Антонина Григорьева: «Аҕам аата Рейхстаг истиэнэтигэр хаалбыта»

Хас биирдии киһи кинигэ курдук, арыйдах аайы бииртэн биир интэриэһинэй кэлэн иһэрин курдук, кэпсэтэн истэххинэ кини туһунан билэриҥ элбээн, эбиитин уруккуттан билсэр курдук буолан бараҕын. 
Бүгүҥҥү ыалдьытым Антонина Тарасовна Григорьева, СӨ муниципальнай сулууспатын туйгуна, СӨ муниципальнай сулууспатын бэтэрээнэ, «100 лет Профсоюзу работников государственных учреждений России», «Таатта улууһа сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэлэрдээх, Уус Амма нэһилиэгэр «Үһүс көлүөнэ» түмсүү салайааччыта.

Оҕо сааһым күндү өйдөбүллэрэ

Билигин Таатта, оччолорго Алексеевскай оройуон Уус-Амма нэһилиэгэр Уодай диэн учаастак баара, онно 1960 сыллаахха кулун тутар 4 күнүгэр күн сирин көрбүтүм. Дьонум 1959 сыллаахха ахсынньы 15 күнүгэр ыал буолбуттар, мин бастакы оҕобун. Бииргэ төрөөбүт алтыа этибит, икки оҕо кыра саастарыгар өлбүттэр, онон төрдүө буолан улааппыппыт, икки уол, икки кыыс баарбыт, бары эһээ, эбээ буолан олоробут.

Уодайга икки сыл олорбуппут. Аҕабын быыбардаан сэкирэтээр оҥорбуттар, онон Чымынаайыга көһөн кэлбиппит, онтон ыла күн бүгүҥҥэ диэри онно олоробут.

Оҕо сааһым наһаа үчүгэйдик, көҥүллүк ааспыта. 1967 сыллаахха 7 сааспын туоламмын Чымынаайы аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ киирбитим. Маҥнайгы учууталбыт Мария Петровна Прокопьева 24 оҕону туппута, уонна 24 буолан Харбалаах орто оскуолатын бүтэрбиппит. Биллэн турар, ол оҕолор бары тутуспутунан бииргэ үөрэммэтэхпит, ким хаалан, ким баран-кэлэн, ол эрээри ахсааммыт син биир уларыйбатаҕа. 

Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан редколлегияҕа сэкирэтээр этим, эркин хаһыатын таһаарарбыт. Оҕолортон интервью ылбыта буолан кылаас үлэтин суруйабын, хайыыбын, ол курдук оскуолабын бүтэриэхпэр диэри сэкирэтээрдээбитим. Ону таһынан санитарнай сектордаабытым, ырааһы көрөҕүн, таҥастарын-саптарын, тыҥырахтарын бэрэбиэркэлиигин.

Уопсайынан оҕо сааһым туһунан үтүө эрэ өйдөбүл хаалбыт. Күн көҥүл оонньоон-көрүлээн, Амма ыраас уутугар сөтүөлээн, сайынын оттоон, күһүн отонноон, ийэлээх аҕабыт далбарыгар олус дьоллоохтук улааппытым.

Үлэбэр олус эппиэтинэстээх этим

1977 с. оскуолабын бүтэрэбин. Оччолорго «Оскуола-производство-үрдүк үөрэх» девиһинэн кылаас бары тутуспутунан сопхуоспутугар, дойдубутугар үлэлии хаалбыппыт. Мин доруобуйабынан ыанньыксыттаабатаҕым. Атыттар ким ыанньыксыт, ким тырахтарыыс, суоппар буолбуттара.

1977-1978 сс. оскуола 50 оҕолоох интэринээтигэр иитээччитинэн үлэлии киирбитим. Ол сылдьан уопсастыбаннай ноҕорууска быһыытынан старшай пионер баһаатайынан  үлэлээбитим. Баайаҕа оскуолатын пионер баһаатайа Андросова Т.И. бастыҥ үлэлээҕин истэммин, суругунан суруйсан сүбэлэтэр этим. Оскуолаҕа дириэктэринэн Иванов Афанасий Константинович үлэлии сылдьар кэмэ. Пионерскай үлэ райкомол оскуолатааҕы салаатын  (Морхоева А.А., Эртюкова Д.П.) салайыытынан, кини ыытар, ирдиир былаанынан барара. Араас тиэмэлэргэ дружина сбордара ыытыллаллара. Нэһилиэк пионер баһаатайдарын түмэн Анастасия Александровна Чурапчыга уопут атастаһыннаран, семинарга илдьэн үөрэттэрэн кэлбитэ, пионерскай үлэбитигэр төһүү күүс буолбута.

Дьэ, күүстээх үлэ ньиргийбитэ. Оччолорго бары да көхтөөхтөр, туохха барытыгар кыттан иһэллэр. Биир дойдулаахпыт Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, капитан Слепцов Трофим Николаевич аатынан ИДК (Интернациональнай доҕордоһуу кулууба) үлэтин тэрийбитим, 10 оҕолоох кулууп пионердара араас өрөспүүбүлүкэ оҕолорун кытары суругунан доҕордоһон, В.И. Ленин аатынан музейдары, Эстонияҕа Тарту куорат 3-с  оскуолатын 7-с кылааһын оҕолорун кытары билсэн суруйсубуппут.

Үөрэммит  оскуолабыт 50 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтииринэн ИДК оҕолоро урут оскуолаҕа үөрэммит оччотооҕу оҕолору, учууталлары көрдөөн, булан, кинилэри кытары суруйсан, матырыйаал хомуйан, дьон ахтыытын, хаартыскаларын оскуолаҕа туттарбыппыт. Сэрии уонна үлэ бэтэрээннэрин кытта, оройуон уонна нэһилиэк биллиилээх дьонун кытары көрсөр пионерскай сбордар, линейкалар ыытыллаллара. Чэ, ити курдук кэпсээтэххэ буолунай буоллаҕа.

Икки бүтэһик сылбар үлэлээн дружинабыт правофланговай буолары ситиспитэ, бу оччолорго саамай улахан наҕараада этэ.

Былырыын Саха сиригэр Пионерия төрүттэммитэ 100 сылыгар кинигэ оҥорбуппут быйыл таҕыста, онно пионер баһаатайдар эппиэтинэс ыламмыт оскуолабыт пионериятын туһунан мин Чымынаайы хаһан төрүттэниэҕиттэн ол историятын суруйан биэрбитим, хаартыскалаан, хайаан.

22 сааспар – кулууп дириэктэрэ

Интэринээппитигэр сарбыйыы буолбута, онно мин түбэспитим, онон 1982 сыллаахха, баара-суоҕа 22 сааспар, кулуупка биир сыл худругунан үлэлээн бараммын 1983 сылтан 1990 сылга диэри дириэктэрдээбитим. Култуурунай-сырдатар училищеҕа кэтэхтэн үөрэнэн режиссер идэтин ылбытым.

Кулууппуттан тохтоон оҕолонон уоппускаҕа олорбутум. Онтон 1994 сылтан 2016 сылга диэри Уус Амма нэһилиэгэр олохтоох дьаһалтаҕа исписэлииһинэн үлэлээбитим. Ол сылдьан эмиэ үөрэммитим. ДВАГС кэтэхтэн бүтэрбитим.

2022 сыл күһүнүгэр оскуола музейа үлэтэ тохтоон хаалан, нэһилиэккэ көһөрбүппүт. Онно биир толору сыл «хранитель музея» үлэлээбитим. Туох баар салааларынан арааран сааһылаан, экспонаттарын эҥин барытын орун-оннуларыгар уурталаан, дьааһылаан, үлэ бөҕөтүн көрсүбүппүт. Онтон дэриэбинэ кииниттэн тэйиччи сиргэ саҥа дьиэ туттан, ыраатаммын, үлэ чааһын тутуһуо суохпун диэн тохтообутум.

Үлэлиирим тухары наар уопсастыбаннай ноҕоруусканы илдьэ сылдьыбытым, идеологическай сектор этим, онтон талыллан, быыбарданан, алта сыл хомсомуолга сэкирэтээрдээбитим. Дьаһалтаҕа киириэм иннинэ «Чэчир» түөлбэ салайааччыта буолбутум, онтон дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ оҥорбуттара. Уон сыл устата бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлинэн сылдьыбытым. Билигин 60-тан тахсыбыт дьону түмэн «Үһүс көлүөнэ» диэн түмсүүлээхпит.

Нэһилиэнньэбит олус түмсүүлээх

Билигин, ханна да буол, түмсүүлээх, биир санаанан сылдьан үлэлиэххэ-хамсыахха наада. Биһиги да нэһилиэкпит дьоно онтон туора турбаттар. Уопсайынан, ыарахан кэм, дьыл-хонук сатыылаатаҕына, дьон ордук түмсүүлээх буоларын кэм-кэрдии туоһулуур. Биһиги нэһилиэк халаан уутугар түөртэ улаханнык баран турабыт. Ол кэмҥэ тутуспутунан, бэйэ-бэйэни өйөһөн, көмөлөсүһэн, нэһилиэнньэбитин быыһаабыппыт, халаан содулун туоратыспыппыт. Манна дьэ ким туга, хайдаҕа көстөр, ким да туора турбат. Оннук түмсүүлээх буоларбыт билигин СВО саҕаламмытын кэннэ эмиэ дакаастанна. Үлэ, көмө бөҕөтүн ыытабыт, тэрийэбит. Биир дойдулаахтарбытыгар, уолаттарбытыгар иистэнэбит, харчы хомуйабыт, хаххаланар сиэккэ өрөбүт, харысхаллары, блиндаж чүмэчитэ оҥоробут, отунан набор бэлэмниибит. Ити курдук бэйэбит кылааппытын киллэрэ турабыт.

Аны сайын улууспутугар «Манчаары оонньуулара» ыытыллаллар. Онно нэһилиэкпитигэр 160 олбох оҥорорго түһээн түһэрбиттэрэ, ону таһынан биһиги түмсүүбүт 40 устууканы оҥоро сылдьабыт.

Уус Амма нэһилиэгэр 1994 сылтан дьаһалтаҕа сүрүннүүр исписэлииһинэн үлэлии сылдьан толкуйдаан көрбүтүм, нэһилиэкпит төрүттэммит сыла чуолкайа суох эбит.

Нэһилиэкпит 80 сылын бэлиэтээри олордохпутуна, Чычымах олохтооҕо, историк А.К. Татаринов национальнай архыыпка бэйэтин нэһилиэгин историятын докумуоннарын хасыһа сылдьан Уус Амма Одай аҕа ууһун туруорсуу суругун буллум диэбитин истэн, үлэбинэн Дьокуускайга нэдиэлэ бүтэһик күнүгэр киирэ сылдьан, Аким Константиновичтыын болдьоһон национальнай архыыпка көрсөн, сайаапка биэрэн, көҥүл ылан, бэнидиэнньиккэ докумуон куопуйатын ыларга болдьоһон кэлбитим. Оруобуна биир дойдулаахпыт, «Уус Амма» ТХПК дириэктэрэ Атастыров Н.Н. куоракка үлэтинэн киирэ сылдьара. Аким Константиновыһы көрсөн докумуону ылан, хаартыскаҕа түһэннэр, үөрэн-көтөн кэлбитэ.

Урукку үөрэхтээх дьоммут туруорсуу суруктарын ааҕан бараммыт, бу грамотнайдарын, туох баар кыһалҕаларын барытын туруорсан суруйбуттарын көрөн, нэһилиэнньэ сөҕүү-махтайыы буолбута.

1911 с. Боотурускай улуус 1-кы Дьохсоҕон нэһилиэгиттэн Уодай аҕатын ууһун араарар туһунан оччотооҕу нэһилиэк бас-көс дьоно, үөрэхтээх ыччаттара туруорсубуттар. Ол курдук Поликарп Иванович Слепцов уонна Семен Васильевич Большаков 1911 с. ахсынны 20 күнүгэр Саха уобалаһын Губернаторыгар бастакы көрдөһүүлэрин түһэрбиттэр. Ол көрдөһүүлэригэр маннык суруллубут: «1-кы Дьохсоҕон нэһилиэгэ 5 аҕа ууһуттан турар: Уодай, Түөкэй, Маҕарас, Кыйыгый уонна Маҕаас. Уодай аҕатын ууһа туспа Уус Амма нэһилиэгэ диэн буолуон баҕарар. Сүрүн төрүөтүнэн буолар олус киэҥ сиринэн тайаан сытарбыт (25 көс). Араас түһүүнү-тардыыны, ыйыыны-кэрдиини кэмигэр толорбоппут. Сиргэ сыһыаннаах боппуруостары сылы сыллаан соһобут. Кыра нэһилиэк салайарга хобул, салалта ыйыытын кэмигэр толороҕун. Онон бу көрдөһүүбүтүн ылынаргар үҥэн-сүктэн көрдөһөбүт. 1911 с. сэтинньи 5 күнүнээҕи уурааҕы уонна көрдөһүүлээхтэр испииһэктэрин хос сыһыарабыт».

Сурукка итини тэҥэ Уодай аҕатын ууһугар барыта 223 киһи олороро, ол иһигэр 106 үлэни кыайар киһи баара ыйыллыбыт.

Онон нэһилиэкпит 100 сылын бэлиэтээбиппит, архыыпка хасыһан И.И. Крафт илии баттааһыннаах быһаарыыны булан ылан, төрүттэммит сылын билбиппит.

Өрөспүүбүлүкэ күнэ – улахан суолталаах бырааһынньыкпыт

Оччолорго эдэркээн, 20-риттэн эрэ тахсыбыт уолаттар туруорсан туһунан өрөспүүбүлүкэ буолбуппутун хайаан да бэлиэтиир биһиги көлүөнэ дьон кинилэргэ махталбыт, сүгүрүйүүбүт буоллаҕа. Ол курдук уһуйаан, оскуола оҕотуттан саҕалаан кылаас чаастара, быыстапкалар куруутун ыытыллаллар.

Бу күннэргэ нэһилиэкпитигэр субуотунньуктар буолаллар, сылын аайы ууга барар нэһилиэк буоламмыт туох баар үлэни эрдэттэн ыыталлар, баһылыкпыт Васильев Егор Владимирович эдэр исписэлиис уолаттардаах, үлэни кыайа-хото туталлар, эвакопуунтан саҕалаан барытын субуотунньугунан оҥороллор. Сибилигин түөлбэлэринэн, тэрилтэлэринэн ырааһырдыы үлэтэ саҕаламмыта. Күүстээх болҕомто СВОҕа сылдьар дьоммутугар ууруллар, кинилэр дьиэ кэргэннэригэр көмө оҥоһуллар. Нэһилиэк биир киһи курдук туора турбакка көмөлөһөр. Онон өрөспүүбүлүкэбит күнүн биһиги нэһилиэк күргүөмнээхтик,  түмсүүлээхтик, үлэлээн-хамсаан, субуотунньуктаан көрсөр.

Дьоммунан киэн туттабын

Ийэм Протопопова Екатерина Васильевна диэн, ийэтэ кинини төрөтөрүгэр өлөн, эбээлээх эһээтэ ииппиттэр. Тыыл бэтэрээнэ, анал үөрэҕэ суох, бэйэтэ ыарыһах этэ. Ыанньыксыттаан биэнсийэҕэ тахсыбыта. Чымынаайыга тус-туспа учаастактар бааллар этэ. Төрүт диэн учаастакка трахома утары үөрэх, куурус ыыппыттар, онно ийэбин ыыппыттар, медсиэстэрэ курдук сылдьыбыт, маҥнайгы көмөнү эҥин үөрэппиттэр. Ол иһин, медицинаҕа сыһыаннаах диэн, Уодайга оҕо саадыгар медсиэстэрэнэн анаабыттар.

Ийэм эдэригэр, баара эрэ 53 сааһыгар, ыалдьан олохтон туораабыта. Мин оччолорго 25 саастаах этим, ыал буола илигим, сиэн диэни көрбөтөҕө. Ийэбит үөрэҕи наһаа ылынымтыа этэ, сахалыы кинигэни элбэҕи ааҕара, онтун кэпсиир ураты дьоҕурдааҕа. Эмээхситтэр ийэм аахпыт кинигэтин истээри элбэх буоланнар атастаһа сылдьан киирэллэр этэ. «Хотугу сулус» ааҕар, онно сэһэн, роман кылгатыллан тахсар буолара, онон кинигэнэн тахсарын кэтэһэллэрэ. Урут зона диэн үлэлиир этэ, дэриэбинэ дьоно наһаа көхтөөх этилэр, арааһынай куонкурустар, бырааһынньыктар, субуотунньуктар күргүөмнээхтик да ааһаллара. Биһиги олорор түөлбэбит кырдьаҕастара 1980 сыллаахха путевканан Монголияҕа күүлэйдээн кэлбиттэрэ.

Ийэбит биһиэхэ наһаа кыһаллара, дьиэ иһинээҕи түөрт оҕо ийэбитин, аҕабытын кытта үлэбитин барытын субуотунньуктаан бүтэрэрбит, от буоллун,  мас, муус үлэтэ буоллун. Иккис кылаастан ынах ыан аҕабар көмөлөһөр этим, ийэбит ыйы ыйдаан балыыһаҕа сытара. Төрөппүттэрбит оскуола олоҕор олус актыыбынайдар этэ, төрөппүт кэмитиэтигэр бааллара, инньэ гынан оскуолаҕа барытыгар кытталлара, махтал суруктара бөҕөтө бааллар. Биһиги бары үөрэхпитигэр үчүгэй, актыбыыс оҕолор этибит.

Ийэм барахсан, билигин санаатахпына, барарын эрдэттэн билбит эбит. Миэхэ эппит тылларын билигин да өйдүүбүн: «Киһи суох буоллаҕына кэнниттэн хаалбыт дьон олоҕу салҕыыллар, барбыт киһини кытта барсыбаккын, аймаммаккын, сахалар абыычайдарынан өлбүт дьон уҥуохтарыгар тахсан ытаабаттар, үс сылынан тахсан бүтэҕит, киһи дууһатын аймыа суохтааххыт». Өлүөн иннинэ бырааттарым үлэһит буолбуттара, оробуочай таҥастарын тигэргэ үөрэппитэ: кээнчэни, үтүлүгү, истээх ыстааны, бэргэһэни. Наар этэр этэ, «оҕолоргун үөрэттэрэҕин» диэн. 1985 сыллаахха биһигиттэн букатыннаахтык барбыта.

Кыайыы 80 сылынан да сибээстээн аҕам туһунан хайаан да кэпсээтэхпинэ табыллар. Аҕам Слепцов Тарас Васильевич Томпо улууһун Мэҥэ Алданыгар 1926 сыллаахха төрөөбүт, кыратыгар онно олорбут. Оччолорго Таатта улууһа. Ийэтэ кыратыгар, үстээх-түөртээх эрдэҕинэ, өлбүт. Онон эбээлээх эһээтигэр иитиллибит.

1-кы кылааһы бүтэрбитин кэннэ аҕата куоракка илдьэ киирбит, онно Дьокуускай куорат 2 №-дээх оскуолатыгар иккистээн сэттис кылааска диэри үөрэммит. Аатырбыт ырыаһыттар Анастасия Лыткинаны, Дарья Барашкованы кытта биир кылааска үөрэммиттэр. Гастроллуу кэлэ сылдьан аҕабын көрсүбүттэрин иһин өйдүүбүн.

Сэттис кылааһы бүтэрэн баран Ленскэй пароходствоҕа шпикер-матроһунан үлэлии сылдьан баҕа өттүнэн сэриигэ барбыт, оччолорго 17 аҥаар саастаах эбит, 18-м чугаһаата диэн табаарыһын Попов Виктор Филипповичтыын иккиэн сайабылыанньа суруйбуттар. Онон 1944 сыл бэс ыйын 9 күнүгэр иккиэн аттаммыттар.

Чита уобалаһыгар Домна станцияҕа тиийэн младшай авиационнай исписэлиис кууруһугар алта ый бэлэмнэниини ааспыт. Онон вооружейник, о.э. сөмөлүөттэри саппараапкалыыр, байыаннай сэптэрин бэлэмниир уонна өрөмүөннүүр диэн идэни ылбыт. 1945 сыл тохсунньутугар 1-кы Белорусскай фронт 15-с истребительнэй полкатын 3-с эскадрильятыгар вооружейнигынан түбэспит. Кинилэр полкалара Брест куораттан 60-ча килэмиэтир тэйиччи Польша  Яблонна диэн дэриэбинэтигэр базаламмыт. Күн аайы үстүү-түөртүү бойобуой көтүүнү оҥороллор эбит.

Онно сулууспалыы сылдьан авиационнай фотограф диэҥҥэ үөрэммит. Ол аата сөмөлүөт көтөн истэҕинэ, өстөөх сөмөлүөтүн суулларалларын, табылларын, ытыалыырын хаартыскаҕа түһэрэн иһэр эбит. Ол биэрбит дааннайынан хас сөмөлүөтү таппыттарын отчуоттууллар. Онтун түүнү быһа бэчээттиир. Хамандыыра Сэбиэскэй Сойуус икки төгүллээх Дьоруойа буолбут, онно аҕам эмиэ кыра да буоллар кылааттааҕа буолуо дии саныыбын.

Сэриини Германияҕа түмүктээбит, 1945 сыллаахха Берлин штурматыгар кыттыбыт. Кини биэс ый уоттаах сэриигэ сылдьыбыт, үс сылтан тахса оккупационнай чаастарга сулууспалаабыт, Германияҕа бэйэтигэр хаалбыт, тобох ньиэмэстэри суох оҥорууга сылдьыбыт. Кыайыы буолбутун кэннэ, аэродромнара куораттан ыраах буолан, ыам ыйын 10 күнүгэр Рейхстагка кэлбиттэр, онно аҕам: «Якутск – Берлин. Якут Слепцов Т.В.» диэн суруйан хаалларбыт. Кинини кытта биир дойдулаахтара – Бүлүүттэн Николай Константинов уонна Дьокуускайтан нуучча уола Александр Шавалин эмиэ ааттарын суруйбуттар.

Сэрии бүппүтүн кэннэ билиэҥҥэ түбэспит ньиэмэстэр забастовкалаабыттар, күрээри гыммыттар. Маһынан икки этээстээх дьиэ тута сылдьаллар эбит, ону биһиэннэрэ харабыллыыллар, ньиэмэстэр үөһэттэн маһынан быраҕаттаабыттар. Биир маска аҕам түбэһэн, ойоҕоһун тоһуппут, тыҥатын таарыйбыт, онон Рязань куоракка госпитальга сыппыт, аҥаар тыҥатын быстаран, иккис группалаах инбэлиит буолан кэлбит. Онтон 1949 сыллаахха сержант званиелаах эйэлээх олоҕу тута дойдутугар эргиллибит.

Дойдутугар кэлбитигэр иккис группалаах инбэлиити үлэҕэ да, үөрэххэ да ылбаттар эбит. Онон кэпсэтиинэн ол инбэлиитин сотторон үөрэххэ киирбит. Дьокуускай куоракка салайар каадырдары бэлэмниир оскуолаҕа үөрэнэн, агроном идэтин ылбыт.

Үөрэҕин бүтэрэн баран Юстиция министиэристибэтигэр биир сыл консультанынан үлэлээбит, эһиилигэр тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр киирэн үлэ көрдөһөн, Чымынаайыга анаабыттар.

Уодайга аҕам үөрэхтээх киһи кэлбит. Онно кэлэн ыал буолан, агрономнаан, бүтэһик сылларыгар олохтоох Сэбиэккэ буҕаалтырдаабыта, 1993 сыллаахха 67 сааһыгар, үс сиэнин биэбэйдээн олохтон барбыта.

Наһаа элбэҕи ааҕар этэ, хаһыат, сурунаал бөҕөтүн суруйтаран ылара. Киниэхэ дэриэбинэҕэ бастакынан «Коврович» матысыыкыллаах этэ, «Ветерок-8» уу мотуордааҕа, бастакы тэлэбиисэр эмиэ биһиэхэ баара, ону үрдүк атахха туруоран аан бастаан көрбүппүтүн өйдүүбүн. Роман Дмитриев, Павел Пинигин, Александр Иванов Олимпиадаларын көрбүппүт. Тэлэбиисэри тэрээһэбитигэр таһаарбыттара, киһи бөҕөтө кэлэн көрбүтэ, сорохтор баппатахтара даҕаны, оннук бэйэтэ сылдьан эрэ саҥаны киллэрэр этэ.

Кинигэни нууччалыы ааҕара уонна эмиэ кэпсиир этэ, саахыматтыырын сөбүлүүрэ, аттыбытыгар дэриэбинэ улахан саахыматчыта олороро, кини киэһэ бириэмэ булла да киирэн оонньуура, оскуола оҕолоро кытта кэлэн бараллар этэ.

Уруһуйдуур этэ, бырааһынньыктар былакааттарын оҥоттороллоро. Бэйэтэ фотограф буолан сэрииттэн толору хаартыскалаах, альбомнаах кэлбит. Онон, хаартыската элбэх.

Эйэлээх күөх халлаан кэллин!

Кэргэним Григорьев Николай Михайловичтыын холбоһон, уоллаах кыыс оҕоломмуппут, хомойуох иһин аҕабыт эдэр сааһыгар өлбүтэ. Билигин оҕолорбунуун уонна уол сиэмминээн олоробут, уолум чох разреһыгар экскаваторщигынан үлэлиир, кыыһым уһуйааҥҥа үлэлиир.

Өр сылларга бииргэ үлэлээбит дьаһалтам кэлэктиибин, үтүө-мааны үлэһит дьоннордоох нэһилиэгим дьонун, бүттүүн өрөспүүбүлүкэм дьонун-сэргэтин Сахабыт Өрөспүүбүлүкэтэ төрүттэммит күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиибин! Улуу убайдарбыт эппит тылларын, хаалларбыт кэриэстэрин, Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ Улуу Кыайыы 80  сылын умнумуоххайыҥ. Бэйэ-бэйэни өйдөһүөххэйиҥ, алдьархайдаах СВО сэриитэ бүтэн, эйэлээх күөх халлаан анныгар өйөһөн, иннибит диэки хааман иһиэҕиҥ. Дьоллоох буолуҥ, бар дьонум.