Айталина Спиридонова: «Бэйэ-бэйэҕин сатаан истиһэр, биир көрүүттэн өйдөһөр буолаҕын...»

Бүгүҥҥү сэргэх сэһэргэһээччибит күөрэгэй чыычаахтыы дьырылатар куолаһа көрөөччү кутун-сүрүн тутар. Кини сөбүлээн толорор ырыатыгар ыллыырыныы, «сүрэҕинэн талар сиргэ тугу таптыырын». Билсиҥ, «Туймаада» судаарыстыбаннай ырыа ансаамбылын солиһа Айталина Спиридонова.

• Тылбын ыйыстан кэбистим, испиттэн туох да тахсыбат...

• «Чэ, дьээбэҕэ...» диэн тиийбиппит...

• Киһи ылла да үөрэммэт, сылы-сыллаан үгүс дьарык түмүгэр ситиһиллэр...

Сыанаҕа бастакы сүрэхтэнии

– Айталина, кэпсэтиибитин билсиһииттэн саҕалыахха.

– Мин Кэбээйи улууһун Мукучу нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Онно төрөөн-үөскээн улааппытым, оскуоланы бүтэрбитим. Маҥнайгы кылаастан музыкальнай оскуолаҕа дьарыктаммытым, үҥкүүгэ, ырыаҕа уһуйуллубутум, ону таһынан норуот оркестрыгар оонньуур этим.

– Бастаан сыанаҕа тахсыбыт күҥҥүн өйдүүгүн дуо?

– Кыра сылдьан уопсай хорга ыллыырым. Баҕар, ону таба көрөн дуу эбэтэр «Аҕата ыллыыр, онон ыллыыр буолуохтаах» диэн санааттан дуу, биирдэ соҕотохтуу ыллатан көрбүттэрэ. Онтон сарсын ырыата талан кэлээр, сольнай нүөмэр бэлэмниэхпит диэбиттэрэ. Ол саҕана «Туймаада» ансаамбыл, Аскалон Павлов, Екатерина, Алексей Егоровтар уонна Ангелина Файрушина муҥутаан аатырбыт кэмнэрэ, дьиэбэр кинилэр кассеталара баара. Ол күнү быһа кинилэр ырыаларын эргитэ сылдьан истибитим. Онтон Ангелина Файрушина «Ырыа кыыс» диэн ырыатын толорорго быһаарыммытым. Олус түргэнник фонограмма оҥорбуттара, бырааһынньыкка кыттаҕын диэбиттэрэ.

Сыанаҕа сүрэхтэнэр күнүм үүммүтэ. Арай тахсыбытым, доҕоор, уот-күөс бөҕө, хараҕым саатар, саалаҕа олорор дьон көстүбэт, онтон ордук күүскэ долгуйдум. Музыкабын холбоотулар, оттон мин... тылбын ыйыстан кэбистим, испиттэн туох да тахсыбат. Музыкам тыаһаан ыраатта, тохтоло суох бара турар. «Хойутаатым...» – дии санаатым да, быыс кэннигэр ыстанным. Онуоха учууталым төттөрү сыанаҕа аста. Ол саҕана фонограмма – кассетаҕа, ону хат эрийдилэр эҥин быһыылаах. Ол аайы мин сыана ортотугар турабын, долгуйуум өссө күүһүрдэ. Музыкабын холбоотулар, эмиэ сатаан киирбэтим! Хайыахпыный, быыс кэннин былдьастым. Онуоха эмиэ төттөрү анньан таһаардылар. Үһүс сырыыбар дьэ арыллан ыллаатым. Хата, көрөөччүлэр, бары бэйэм дьонум буолан, наһаа өйөөбүттэрэ, ким да күлүү гымматаҕа. Сыанаҕа бастакы сүрэхтэниим оннук ааспыта.

Үлэни, үөрэҕи дьүөрэлээн

Айта оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах үгүс күрэххэ кыттан, ситиһии, кыайыы көтөллөммүтэ, лауреат үрдүк аатын сүкпүтэ. «Саамай хомойорум диэн, соҕуруу ыыппатахтара. Ити оҕо сааһым ыра санаата этэ», – диир кини.

Ол курдук оҕо сааһыттан ырыаны арахсыспат аргыс оҥостубут кыыс  инники идэтин таларыгар улахан толкуйга түспэтэҕэ. Музыка колледжыгар туттарса кэлбитигэр, норуот үнүстүрүөннэрин салаатыгар ыла сатаабыттара. Бу оҕо домбраҕа, байааҥҥа оонньуур диэн. Онуоха кыыс вокал салаатын талбыта.

– «Туймаада» ансаамбылга хаһан кэлбиккиний? Сүүмэрдээһини хайдах ааспыккыный?

– 2011 сыллаахха күһүн киирбитим. Ол саҕана үһүс кууруска үөрэнэбин. Дьиҥэр, эрдэ кастинг буоларын истибитим, биллэрии ыйанан турарын көрбүтүм ээ, ол эрээри тоҕо эрэ санамматаҕым. Биир күн Алексеева Таня диэн кыыстыын ыскамыайкаҕа дьүөгэлэрбитин кэтэһэ олордохпутуна, арай бииргэ үөрэнэр доҕорбут Степанов Костик (ырыаһыт Константин Степановы этэр – Аапт.) тиийэн кэллэ. «Хайа, кыргыттар, тоҕо олороҕут? «Туймаадаҕа» кастинг биллэрбиттэр, кыргыттары истэллэр-көрөллөр. Кытаатыҥ, түргэнник барыҥ!» – диэн ууга-уокка түһэртээтэ. Биһиги толлон, чочумча олоро түстүбүт. Онтон: «Чэ, дьээбэҕэ бара сылдьыахха, туохпут көҕүрүө буоллаҕай», – диэн холонон көрөргө сананныбыт. Кастиҥҥа тиийдибит, туран эрэ ким бастакы киирэрин өр быһаарыстыбыт. Ол курдук мин урутуур буоллум. «Кыыс Амма» ырыаны ыллаан иһитиннэрдим. Билигин санаатахпына, Светлана Павловна бэйэтэ, Лина Акимова, Светлана Матвеевна, Наталья Викторовна олороллор этэ. Сарсын докумуоҥҥун аҕалаар, толору ыстаапкаҕа үлэҕэ ылабыт диэн соһуттулар. «Туймаада» ансаамбылга ити курдук устудьуоннуу сылдьан киирбитим.

– Үлэни, үөрэҕи тэҥҥэ дьүөрэлиир хайдах этэй?

– Биллэн турар, бастаан ыарахан соҕус этэ. Үлэҕэ киирдиҥ да, эппиэтинэһиҥ үрдүүр, ирдэбил кытаатар. Аны оччолорго гастролга олус уһуннук сылдьарбыт, иккилии-үстүү нэдиэлэ. Онон үөрэххин син биир көтүтэргэ тиийэҕин. Ол да буоллар уһуйааччыларым, кэлэктиибим өйөөннөр, эбии сорудах ылан, үөрэхпин этэҥҥэ бүтэрбитим. Өссө онно сөп буолбакка (күлэр), Арктикатааҕы култуура уонна искусство судаарыстыбаннай институтугар үрдэтиммитим. Вокалга кэтэхтэн үөрэх диэн суох, онон үлэбин кытта дьүөрэлээн, үрдүк үөрэхтээх ырыаһыт буолбутум.

Тыын тыыҥҥа силбэһэн...

– Билигин кыргыттар хаскытый? Урукку састааптан кимнээх хааллылар?

– Хас да көлүөнэ артыыс үлэлии сылдьабыт. Уолаттарга эмиэ оннук. Кыргыттар онуобут. Бастакы састааптан Лина Акимова, Саргылана Бугулова, онтон кэлэр састааптан Аида Иванова, Светлана Лаврова бааллар. Кинилэр – тутаах артыыстарбыт, ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан биэрэр эдьиийдэрбит. Чугас дьүөгэлэрим буолбут кыргыттарым – ансаамбыл солистара Елена Петрова, Мария Максимова, Татьяна Алексеева, Туяра Попова уонна администратор Мария Моттуева буолан биир кэмҥэ үлэҕэ киирбиппит. 2012 сыллаахха Францияҕа норуоттар икки ардыларынааҕы бэстибээлгэ кыттан, улахан түһүлгэҕэ сүрэхтэнэн кэлбиппит. Билигин бары биир дьиэ кэргэн оҕолорун курдук, иллээхтик-эйэлээхтик ыллыы-туойа сылдьабыт.

– Ансаамбыл үлэтин сүрүн уратыта туохха сытар дии саныыгын?

– Хас да куолас холбоһон, тыын тыыҥҥа силбэһэн, ырыаны биир киһи курдук таһаарыы. Ол бастаан кэлбит артыыска ыарахан соҕус, киһи ылла да үөрэммэт, сылы-сыллаан үгүс дьарык түмүгэр ситиһиллэр. Кыргыттар бииргэ уһуннук үлэлээбит буоламмыт, сыанаҕа биир көрүүттэн өйдөһөбүт. Ансаамбылга бэйэ-бэйэҕин сатаан истиһэр, хараххын симэн да туран өйдөһөр буолаҕын. Ким эрэ сольнай партията кэллэҕинэ, кыратык ыллыыгын. Манна тыын ылыахтаахпын, итиннэ бытаарыахтаахпын диэн билэҕин, куолаһыҥ аһара күүскэ бараары гыннаҕына, кэмигэр тохтотоҕун.

Муомаҕа ураты кэнсиэр

– Сыанаҕа бастакы тахсыыгын олус күлүүлээхтик кэпсээтиҥ. Аны гастроль кэмнэриттэн көрдөөх түгэннэ кэпсээ эрэ.

– Оо, араас барыта буолааччы (күлэр). Биирдэ Коля Роббек биһиккини иккиэммитин Муомаҕа ыыттылар. Нэдиэлэни быһа бөһүөлэктэри кэрийэ сылдьан кэнсиэртиэхтээхпит. Вася диэн табаарыспытын ыытааччы буол, көстүүммүтүн уларыттар кэммитигэр ыллаа диэн көрдөстүбүт. Биир сарсыарда туран, айманан-сайманан, мотуоркаҕа олорсон, биир дэриэбинэҕэ айаннаатыбыт. Арай суол ортото фонограммалаах флешкабытын умнубуппутун өйдөөтүбүт. Айаммыт тухары санаарҕаан бөҕө. Онтон тиийэн, сыанаҕа тахсан көрөөччүлэрбитигэр маннык буолла диэн быһаардыбыт. Итиэннэ ол киэһэ 15 нүөмэрдээх тыыннаах кэнсиэри оҥордубут. Хата, дьоммут-сэргэбит: «Хаһан да буолбатах ураты кэнсиэргэ сырыттыбыт», – диэн астынан барбыта. Чахчы, уу чуумпуга тыыннаах куолас эрэ иһиллэрэ арыый атын көстүү буолуо. 

Сэрэппэккэ кэлэр...

– «Коронкам» диэн ханнык ырыаны ааттыаҥ этэй?

– Кэрэ эйгэтигэр сирдээн киллэрбит бастакы уһуйааччым, учууталым Эдуард Ксенофонтов «Сүрэхпинэн айабын» ырыатын ис сүрэхпиттэн сөбүлээн толоробун. 2016 сыллаахха сольнай кэнсиэрбэр бэлэмнэнэ сылдьан бу ырыаны кавер курдук оҥорторон, саҥалыы тыыннаан таһаарбытым (араадьыйа долгуннарыгар үгүстүк тыаһыыр – Аапт.). Учууталым, хомойуох иһин, эдэр баҕайы сылдьан бу Орто дойдуттан туораабыта. Кини миигин бастакынан таба көрөн, ырыа алыптаах эйгэтигэр сиэтэн киллэрбитэ. «Эйигин үөрэтиэм, улахан артыыс оҥоруом. Ырыаһыт буолуоҥ, аан дойдуну кэрийиэҥ», – диэн кып-кыра маҥнайгы кылаас оҕотугар эрэл кыымын сахпыта. Киниэхэ махталым муҥура суох.

– Бэйэҥ ырыа айаҕын дуо?

– Айабын, ону таһынан, эдэр ааптардары кытта үлэлиибин. 2016 сылтан Алена Мальцева диэн талааннаах музыкант кыыһы кытта тапсан үлэлиибин.

Дьиҥэр, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан элбэх ырыаны айбытым. Онтон биир эрэ ырыабын өйдөөн хаалбыппын, атына барыта умнуллубут. Сурунан иһиэхтээх эбиппин...

Ырыа иэйии киирдэҕинэ, ураты турукка сырыттаххына айыллар. Холобур, хомойдоххуна, айылҕаҕа таҕыстаххына. Хаһан кутуллан кэлэрин сэрэппэт, ону суруна, диктофоҥҥа уһула охсуохха, түгэни мүччү тутумуохха наада. Оннук гымматаххына, умнуллан хаалар.

Биир күһүн туһунан ырыабын Питергэ көтөн иһэн, сөмөлүөккэ олорон айбытым. Саҥа дьыл кэмигэр суруйбут кэнники ырыабын бу саҥа таһаара сатыы сылдьабын. Кэллиэгэбин кытта дуэттыыбыт.

Хатылааһын суох

– «Туймаадалар» араас испэктээктэри, мюзикллары туруораҕыт. Сырыы аайы саҥаттан саҥа бырайыак дуу, уруккуну ситэрэн-хоторон, тупсарыы эмиэ баар буолар дуу?

– Биһиэхэ хатылааһын диэн суох, иккистээн-үһүстээн көрдөрбөппүт, бииртэн биир саҥа бырайыакка үлэлэһэбит. Тус-туспа буочардаах режиссердар, үҥкүүнү туруорааччылар кэлэллэр. Ол олус интэриэһинэй, ордук долгутуулаах. Бэлэмнэнии сүпсүлгэнэ бэйэтэ ураты умсугутуулаах – күн аайы ырыа көрдөнүү, үҥкүү туруоруу, сүүрүү-көтүү. Киһи онтон кынаттанар, эрчимнэнэр, өссө ыллыан-туойуон баҕарар.

– Кыайыы 80 сылынан тугу туруордугут?

– Ыам ыйын 6 күнүгэр «С чего начинается Родина?» тыйаатырдыы кэнсиэрбит үрдүк таһымнаахтык ааста, бары олус астынныбыт. Уус-уран салайааччы – Светлана Иванова, режиссер – Александр Титигиров, үҥкүүбүтүн Альберт Никитин  туруорбута.

«Туймаада» ансаамбыл үүнэ-сайда турар. Уларыйыы-тэлэрийии, эбиллии бөҕөтө. Ханнык баҕарар уларыйыы – үчүгэйгэ. Эдэр кыргыттар, уолаттар кэлбиттэрэ, кинилэртэн элбэҕи эрэнэ күүтэбит.

Кэмсиммэппин...

– Атын эйгэҕэ барар санаа киирэ сылдьыбыта, ырыаһыт дьылҕатын талбыккын кэмсиммит түгэннээххин дуо?

– Итинник санаа хайа баҕарар айар куттаах киһиэхэ киирэн ааһар буолуохтаах, ол эрээри кыра да кэмсинии суоҕа. Ырыа салаата, хайысхата элбэх уонна киэҥ буолан, төһө баҕарар сайдыахха, үүнүөххэ сөп. Ол киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктаах дии саныыбын. Биир бэйэм билиим-көрүүм өссө да аҕыйах, ырыаһыт быһыытынан үүнүөхпүн-сайдыахпын наада. Ол туһугар инним диэки баран иһэр санаалаахпын.  

– Айталина, сэргэх кэпсээниҥ иһин махтанабыт, үлэҕэр үрдүк чыпчааллары, тус олоххор дьолу-соргуну баҕарабыт.

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан