дьабакам уратыта – таһыттан көстүбэт бэргэһэ быатын ыга тардан баанныҥ да – киһи сүүһэ, кулгааҕа ону ааһан, моонньо эмиэ, тыалтан-куустан, тымныыттан харысхаллаах буола түһэр. Биһиги курдук хаҕыс тыаллаах, тымныы дойдуга ити – олус наада. Иван сүбэтинэн талбыт дьабакам матырыйааллара төһө баҕарар сууйууну тулуйаллар. Улахан тымныыга кэтэргэ анаан, сороҕо халыҥ, биэтэстээх. Сороҕо күһүн-саас тыаллаахха кэтэргэ диэн, арыый чараас. 

– Дьабакаҥ өссө анал ааттаах дии?

– Дьабака диэн тылга чугаһатан, тапталлаах ийэм, кэлин бэйэм улааппыт дойдубут – Чурапчы улууһун Чыаппара нэһилиэгин Алаҕар бөһүөлэгин аатынан «Алаҕаркаана» диэбитим. Дьабакабытын бэйэбит эрэ кэтэрбитинэн муҥурдаммакка, өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр тиийэ тарҕаныан, саха аата ааттатыан баҕарабын.

– Дии! Айар-тутар аартыгыҥ арыллыбытынан, Айыына, эҕэрдэлиибин! Итини таһынан өссө туох эрэ дьарыктааҕыҥ чуолкай.

– Дьарыга, үлэтэ суох олорууну өйдөөбөппүн. Баар кэми баттаһа, киһи хамсанан иһиэхтээх. Оттон уонна... элбэх оҕолоох ыал ийэтэбин. Кэргэммэр өйөбүл, күүһүгэр күүс эбэр, санаатын кынаттыыр эрэллээх тыыл, тирэнэр тирэх буолуох кэриҥнээхпин. Бэйэ дьарыктаах (самозанятай) быһыытынан, уруккуттан сөбүлүүр дьарыкпын сөргүтэн, Саха сиринээҕи «Технопаарка» өйөөн, «Фотостудия АИ» арынным. Кинилэргэ махталым муҥура суох. Билигин дьабакам күн сыралҕаныттан хаххалаах уонна киэһээҥҥи сөрүүҥҥэ кэтэргэ сөптөөх атын барыйааннарын толкуйдуу-торумнуу сылдьабын. Ыһыах саҕана бэлэм гыммыт киһи диэн баҕалаахпын. Түгэни туһанан, сүбэһиттэрбэр – Иван Фёдоровка, норуот маастара, талааннаах иистэнньэҥ, учуонай  С.И. Петрова-Уран Хатыҥҥа миигин өйүүллэригэр махтанабын.

Айыына, ыал кыра, соҕотох кыыһын быһыытынан, «уоһун толлоппутунан», бэйэтин интэриэһин өрө туппутунан сылдьар киһи буолуон сөбө. Оттон кини, аахпыккыт курдук, дьахтар киһи быһыытынан олус муударай, сааһыгар сөбө суох оттомноох, бөлөһүөктүү толкуйдаах. Омос көрүүгэ, кыра-дьоҕус, нарын курдугун иһин, санаатын күүһүн көрүҥ. Эдэркээн ийэ ханна да үлэлээбитин, тиийбитин иһин, олохтон ылыммыт үөрүйэхтэрин, туһалаах өттүн сүһэн ылан, күннээҕи олоҕор, дьарыгар туһанар, салгыы сайдар баҕалаах. «Бу баары сыаналыы, күндүркэтэ үөрэниэххэ, уустук, ыарахан да кэмҥэ кэрэни, үйэлээҕи булан, үксэтэ сатыахха», – диир.  Кэргэнин туһунан кыл да түгэнэ умнубатын сэрэйэҕин. Этэр:

– Үчүгэйи эрэ ыралааҥ, үтүөҕэ эрэ эрэниҥ. Туох барыта бүтэр уһуктаах. Бу да иэрэҥ-саараҥ кэм ааһыа, барыта орун-оннугар түһүө. Эрэниэҕиҥ!

Кырдьыга да, оннук эрэ буоллун! Айар куттаах Айыынаҕа ситиһиилэри баҕарыаҕыҥ!

Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан