Арбуһу олордооччуга сүбэлэр

Кэнники сылларга Сахабыт сирин оҕуруотчуттара арбуз, дыня, дьаабылыка уо.д.а.  курдук урут киэҥник тарҕамматах көрүҥнэри хото олордор буоллулар. Соҕуруу дойду хаппырыыс үүнээйитин сөпкө харайан, кылгас сайыҥҥа ас ылыы бэйэтэ уустук, сыралаах үлэни эрэйэн эрдэҕэ. Манна, чахчы, ис дууһаларыттан оҕуруоту харайарга дьаныардаах, үүнээйигэ сыстаҕас дьон ситиһиилэнэллэр. Араастаан эспэримиэннээн, тус бэйэ уопутугар олоҕуран дьоҥҥо сүбэ-соргу буолар үтүө санаалаах оҕуруотчуттар бааллара үөрдэр. Билиҥҥи үйэҕэ тарҕаммыт бассаап, телеграм ситимнэригэр оҕуруотчуттар сүбэлэһэр, санаа үллэстэр бөлөхтөрө маныаха олус туһалаахтар.
Биир оннук арбуз, дыня олордооччуларга бассаапка сүбэ-соргу биэрэр бөлөхтөөх оҕуруотчутунан Нам Модутугар олохтоох Спиридон Титович Шамаев, бөлөх кыттыылаахтара ааттыылларынан, “куратор Испирдиэн” буолар. Спиридон бэйэтин курдук оҕуруот аһын олордууну сэҥээрэр, интэриэһиргиир дьоҥҥо ис сүрэҕиттэн көмөлөһөр, сүбэлиир суруйуулара, видеолара атын да бөлөхтөргө киэҥник тарҕаналлар. Шамаевтар элбэх оҕолоох, хас да сиэннээх ыал, киэҥ бааһыналарыгар бэйэ сииригэр анаан үүнээйи арааһын олордон дьарыктаммыттара хас да сыл буолла.

*Саха сиригэр ситэр суортар

– “ Ультраранняй”, “скороспелай”;

* Арассаада олордор кэм

– муус устар ый ортотуттан;

* Бааһынаҕа олордор кэм

– Бэс ыйын 20-гэр диэри;

* Ситэр кэмэ

– Атырдьах ыйын ортотуттан (40-45 күнүнэн ситэр).

Арбуз арассаадатын олордуу

– Арбуз арассаадатын муус устар ый ортотуттан араскы тартаран олордобут. Сиэмэтэ аһара сииктээҕи сөбүлээбэт, тумнастан хаалар, онон ону учуоттуур наада. Муус устарга олордор ордук, бастакы олордуу мөлтөхтүк таҕыстаҕына, иккистээн олордорго бириэмэ баар буоларын курдук. Эппитим курдук, буорга тута олордубакка, бастаан силис тартаран баран пластиковай ыстакааннарга ыһабын. Тэпилииссэ буорун туттуохха сөп. Бу ыстакааныгар кини биир ый, ол эбэтэр  ыам ыйын ортотугар диэри турар. Үүнээйибитигэр көрөн 3-4 күнҥэ биирдэ элбэх соҕустук уу кутабыт. Күн аайы уу кутар табыллыбат, үүнээйигит уһаан уонна тумнастан хаалыа. Олорор иһитэ аннынан хайаан да ордук уута барарын курдук хайаҕастаах буолуохтаах. Биир ый кэннэ оттуллар тэпилииссэҕэ таһаарыахха сөп. Арбузпутун бу бириэмэҕэ атын улахан соҕус иһиккэ көһөрөбүт. Көһөрбүт иһиппитигэр өссө биир ый турарын курдук, буора элбэх буолуохтаах. Мин кыракый 17×28 кээмэйдээх будерброд салапааныгар көһөрөөччүбүн. Маннык пакеттар хаһаайыстыбаннай эбэтэр кууһунан атыылыыр маҕаһыыннарга бааллар. Арбуз кумах куйаар үүнээйитэ буоларын быһыытынан, кумахтаах сири сөбүлүүр. Кумах, перегной эбэн оҥорон биэрдэххэ, туой буордаах сиргэ да үчүгэйдик үүнэр.

Таска таһаарыы

– Таска олордорбутугар сирин эрдэ бэлэмниибит. Үрдүк кирээдэни оҥоробут, ол кирээдэбитин боростуой сырдык, курдары көстөр салапаанынан сабабыт. Миэтэрэлээх салапаан 1 м 50 см кээмэйдээх «рукав» буолар, ону икки гына аҥаардыыбыт, 10 ук үүнээйигэ 12 м салапаан барар. Арбуһу бэс ыйын 20-гэр диэри таска олордуохха наада. Аһара эрдэ таһаарар эмиэ куһаҕан. Ол халлаан туругуттан тутулуктаах, улуус-улуус аайы араастаһар. Хайаан да бары баччаҕа таһаарыҥ, хомуйуҥ диир кыаллыбат. Дьыл кэлиитэ сыл аайы араастаһар. Таһаарыах иннинэ кирээдэтин эрдэ салапаанынан сабан бэлэмнээн кэбиһэр ордук, буора үчүгэйдик ирэ уонна сылыйа туруо. Быһа холоон бэс ыйын 10-15 чыыһылаларыгар салапаанынан сабан сылытан бэлэмнээбит кирээдэлэрбитигэр икки ардылара 1 м гына тэйиччи олордуталыыбыт. Кирээдэ икки арда 2 м, оттон  үүнээйибит икки арда 1 м усталаах буолуохтаахтар. Арбуз силиһэ дириҥҥэ киирбэт, туора диэки, кытыытынан үүнэр.

Сайыҥҥы көрүү

– Эбии аһатыыга анаан ынах хойуутун эбэтэр куурусса сааҕын улахан иһиккэ кутан убатыллар. Биир нэдиэлэ туран көөнньүбүт сүөһү уоҕурдуутун 1 л×10л ууга, онтон куурусса уоҕурдуутун 1 л×20л ууга суурайан, 4-5 укка үллэрэн кутабыт. Сыыс отун ыраастыыбыт. Арбузпут угун быспаппыт, саҥа тахсыбыт астарын илиибитинэн тыыппаппыт. Куоппаһырдыы үлэтин үөн-көйүүр бэйэтэ оҥорор. Арбуз аһа куоппаһыран улаатан саҕалаатаҕына, 40-45 күнүнэн ситэр. Үүнээйибит аһа улаатан эрдэҕинэ, анныларыгар сиргэ сыстыбат гына мас дуу, пластик дуу сыттыктары ууран биэрэбит. Сииктээх сиргэ сыста сыттаҕына, ол сиринэн сытыйан барар. Атырдьах ыйын ортотуттан сиппит арбузтары талан сиэн саҕалыахха сөп.

Ууну кутуу

– Ууну, дьэ, сөбүлүүр үүнээйи. Бастаан утаа уонча хонукка биирдии укка 10 л биэдэрэнэн суоттаан, нэдиэлэҕэ биирдэ кутабын, аһа улааттаҕын аайы онтугун эбэҕин. Куйаардаҕына, кирээдэ икки ардыгар эмиэ олох халыччы гына кутабын.

Арбуз сиппитин хайдах быһаарабыт

– Куоппаһырбыт күнүттэн 40 хонугунан сииргэ сөп буолар. Онон хайаан да бэлиэтэнэн кэбиһэр ордук. Ардыгар, куйаас сайыҥҥа, 30 да күнүнэн ситээччи. Арбуз үүммүт угугар, аттыгар кыра, тыл курдук сэбирдэх (лопатка дэнэр) уонна эриллэҕэс “усиктаах”, онто хагдарыйарыттан эмиэ сирдэтиэххэ сөп.

Прививкалааһын

– Саҥа олордооччулар быйыл сатыахпыт суоҕа диэтэххитинэ, прививката да суох олордуоххутун сөп. Бэйэтин да силиһинэн албастаатахха үүнэр. Эбэтэр аҕыйаҕы прививкалаан көрүөххүтүн син.

Подвойу (лагинария эбэтэр анал подвой) уонна привойу (арбуз бэйэтэ) прививкалааһын бэйэтэ туһунан быраабылалаах. Тоҕо прививкалыыбытый? Арбуз силиһэ мөлтөх буолар. Тымныы сайын буоллаҕына ыалдьар. Фузариоз диэн олус куһаҕан ыарыы баар. Онно ыллардаҕына, уга өлбүтүнэн барар. Ол иһин прививкалыырга дьулуһабыт. Сайына үчүгэй буоллаҕына, бэйэтинэн да этэҥҥэ үүнэр. Подвойу арбуз иннинэ олордуллар. Прививкалыырга подвойбутун үөһэттэн аллараа биир сэбирдэҕин хаалларан кырыыбалыы сытыы лезвиенэн быһабыт. Арбуһу аллараттан үөһэ быһабыт. Арбузпутун кытта лагинариябытын хайа быһыллыбыт сиринэн холбоон, лагинариялаах өттүттэн анал прищепканан туттаран кэбиһэбит. Оһор кэмигэр туһунан харайыы ирдэнэр.

Кулун тутарга тугу олордуохха

Арассааданы үүннэрии оҕуруот аһын олордуу сезонун биир сүрүн түһүмэҕэ буолар. Арассаада хайдах тахсарыттан сыллааҕы үүнүү түмүгэ улахан тутулуктаах. Манна үүнээйи көрүҥүттэн араастаһар тустаах быраабылалары тутуһуохха наада.

Кулун тутар – арассааданы олордуу үгэнэ. Өлгөм үүнүүнү ылыы сөптөөх кэмҥэ олордууттан эмиэ тутулуктаах. Кулун тутар бастакы аҥаарыгар диэри биэрэс уонна баклажан олорон бүтүөхтээхтэр. Оттон 25-кэ диэри помидору олордуохха сөп. Тэпилииссэҕэ олордуллары арыый хойутаан олордуллар. Эрдэ сиир оҕурсуну ый бүтүүтүттэн арассаадалаан барыахха сөп.

Оттон сибэкки үксэ (петуния, цинния, астра) кулун тутар бастакы аҥаарыгар диэри олордуллар. Бархатцылар, лаватера, космея курдуктар хойутуу ыһыллыахтарын сөп. Сорохтор тута буорга ыһаллар. Ол эрээри арассаадаламмыт эрдэ сибэккилиир.

Ый халандаарынан арассаада олордорго тоҕоостоох күннэр: кулун тутар 4, 5, 8, 9, 12, 20, 27 күннэрэ.

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан