Айар-тутар үлэ — олоҕун анала

Чурапчы физическэй култуураҕа уонна спорка институтун тутууга проректора, олоҕу хамсатар күүстээх көрүүлэрдээх, киһи быһыытынан сэмэй майгылаах Петр Дмитриевич Гуляев үбүлүөйдээх 75 сааһын томточчу туолла.

Спортивнай кылаас лидерэ

Чурапчы орто оскуолатыгар үөрэнэр сылларбытыгар биһиги спорду өрө туппут кылаас этибит. Оройуоммут кииниттэн үс көстөөх Мугудай оскуолатын 10-с кылааһын үөрэнээччилэрин кытта волейболга, баскетболга силиктэһэрбит. Биһигини – Москва физкултуурунай институтун бүтэрбит Уйбаан Уйбаанабыс Ефремов, мугудайдары өрөспүүбүлүкэ күүстээх волейболиһа Василий Николаевич Оконешников үөрэтэллэрэ. Кылааспытыгар Дима Федоров, Гера Платонов, мугудайдарга Бүөккэ Гуляев, Аркадий Пермяков чаҕылхайдык оонньууллара. Үрдүк, төрөлкөй уҥуохтаах, киһини болҕомтолоохтук көрөр-истэр, ис киирбэх кыраһыабай көрүҥнээх, оччолортон боччумнаах, эппиэтинэстээх, тылын иһитиннэрэр, волейболга күүстээх сытыы охсуулардаах, баскетболга түргэн, сылбырҕа хамсаныылардаах Бүөккэ Гуляев уурбут-туппут курдук хамсаныылара харахха быраҕыллара. Хапытаан да буоларынан, кыайыы очколарын хамаандатыгар элбэхтик аҕалара. 50 сааспын туолбуппар атах оонньуутугар өрөспүүбүлүкэ аһаҕас турнирын тэрийэн ыыппыта умнуллубат кэрэ-бэлиэ түгэн. Күн бүгүнүгэр диэри спорт түһүлгэлэригэр көрсөбүт, сэлэһэбит.

Волейболга уһаарыллыы

Биһиги көлүөнэ киэн туттар, тумус ыччаппыт Бүөккэ Гуляев элбэх оҕолоох, үлэни өрө туппут Дмитрий Петрович уонна Евдокия Николаевна Гуляевтарга сэттис оҕонон төрөөбүтэ. Петя тыа сирин оҕотун сиэринэн сүүрэн-көтөн, мээчиктээн, илии-сис “хара” үлэтигэр уһаарыллан улааппыта. Үлэҕэ сыстаҕас эдэр уол оскуоланы бүтэрбит сылыгар «Оскуола – үлэ – үрдүк үөрэх» бырагырааманан Калинин аатынан холкуоска болуотунньуктаабыта. Иллэҥ кэмин киэһэлэригэр, өрөбүллэргэ көтүппэккэ волейболлууллара.

Ситиһиилэр өр күүттэрбэтэхтэрэ. 1969 с. Чурапчы улууһун волейболга хамаандатыгар киллэриллибитэ. Василий Оконешников, Алексей Собакин, Дмитрий Яковлев, Александр Догордуров, Николай Федоров, Аркадий Пермяков оонньооччулардаах хамаанда Намҥа буолбут СӨ «Урожай» уопсастыбатын күрэхтэһиитигэр үһүс бириистээх миэстэҕэ тиксибиттэрэ.

Бырамыысыланнас эйгэтигэр

Забайкальскай байыаннай уоккурукка аармыйаҕа сулууспатын кэнниттэн Омскай куоракка автодорожнай институту бүтэрэн, автомобильнай хаһаайыстыба инженер-мэхээнньигин сэдэх идэтин ылбыта. «Якутзолотопроект» бырайыактыыр институкка инженердээбитэ. Социалистическай Үлэ Дьоруойа Т.Г. Десяткин салайар «Якутзолото» хампаанньатыгар технолог быһыытынан оҥортообут бырайыактарыгар Аллараа Кураанахха “БелАЗ” улахан уйуктаах массыыналары өрөмүөннүүр сыаҕа, Усть-Куйгаҕа Депутатскай комбинатын нефтебазата, Дьокуускайга “Самородок” бассейн, “Кыайыы 50 сыла” спорт дыбарыаһа, сири хаһар тиэхиньикэни өрөмүөннүүр собуот, “Татра” грузовой массыына хапытаалынай өрөмүөнүн ыытар собуот – билигин «Алмас» маһы таҥастыыр фабрика буолан үлэлээн тигинии тураллар. Оччотооҕу ССРС уонна Чехословакия бырабыыталыстыбаларын сөбүлэҥнэринэн Чехословакияттан киириэхтээх биэс өрөмүөннүүр собуоттан биирин Саха сиригэр тутарга быһаарбыттара. Онон 1987-1989 сс. дойдулар икки ардыларыгар таһымҥа “Прага-Пиказ” диэн бырайыактыыр фирма уонна «Якутзолотопроект» бииргэ үлэлээн, собуот бырайыага оҥоһуллубута.

Петр бырайыак сүрүн технологынан ананан, собуот тутуллан үлэҕэ киириэр диэри Чехословакия проектаннарын кытары быһаччы быһаарсан, үлэтин сүнньүнэн Прагаҕа үгүстүк сылдьыталаабыта. “Якутзолотопроекка” ситиһиилээх үлэлэтин ССРС өҥнөөх металлургияҕа министиэристибэтин бочуотунай грамотатынан наҕараадалаамыта.

Ити кэмҥэ спордунан уонна туризмынан утумнаахтык дьарыктанан кэккэ ситиһиилэммитэ. Спортивнай ориентированиеҕа өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэн, Сибиир уонна Уһук Хотугу регионнарын чемпионаттарыгар кыттан, ССРС маастарыгар хандьыдаат буолбута.

«СахаВА» төрдүгэр

Петр Дмитриевич төһө да бырамыысыланнас эйгэтигэр үлэлээтэр, 1984 с. Намҥа ыытыллыбыт II-с тыа сирин спортивнай оонньууларыгар Петр Гуляев хапытааннаах Дьокуускай куорат «Урожай» ДСО волейболга сүүмэрдэммит хамаандата чөмпүйүөн үрдүк аатын сүкпүтэ.

1989 с. Дьокуускай куорат «Урожай» ДСО волейболга хамаандатын көҕүлээһининэн Саха сирин агропромышленнай комплексын иһинэн «Урожай» бастакы волейбольнай кулууба тэриллибитэ.

1991 с. олунньу 17 күнүгэр Чурапчы улууһун Одьулуунун бөһүөлэгэр Г.Н. Оконешников аатынан волейболга турнирын кэмигэр «Урожай» волейболга кулуубун тэрээһининэн Саха сиригэр Тыа сирин волейболистарын “СахаВА” кулуубу тэрийэр туһунан тэрээһин конференцията буолбута. Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин киэҥ араҥатын хабар «СахаВА” волейболга хамсааһына Чурапчы сириттэн саҕаламмыта.

Дьокуускай куорат «Урожай» ДСО волейболга хамаандатыгар кыттан, 1992 с. Чурапчыга  ыытыллыбыт IV-с тыа сирин спортивнай оонньууларыгар иккис төгүлүн бастаабыттара. Ити Чурапчыга ыытыллыбыт спортивнай оонньуулар П.Е. Барахсанов аатынан саҥалыы ураты былаанынан реконструкцияламмыт стадиоҥҥа ыытыллыбыта. Стадион киин арената, волейбол былаһаакката, икки өрүттээх көрөөччүлэр олорор тырыбыыналара Петр Дмитриевич технологическай бырайыагынан тутуллубуттара.

«Саҕах» – чөл олох төрдө

СӨ Бастакы бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев ыйааҕын сүнньүнэн,  нэһилиэнньэҕэ чөл олоҕу тутуһуннарар, чэбдигирдэр сыаллаах-соруктаах «Саҕах» өрөспүүбүлүкэ таһымнаах киин Мугудай нэһилиэгэр тэриллибитэ. Дириэктэринэн – Аркадий Гаврильевич Пермяков, дириэктэри солбуйааччынан Петр Дмитриевич Гуляев ананан үлэлээбиттэрэ. Физкултуура уонна спорт ньымаларынан  чөл олоҕу нэһилиэнньэҕэ тарҕатыы саҕаламмыта. Ол быыһыгар Петр Дмитриевич Чурапчы волейболист кыргыттарыгар тренердээбит хамаандата 1996 с. Бороҕоҥҥо ыытыллыбыт Саха сирин норуоттарын спартакиадатыгар үрүҥ көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

Кытайга

Салгыы Петр Дмитриевич “Маарыкчаан” диэн “СахаВА” иһинэн үлэлиир волейбол кулуубун тэрийбитэ. 1998 с. Чурапчыга оскуола-интэринээккэ Дьокуускайдааҕы педучилище филиалыгар волейбол тренеринэн үлэлээбитэ. Ити кэмҥэ Чурапчы педучилищетын, онтон физкултуура уонна спорт институтун устудьуоннара волейболунан дьаныһан туран дьарыктананнар, кэккэ ситиһиилэммиттэрэ. Араас таһымнаах өрөспүүбүлүкэ уонна Уһук Илин кумахха волейболга орто үөрэх кыһаларын устудьуоннарын күрэхтэһиилэригэр миэстэлэспиттэрэ. Тренер быһыытынан 2001 с. “СахаВА” кыргыттарга хамаандатын Пекин куоракка илдьэн, политехническай институт устудьуоннарын уонна оҕо спортоскуолатын хамаандатын кытары коммерческай көрсүһүү  тэрийэн кытыннарбыта. “СахаВА” аан бастаан кыраныысса таһыгар тахсан, матчевай оонньуулара буолбута.

Монголияҕа

Саха сирин историятыгар киирбит 1955 с. Саха АССР-МНР волейболистарын икки ардыгар Дьокуускайга буолбут волейболга матчевай көрсүһүү историята хатыламмыта. Ол курдук, “СахаВА” бэтэрээннэрэ Монголияҕа 2010 сыллаахха Монголия Сэбилэниилээх Күүстэрин “Алдар Хоро” диэн Спортивнай кулуубун бэтэрээннэрин кытары Улан-Баторга доҕордуу матчевай көрсүһүүлэрин үгэнигэр “СахаВА” аатыттан өйдөбүнньүк бэлэх тутарыллыбыта.

Институт кэскилэ

1999 с. Петр Дмитриевич Чурапчытааҕы судаарыстыбаннай институт хапытаалынай тутууга проекторынан үлэлиир кэмигэр ЧГИФКиС тутууларын уһун болдьохтоох былаана оҥоһуллан бигэргэммитэ. Чэпчэки атлетика манеһа, үөрэнэр корпус (УЛК), остуол тенниһин саалата, устудьуоннар олорор корпустара, 16 кыбартыыралаах олорор дьиэ, стадион, “Энергоцентр” бырайыактара ылылланнар, сакаасчыт быһыытынан үлэлээтэ. Институт сайдыыгар туһуламмыт араас хабааннаах бырагыраамалары оҥорууга, олоххо киллэриигэ үлэлэстэ. Үрдүк үөрэх кыһатын матырыйаалынай-тэхиньиичэскэй базатын, дьиэтин-уотун бырайыактарын докумуоннара үрдүк хаачыстыбалаахтык, бастыҥ технологиялары туһанан, анаммыт  болдьоххо үлэҕэ киирэллэригэр кыһаллан үлэлэспитэ  ситиһиилэрдээх буолла.

Петр Дмитриевич 2017 с. туризм кафедратын сэбиэдиссэйинэн, билигин тутар-монтаажтыыр физическэй култуура кафедратын доценынан үлэлиир, устудьуоннары физическэй култуураҕа, спорка уонна эти-сиини чэбдигирдэр хайысхаҕа, туризм теориятыгар уонна практикатыгар үөрэтэр. 2005 с. диссертациятын көмүскээн, педагогическай наука хандьыдаата.

“Арассыыйа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин физкултуураҕа уонна спорка туйгуна”, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин профессиональнай үөрэхтээһиҥҥэ туйгуна”, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин спорка бэтэрээнэ”, “СахаВА” бочуоттаах маастара ааттар, Бүтүн Арассыыйатааҕы Петр Лесгафт мэтээлин, Чурапчы улууһун бочуоттаах III таһымнаах, Саха Өрөспүүбүлүкэтин волейболга федерациятын бочуоттаах бэлиэлэрин, Ил Дархан, Ил Түмэн бочуотун грамоталарын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тутуутун министиэристибэтин бочуотунай грамотатын хаһаайыннара.

Киэҥ өрүттээх уопсастыбаннай үлэни ыытар. Чурапчы нэһилиэгин дьокутаатынан 2007-2012 сс. талыллан үлэлээбитэ. Төлөй нэһилиэгин төрүччүтүн оҥорбута, кыраайы үөрэтээччи быһыытынан Арассыыйа географическай уопсастыбатын чилиэнэ. Бэйэтин баҕа өттүнэн Чурапчы улууһун сирин-уотун, күөллэрин, үрэхтэрин сахалыы ааттарын, суолларын-иистэрин, ойуур иэнин “Яндекс картаҕа” 3000 көннөрүүнү киллэртэрдэ. Бу үлэ салҕанар.

Сахавабол – көдьүүстээх көрүҥ

Петр Дмитриевич кумахха волейболлааһыны көҕүлээбитэ “Азия оҕолоро” спортивнай оонньуулар бырагыраамаларыгар киллэриллибитэ. Өссө биир чаҕылхай идиэйэтинан былаһааккаҕа түөртүү оонньооччулаах “Сахавабол” көрүҥэ буолар. Тарҕанара буоллар, спорт маассабаһа үрдүүрэ саарбахтаммат.

Хаалыктаах хаамыы

Петр Дмитриевич 15 сыллааҕыта хаалыктаах хаамыыны  көҕүлээбитэ. Саха сирин усулуобуйатыгар сөп түбэһиннэрэн, чуолаан Чурапчы күнүн-дьылын, температуратын уратыларын тутуһан, хаамыы ньымаларын оҥоруунан дьарыктанар. Хаалыктаах хаамыы киһи доруобуйатыгар туһалааҕын бэлиэтиир, маассабай буоларын ситиһэр сыаллаах-соруктаах. Маршруттарын көрдөрөр панно ыйанан турара дьону ыҥырар-угуйар дьайыыта күүстээх.   Иллээх дьиэ кэргэн аҕа баһылыга Петр Дмитриевич, ийэлэрэ, эмиэ волейболист бэрдэ Светлана Степановна күннэтэ сарсыарда хаалыктаах хаамыынан дьарыктаналлар, ыалларыгар, түөлбэлэрин олохтоохторугар үтүө холобуру көрдөрөллөр.

Уоскуйары билбэт уҕараабат эрчимнээх дьоһун киһи, көлүөнэбит үтүө-мааны аргыһа Петр Дмитриевич Гуляев бу күннэргэ үбүлүөйдээх 75 сааһын томточчу туолбутунан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит! Айымньылаах үлэҥ энчирээбэтин, чэгиэн-чэбдик буол, дьол-соргу тулалаатын диэн алгыспытын аныыбыт!