Атын киһи кирэдьиит ылара бобулунна

Хас күн, нэдиэлэ аайы ИДьМ иһитиннэриитигэр дьон түөкүттэргэ, массыанньыктарга албыннатан, киирэн биэрэн, кирэдьиит ылан ыыппыттарын туһунан субуокканы, хомойуох иһин, ааҕабыт, истэ олоробут. Суумалара да аҕыйаҕа суох, ботуччу, мөлүйүөнүнэн!

Дьэ бу сыл кулун тутар 1 күнүттэн дьон-сэргэ кэтэспит, кирэдьиити бэйэ бобор (самозапрет) саҥа сокуонунан, дистанционнай да буоллун, бааҥҥа да баран ылыы буоллун, эн ааккынан атын дьон ылаллара бобулунна. Ол эбэтэр эн тус бэйэҥ көҥүлэ суох ханнык да баан кирэдьиит биэрбэт. Эмиэ да абараҕын, тоҕо бу сокуон эрдэ оҥоһуллубатаҕай, төһөлөөх киһи олоҕун оҥкула хамсаабакка, иэс ытарчатыгар ылларбакка холкутук олоруо этэй диэн. Мөлүйүөнүнэн кирэдьиит ылан албыннатан баран бэйэлэригэр тиийиммит, балыыһа дьоно буолбут, арахсыбыттар, аймаммыттар олус үгүстэр.

Саҥа сокуон хайдах үлэлиирий?

Суруйалларынан, сервис үлэлээбитэ икки хонук иһигэр 3,4 мөлүйүөн кэриҥэ киһиэхэ интэриэһи үөскэппит. Ол эрэн ыксаамаҥ, «Госуслуги» нөҥүө киирэн сайабылыанньа биэрэр кыах балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри баар буолуо диэн эрэннэрэллэр. Кирэдьиит ылары бэйэ бобуута ипотекаҕа, үөрэх кирэдьиитигэр үлэлээбэт, тоҕо диэн онно улахан куттала суох.

Кирэдьиити бэйэ бобуута диэн тугуй уонна тоҕо нааданый?

2024 сылга РФ бэрэсидьиэнэ кирэдьиит быраабылатыгар уларыйыы киллэрэргэ сокуоҥҥа илии баттаабыт, бу докумуоҥҥа олоҕуран, 2025 сыл кулун тутар 1 күнүттэн дойдубутугар саҥа судаарыстыбаннай өҥө үлэлээтэ. Ол көмөтүнэн гражданнар бааннартан уонна микрофинансовай тэрилтэлэртэн (МФО) кирэдьиит ылыытын бобууну тус  бэйэлэригэр олохтуохтарын сөп.
Кирэдьиити бэйэ бобуута – бу кирэдьиит уонна иэс ыларга хааччах туруорарга кыах. Ол туһунан бэлиэни киһи кирэдьиитин историятыгар туруораллар.

Бэйэ бобуута оҥоһуллар:

* баааннарга потребительскай кирэдьиити ыларга;

* МФО иэс ыларга;

* кирэдьиит каартатын ылар дуогабардарга.

Бэйэ бобуута оҥоһуллубат:

* ипотекаҕа;

* автокирэдьииккэ (ТС солуоҕунан хааччыллыбыт буоллаҕына);

* үөрэнэргэ кирэдьиит, төлөбүр тута үөрэх тэрилтэтигэр төлөнөр (бу кирэдьиит көрүҥнэригэр массыанньыктааһын суоҕун тэҥэ);

* кирэдьиит каарталаах дьоҥҥо харчыны биэрии;

* поручитель буолуу дуогабардара;

* урут бэриллибит кирэдьиити эбэтэр займы төлүүргэ.

Кирэдьииккэ бэйэ бобуута тоҕо киллэрилиннэ?

Бэлиэтээн эппиттэринэн, Арассыыйаҕа массыанньыктааһын аһара үрдээбит: 2024 сылга бааннар, 2023 сылга тэҥнээтэххэ, түөкүттэр эпэрээссийэлэрин икки төгүл элбэҕи тохтоппуттар. Ол да буоллар ааспыт сылга түөкүттэр гражданнартан 27,5 млрд солкуобайы үктэтэн ылбыттар. Маныаха, Арассыыйа Бааннара сыаналыылларынан, уоруллубут үп 40% кэриҥэ — бу кирэдьиит нөҥүө ылыллыбыт харчы. Онон, түөкүттэр сиэртибэлэрэ бэйэлэрэ мунньубут харчыларын эрэ биэрбэттэр, өссө иэскэ ыйаналлар.

Онон, Арассыыйа Баана массыанньыктартан көмүскэнэр саҥа механизмы киллэрэргэ этэн, сокуоммут эппиппит курдук бу ыйтан үлэлээн эрэр. Ханнык баҕарар киһи «Госуслуги» портал нөҥүө кирэдьиити ылары бэйэтигэр бобор өҥөнөн туһаныан, оттон балаҕан ыйыттан МФЦ тиийэн оҥотторуон сөп буолар.

Бэйэ бобуута хайдах үлэлиирий?

Этэн аһарбыппыт курдук, ким баҕарар «Госуслуги» киирэн тус кабинетыгар өҥөнү оҥотторуон сөп. Бу соторутааҕыта, биир балтым мин бу өҥөнү оҥоттордум, бэрт түргэн, аҕыйах мүнүүтэ иһигэр эбит диэн баран аймахтар бөлөхтөрүгэр сүбэни ыыппыта, онон ааҕааччыларбытыгар судургу буоллун диэн быһааран ыытабыт.

«Госуслуги» киирэҕит: кирэдьииккэ бэйэ бобуута (самозапрет не кредиты) булаҕыт. Робот тута маннык өҥөнү ыларга ыҥырар. Салгыы маннык пууннарынан бараҕыт.

Эһиэхэ бигэргэммит электроннай сурутуу уонна ханнык баҕарар электроннай илии баттааһын наада.

Сайабылыанньаны көрүү — икки күҥҥэ диэри.

Эһиги быһаарыыгыт туһунан иһитиннэрии кирэдьиит историятын бюротугар киириэҕэ. Бастакы иһитиннэриини ыллыгыт да, нөҥүө күнүттэн бобуу үлэтэ саҕаланан барар.

Микрокирэдьииттэргэ, кирэдьиит каарталарыгар уонна потребительскай кирэдьииттэргэ бобуу туруортарыаххытын сөп.

Бобууну бэйэҕит талаҕыт:

✔ Бүтүннүү диэҥҥэ бары бобуу киирэр;

✔ Сороҕо: тэрилтэ көрүҥүттэн уонна хайдах баҕараргыттан (онлайн эбэтэр тус бэйэҥ тиийэн).

Оҥоһуллар өҥө, биллэн турар, босхо. Бобуу болдьоҕо суох, ол эрээри хаһан баҕарар тиийэн өһүлтэриэххин сөп.

Бобууну бэйэҕэ эрэ туруоруохха сөп. Аймахтаргытыгар тарҕаммат, бэл, кинилэртэн дэбиэринэстээх да буоллаххына.

Кирэдьиити бэйэ бобуута – бу саҥа быраактыка буолбатах эбит. 2024 сыл күһүнүттэн  Арассыыйа ханнык баҕарар олохтооҕо баан офиһыгар бэйэтинэн тиийэн кирэдьиит биэриини бобуу туһунан сайабылыанньатын биэриэн сөптөөҕө.

«Бу табыгаһа суоҕа, онон массыанньыктар ханнык баҕарар итэҕэйимтиэ, чараас киһини бэйэ бобуутун туруорбатах бааныгар баран кирэдьиит ыл диэн тылларыгар киллэрэр кыахтаахтара. Маны таһынан, манан өссө суобаһа суох маҕаһыыннар, атыылаһааччы иннин-кэннин быһаарбакка, ыарахан сыаналаах малы ылалларыгар араас тэрилтэттэн кирэдьиит ыларга тылларыгар киллэрэллэрэ баар суол. Онон, бу саҥа сокуон, чуолаан «Госуслуги» нөҥүө оҥотторуу олус табыгастаах, сокуон таһаарааччылар биир бастыҥ көҕүлээһиннэрэ буолар», – диэн этэллэр.

Арассыыйа Баанын эксперэ этэринэн, бобууну оннооҕор хаһан да кирэдьиити, иэс харчыны ылбатах да киһи туруортарыан сөп. Кирэдьиит историятын бюрота киниэхэ кирэдьиит историята оҥорон бэйэ бобуутугар киллэрэр. Кирэдьиити бэйэ бобуутун туһунан иһитиннэрии тус кабинеккытыгар кэлэр.

Бэйэ бобуутун көтүрүү

Дьэ, кырдьык, кирэдьиит эбэтэр заем наада буоллаҕына, гражданин бэйэ бобуутун көтүрэр кыахтаах, эмиэ хайдах оҥотторбутун курдук – «Госуслуги» эбэтэр МФЦ нөҥүө.

Маныаха «Госуслуги» нөҥүө бобууну көтүрэргэ Госключ УНЭП эбэтэр УКЭП наада буолар (электроннай илии баттааһыннар, толору интэриниэккэ киирэн көрүөххүтүн сөп). Бу массыанньыктартан эбии көмүскэнии наадатыгар оҥоһуллубут. Бобууну гражданин кирэдьиит историятыгар киирэн оҥордохторуна, иккис күнүгэр көтүрүллэр.

Бэйэ бобууну туруорууну аккаастыахтарын сөп дуо?

Сайабылыанньаҕа аккаастыыр кыахтара суох, тоҕо диэтэххэ «Госуслуги» порталга бэлэм шаблоҥҥа эбэтэр МФЦ нөҥүө оҥоһуллар, ол кэннэ кирэдьиит историятын бюротугар тиэрдиллэр.

Ол эрэн МФЦ нөҥүө илиинэн сайабылыанньа суруйан биэриигэ бобууну туруорууга аккаастыахтарын сөп: холобур, кирэдьиит историятын бюротугар бэрэбиэркэ кэмигэр докумуоҥҥа туох эрэ сыыһаны буллахтарына эҥин. Барыта чуолкайдаммытын кэннэ сайабылыанньаны өссө ылаллар. Онон булгуччу аккаас диэн көрүллүбэт.

Бэйэ бобуутун туруортарыах иннинэ атын кирэдьииттэри сабыахтааххын дуо?

Баар кирэдьииттэргин уонна займнаргын болдьоҕун иннинэ сабар, төлүүр наадата суох. Быһаарбыттарынан, кирэдьиити бэйэ бобуута билигин баар кирэдьииттэргэр уонна займнаргар тарҕаммат, кредитнэй каарталарга үбү-харчыны ыларгар мэһэйдээбэт. Ол эбэтэр үлэлии турар кирэдьииттэр хаалыахтара, оттон саҥа кирэдьииттэри ылар сатаммат.

Бэйэ бобууну оҥорор ордук кимҥэ туһалыаҕай?

Бу гражданнары массыанньыктартан уонна толкуйа суох үп-харчы боппуруоһун быһаарыыттан көмүскүө. Бастатан туран:

* Кирэдьииттэн аһара тутулуктаах дьону. Улахан наадата суохха займнары ылыынан үлүһүйэр дьон бэйэлэрин эрдэттэн үп-харчы балаһыанньатыгар хааччахтыырга сэрэтиэхтэрин сөп.

* Сааһырбыт гражданнарга уонна аһара итэҕэйимтиэ дьоҥҥо. Кирэдьиити бэйэ бобуу албыҥҥа киирэн кирэдьиити ылыыны биллэрдик аҕыйатыа.

* Уустук балаһыанньаҕа сылдьар дьоҥҥо. Ити саҥа иэстэртэн көмүскүө уонна күһэлэҥ дьайыылартан куотарга туһалыа, холобур, атын үһүс киһи сабыдыалыттан.

Онон кирэдьииккэ бэйэ бобуутун киллэрии – бу, биллэн турар, олус суолталаах миэрэ. Массыанньыктар этиилэринэн кирэдьиити ылыы аҕыйыа уонна харчы киниэхэ чахчы наада буоларыгар толкуйдуурга бириэмэ биэриэ.

Ол да буоллар, төһөлөөх бобуу, хаайыы оҥордуннар, төһө да саҥаны киллэрдиннэр, киһи быраабылалары тутуспат – түөкүттэри кытта салгыы кэпсэтэр, кини тугу эппитинэн сылдьар, счеттарыттан харчы устан аферистарга биэрэр, чугас дьонуттан ону кистиир буоллаҕына, этэргэ дылы, «арбаҕастаах да абыраабат».

Онон, хаһан баҕарар саамай күүстээх ньыманан, көмүскэлинэн киһи бэйэтин сэрэҕэ бастакы миэстэҕэ хаалар. Туора киһи «ыраахтааҕыбын» даҕаны диэн харчы туһунан кэпсэтиини саҕалаата да, эн тус дааннайгын ылаары уонна СМС кодтарын билээри гынар да – тута төлөпүөнү ууран кэбис.