18.01.2025 | 18:00

Айар тыл абылаҥыттан — уруһуй ускуустубатыгар

Айар тыл абылаҥыттан — уруһуй ускуустубатыгар
Ааптар: Татьяна Захарова-Лоһуура
Бөлөххө киир

Бэчээт күнүгэр сыһыаран, бүгүн эһиэхэ айар тыл илбиһин баһылаабыт, кыраҕы харахтаах, сытыы бөрүөлээх суруналыыс, олохторун орто омурҕанын кэнниттэн дьүһүйэр (уруһуйдуур) ускуустуба абылаҥнаах эйгэтигэр сыстан айа-тута сылдьар талба талааннаах биир идэлээхтэрим туһунан кэпсиим.

Сардааналаах Еленаны кытта 2000 сс. саҕаланыыларыгар “Киин куорат” хаһыакка кэрэспэдьиэннии сылдьан билсибитим. Кинилэр “Эхо столицы” хаһыакка үлэлииллэрэ. Төһө да биирбит нууччалыы, иккиспит сахалыы тыллаах таһаарыылар буолбуттарын иһин, үлэҕэ, сынньалаҥҥа тутуспутунан сылдьарбыт. Олоххо олус көхтөөх, туох да уустуктан, моһолтон иҥнэн турбат, бүгүрү үлэһит, көнө сүрүннээх, тыла да суох киһини саҥардан тэйиэх, “атас туһугар атах тостор” тумулук санаанан салайтарар, бэйэлэрин тула дьону түмэ тардар ураты дьоҕурдаах бэһиэлэй кэллиэгэлэр – кинилэр этэ.  Аны иккиэн, анаабыт курдук, ырыаһыттара! Кыргыттарбыт машинистка Шуркаларыныын, Ирка Мартыновалыын: “В вагон вошла она, улыбнулась из окна”  диэн ыллаан бардылар да, күлүү-үөрүү, сэргэхсийии буола түһэрэ.

Үлэ үөһүгэр

Талааннаах киһи — барытыгар дэгиттэр!

Бу этии биһиги кыргыттарбытыгар үүт-маас сөп түбэһэр. Кыргыттарбыт (бээ, төһө да эбээ буолбуттарын иһин, биһиэхэ өрүү кыргыттар!) аны уруһуйдьут ааттааҕа буолан турбуттара сөхтөрөр, астыннарар. Дэлэҕэ: “Кыргыттар, уруһуйдуур дьарыкка хайдах тиийэн хааллыгыт?! Хайдах, туохтан? Кэпсээҥ эрэ”, – диэн хас эмэ сүүһүнэн дьону, тыһыынчанан түгэни сырдатан баран, хаһан да бэйэлэрэ “мин аҕай” диэн кэпсэммэтэх биир идэлээхтэрбин ууга-уокка түһэриэм дуо!

Суруйуубун Сардаанаттан саҕалыым. Сардаана Афанасьевна Сивцева –Санаайа бастакы идэтэ – биолог, биология уонна химия учуутала. 1994 с. – СГУ БГФ, 2003 с. СГУ суруналыыстыка салаатын кэтэхтэн бүтэрбитэ. Сардаана 2014 с. РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Бэчээт туйгуна.

2002 с. “Эхо Столицы” хаһыакка хайыы үйэ “Саха” НКИХ Үөһээ Халыматааҕы “Зырянка” устуудьуйатыгар 4 сыл диктор эрэдээктэрдээбит сытыы-хотуу, уопуттаах суруналыыс кэлбитэ. Куорат хаһыатыгар лоп курдук 10 сыл үлэлээн баран, “Вести Якутии” диэн нэдиэлэ аайы тахсар уопсастыбаннай-политическай таһаарыыны тэрийсэн, таһаарааччы эрэдээктэринэн, кылаабынай эрэдээктэринэн, ол кэнниттэн “Нижне-Ленскэй” АУо тэхиньиичэскэй уонна иһитиннэриинэн хааччыйар салаатыгар үлэлээбитэ. Күн бүгүн Сардаана Сивцева – Санаайа “АРКТИК КАПИТАЛ” сир баайын хостуур ХЭТ пресс-сулууспатын салайар.

Бастакы үлэтэ

Кини – биир кэм олох оргуйар үөһүгэр сылдьар, олоҕу хамсатар көхтөөх дьонтон биирдэстэрэ. Ил Түмэн дьокутаата И.И. Андреевка уопсастыбаннай көмөлөһөөччү быһыытынан үлэлии сылдьыбыт кэмигэр эрэ буолуо дуо, күн бүгүнүгэр да диэри сүрүн үлэтин таһынан араас суол социальнай бырайыактарга, кинигэ таһаарыытыгар, документальнай киинэ устуутугар хантан иллэҥ, бириэмэ булан, көхтөөхтүк кыттарын туораттан истэн сөҕөрүм-махтайарым уоста быһыытыйыаҕынааҕар, төттөрүтүн, улаатан иһэр. Аҥаардас ааптар, кыттыгас ааптар, кэпсээнньит, сахалыыттан нууччалыыга тылбаасчыт быһыытынан бэлэмнээбит, үлэлэспит кинигэлэрэ, хаартыска-альбомнара да балай эмэ. “Дневник учащихся Арылахской средней школы” саҕалаан, “Три кувшина” диэн уус-уран сэһэнин кинигэтэ, “Төрүт дорҕоон” саха төрүт музыкальнай инструменнарын энциклопедията, саха норуотун дьоруойдуу быһыытын үйэтитэр “Наша Победа” уонна “Книга поколений: война в истории моей семьи”, “Финансовый век столицы”, “100 лет на защите интересов трудящихся”, “Верность Северу: штрихи к портрету Ивана Андреева» кинигэлэр, Анаабыр оройуонун “Край белой Тундры”, Эдьигээн улууһун “Сияние Полярного круга” хаартыска-альбомнара кини быһаччы кыттыытынан күн сирин көрбүттэрэ элбэҕи этэр.

Сардаана Афанасьевна бырайыагынан “Арктик капитал” Хотугу төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын симэлийэн эрэр тылларын үйэтитэр сыаллаах ускуустубаннай өй төрүтүгэр оҥоһуллубут “AYANA” уонна “АйКуо” Н.А. Апросимов оҥорбут тыл платформаларын туһата-көдьүүһэ сыл-хонук аастаҕын аайы өссө кэҥээн, суолталанан иһэригэр саарбахтаабаппын. Бэрт сотору кинилэр бүттүүн саха норуотугар олус  суолталаах, туһалаах, кэскиллээх үлэлэрин билсиэхпит. Ол эрээри “сыарҕа иннигэр” урутаан түһүмүүм, кэмигэр биллиэҕэ.

Оттон уонна Сардаана ылбаҕай, чуор куоластаах ырыаһыт быһыытынан, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ биллиилээх ырыаһыттара, киэн туттуулара Клавдия, Герман Хатылаевтары, Анастасия Готовцеваны, Марианна Федотованы кытта “Эрэл” ырыа ансаамбылыгар киирэн, куорат, өрөспүүбүлүкэ куонкурустарыгар кыайыы үрдүк өрөгөйүн үгүстүк билбитэ. Ону ааһан, Сардаана баяҥҥа, гитараҕа оонньуурун таһынан, өссө уруһуйдуур дьарыктааҕын сорох дьон билбэтэ да буолуо. Бэйэм да хойутуу истибитим.

Туһа дьон

Сардаана: «Атын киһи сатыырын киһи сатыахтаах»

– Урут колобуогу кытта түөрт муннуктаах гына ойуулуур киһи буоллаҕым. Уруһуйтан оннук ырааҕым. Ол да буоллар, худуоһунньуктар үлэлэрин сэргиирим, кэрэни айан-тутан таһааралларын көрөн ымсыырарым уонна кинилэр курдук айылҕаҕа тахсан, мольберт иннигэр туран, уруһуйдуохпун баҕатыйар этим. 2018-2019 сыллартан аан бастаан “маслянай живопись” диэҥҥэ сыстан, дьарыктанан барбытым. Оччолорго уол сиэним күн сирин көрөн олус дьоллоно, санаалыын кынаттана сылдьар кэмим этэ. Оҕобун салгын сиэтээри, таһырдьа утута сытыаран баран, этэргэ дылы, күнү-күннүктээн олбуорга олорорум. Күндү киһичээним тулалыыр эйгэтин тупсараары, аны сибэкки арааһын олордорум. Биир сайын кылгас умнастаах подсолнухтары олордубутум. Бу кэрэ көстүүнү үйэтитэр гына, олус күүскэ уруһуйдуохпун баҕаран кэлбитим. Дьэ уонна, анаан-минээн холуста, кырааска, киистэ атыылаһан кэлэн, оҥостон олорон, оҕом утуйар кэмигэр уруһуйдаан барбытым. Эдьиийим мольберт бэлэхтээбитэ. Чугас дьонум ол бастакы үлэбин көрөн баран: «Ван Гог подсолнухтарыттан уратыта суох”, – диэн күлбүттэрин өйдүүбүн. Кэлин ол хартыынабын уруһуйдуур дьүөгэлэрбиттэн – чуолаан, “Эхо Столицы” хаһыакка үлэлээбит биир идэлээҕим, суруналыыс Елена Степановаттан уонна Мария Мищенко диэн эдэр худуоһунньук маастар-кылаастарыгар сылдьан сүбэлэтэн, тупсаран биэрбитим. Дьэ, ол кэнниттэн, дьаабылака буоллун, саас түннүкпэр үүннэрбит тюльпаннарым да буоллун, тугу сөбүлүү, астына көрбүппүн уруһуйдуур аатыгар түспүтүм.

Эриэккэс бэлэх

Олохпор “атын киһи сатыырын тоҕо мин сатыа суохтаахпыный?” диэн бириинсиптээхпин.  Ийэбит биһигини кыра эрдэхпититтэн оннук үөрэппитэ-такайбыта.

Манна даҕатан эттэххэ, Сардаана күн күбэй ийэтэ Анна Ивановна Данилова 9 оҕону көччөх гынан көтүппүтэ. Бастакы Бэрэсидьиэн М.Е. Николаев олохтообут “Ийэҕэ үрдүк махтал” мэтээлин бастакынан ылбыттартан биирдэстэрэ. 2006 с. олохтон туораабыта. Сардаана иһирэх төрөппүттэрин олоҕун кинилэр сүүһүнэн сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыллар.

– Саҥа саҕалыырым саҕана хамсык харантыына буолбута, дьиэҕэ хаайтаран олорор киһиэхэ уруһуйдуур иллэҥ да элбэҕэ. Национальнай художественнай музей уонна Мария Мищенко тэрийиилэринэн “Дом художника” диэн бэйэм курдук, идэтийэн үөрэммэтэхтэрин да иһин, уруһуйдуулларын сөбүлүүр дьон  үлэлэрин быыстапката буолбута. Онно кыттыбытым. Сүрүн тиэмэм – хоту дойду кыыс кэрэ айылҕата, оҕо сааспыттан өйбөр-сүрэхпэр иҥэн хаалбыт тыа сирин ураты көстүүлэрэ. Урут, биһиги кыра эрдэхпитинэ, хаартыска да диэн аҕыйах буоллаҕа. Ол иһин ааспыт оҕо сааһым сылларыттан туох өйбөр хаалбытынан уруһуйдуурбун сөбүлүүбүн. Уруһуйга академическай үөрэҕэ суох киһи, сыыһалардааҕым да буолуо. Ол эрээри онтон санаабын түһэрбэппин, хайдах тахсарынан, санаам сытарынан, төһө кыалларынан иэйиим туругун хартыынанан биэрэргэ дьулуһабын. Улуу художник буоларга, аатырарга-сураҕырарга дураһыйбаппын. Ол эрээри сайдар, сатаабаппын сатыыр туһуттан интэриниэттэн элбэҕи билэ-көрө, үөрэнэ, туһана сатыыбын. Уруһуйдаан, күннээҕи түбүктэн аралдьыйабын, уоскуйабын, дуоһуйабын, сынньанабын да диэхпин сөп.  Аан маҥнайгыттан саҕалаабыт дьүөгэлэрбиниин бассаапка бөлөхтөөхпүт. Онно үлэлэрбитин ыытыһарбыт, сүбэлэһэрбит, санаа атастаһарбыт туһалыыр.  Холобур, мин булан көрбөтөхпүн кинилэр тута көрөн, ыйан-кэрдэн биэрэллэр.

Оҕолор таба сүүрдүүтүгэр

Олоххо ардыгар киһи уйулҕатын хамсатар, тургутар курдук түгэннэр эмиэ баар буолаллар. Оннук кэмҥэ аһыыргын, утуйаргын да умнан олорон уруһуйдуугун, суруйаҕын. Айылҕаттан  айдарыыта да суох киһи уруһуйдуур тиэхиньикэни баһылаатаҕына, уруһуйдуон сөп. Ол эрээри ханнык баҕарар идэҕэ курдук, киһи ылсыбыт дьарыгар дууһатын уурбатаҕына, билиитин хаҥаппатаҕына, сатыырын сайыннарбатаҕына, күттүөннээх түмүк ситиһиллибэт, туох да табыллыа суоҕун сөп.

Сардаана бэрт сэмэйдик: “Мин диэн – боростуой, любитель уруһуйдьуппун буоллаҕа-а. Дьиҥ талаан диэн аты-ын. Елена (Степанова) киэннэрин көрөөр даа”, – диэн, билиҥҥэ диэри сүтэрбэккэ илдьэ сылдьар, төрөөбүт дойдутун дьонун минньигэс, хотугулуу акценынан унаарытар. Онуоха хардарабын: “Көрбүтү-үм. Сөхпүтүм омунугар сыҥааҕым аллара түспүтүнэн сылдьар. Оннугар түстэр эрэ, салгыы суруйуом”.

Салгыыта – кэлэр нүөмэргэ.

Моруоска

Дьоруой тус архыыбыттан

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Дьон | 08.02.2025 | 12:00
Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Бу күннэргэ «Саха» НКИХ көрөөччүлэрэ «Уот Дьулустаан» диэн саҥа сериалынан олоробут диэтэххэ, омун буолбатах. Киэһэ аайы: «Киинэбит кэлэрэ чугаһаата», – диэн бассаап бөлөхтөр оргуйа түһэллэр. Саҥа сериалга киҥнээх, кырыктаах Ылдьаана хотун оруолун чаҕылхайдык толорбут Екатерина Семенова көрөөччү киэҥ биһирэбилин ылла.   Бүгүҥҥү сэргэх сэһэргэһээччибит –  СӨ Үүнэр көлүөнэтин тыйаатырын артыыһа, СӨ...
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Дьон | 01.02.2025 | 11:00
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Кини – 25 саастаах эдэр киһиэхэ олох ыараханын, аһыытын-ньулуунун билбит, ол охсууттан самныбатах, күүстээх санаалаах, сахалыы мындыр толкуйдаах, саастаах да дьоҥҥо холобур буолар киһи киэн туттар дьоруойа.   – Саргылан, бастатан туран, бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуо? – 1999 сыллаахха Уус Алдан улууһун киинигэр Бороҕоҥҥо төрөөбүтүм, улааппытым, оҕо, эдэр сааһым барыта онно...
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Сонуннар | 07.02.2025 | 22:12
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Саха АССР оскуолаларын 1985 сыллааҕы выпускниктара быйыл оскуоланы бүтэрбиттэрэ 40 сылын туолар. Кыайыы 40 үбүлүөйдээх сылыгар Саха сирин оскуолаларын бүтэрбит  тыһыынчанан оҕо бүгүн бэйэлэрэ олохторун орто омурҕанын ааһан, үүнэр көлүөнэни, эдэр ыччаты дойдуга тулхадыйбат таптал, бэриниилээх буолуу тыыныгар үлэлэһэр ытыктанар дьон. Кинилэр бу үтүө дьулуурдара атыттарга холобур эрэ буолар аналлаах....