Анна Тихонова: «Горкомнарга билиҥҥэ диэри махтанабын»

Хас биирдии киһи – бэйэтэ туһунан кинигэ, ааҕылла илик арамаан тэҥэ. Холобур, хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыта Анна Константиновна Тихонова – омос көрүүгэ атын аҕам саастаахтартан улахан уратыта суох. Этэргэ дылы, үллэр үйэтин тухары үлэни өрө тутан кэлбит, туос иллэҥ олорууну өйдүүн-санаалыын ылыммат, төһө кыалларынан, сатыырынан олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсар, олоххо олус көхтөөх, сэргэх киһи.
Төһө да санныгар 86-с хаарын түһэрдэр, сылдьар ыыра, билэр-көрөр баҕата киэҥ. Сорох сааһырбыт дьон кыра да тэппэни көрбөт, ардыгар кыаммат-түгэммэт буолбуттарынан күөн туттар да курдук буоллахтарына, кини – атын: эдэри кытта – эдэр, саастааҕы кытта – саастаах. Кими эрэ куһаҕаннык саҥарбытын, сиилээбитин-хоппутун биитэр мөҕүттэ олорбутун сүүрбэ ордугуна сэттэ сыл алтыспытым тухары биирдэ да истэ иликпин. Арай, ардыгар мөҕөн эрэр курдук улаатан кэлэр саҥата билбэт киһини соһутуон сөп. Тугу эрэ сөбүлээбэтэҕинэ даҕаны, кэннигэр буолбакка, сирэйгэр “палк” гыннарар судургу, көнө сүрүннээх. Оннук түгэҥҥэ: “Дьэ, эмиэ, Ньурбабыт хаана киирэн эрэр”, – диэтэххэ, Эбээ Аана күлэн кэбиһэр. Быһата, норуот киһитэ. Ону эт саастыы эрэ буолбакка, эдэр-эмэн саастаах элбэх дьүөгэлээҕэ, ыраах-чугас аймахтарын кытта ыкса алтыһа, ылса-бэрсэ олороро да кэрэһилиир.

Сэрии кэмин оҕото
Ньурба Мэгэдьэк нэһилиэгэр күн сирин көрбүт Анна – бииргэ төрөөбүттэртэн балыстара. Алта сааһыгар ийэтэ суох хаалар, ыарыһах аҕата кыайан көрбөт буолан, эдьиийигэр иитиллэр. Ыарытыйан, оскуолаҕа хойутаан киирэр. 2 сыл курдук интэринээккэ олорор. Аҕатыгар кэлэ-бара сылдьар. Оччотооҕу сэрии кэмин оҕотун сиэринэн 7-8 сааһыттан холкуос үлэтигэр кыттан барар. Ол курдук, кыһын куулунан бурдук сиэмэтин дьиэлэригэр аҕалан уураллара. Ону дьиэ кэргэнинэн олорон сыыс отун, буортуйбутун талан быраҕаллар, суортууллар эбит. Сааскы өттүгэр улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээн, бааһынаны булууктуурга оҕус сиэтээччинэн сылдьар:
– Кураан сайын бааһынаны, ходуһаны аһыҥа буулуура. Куулга ии кэтэрдэн баран, олору куйаабыллаан хомуйарбыт. Кимиэнэ элбэх буоларыгар куоталаһар буоларбыт. Онтубутун аны ыйааһыннаан туталлар. Аллара өттө киэҥ, үөһэ өттүнэн суптугур гына хаһыллыбыт дьаамаҕа сүөкэтэллэрэ. Төлөбүрэ – лэппиэскэ. Уончабын ааһан баран, күһүн, бурдук быһыытыгар, сэлиэһинэйи, ньэчимиэни сиэрпэлииргэ, түүтэхтииргэ сылдьарым. От аҕыйах дьылыгар былахтыыр этибит. Тэллэйтэн олус да минньигэс миини буһараллара-а.

Борохуотунан – Дьокуускайга
– Оскуоланы хойутаан, 1960 сыллаахха, 22 сааспар бүтэрбитим. Дьоммор “үөрэниэм” диэн, куоракка айаннаабытым. Оччолорго “Якутия” диэн борохуот сылдьара. Арай көрбүтүм, күтүөм онно сылдьар, быраастыыр эбит, биһиэхэ каютатын туран биэрдэ. Балачча уһуннук айаннаабыппыт. Биир кыыспыт, хата, куоракка аймахтардааҕа. Үһүө буолан тиийбиппитин, билбэт ыалбыт олус үчүгэйдик көрсүбүттэрэ. Дьүөгэм Ким Надя “Якутстройга” малярдыыра. Онно тиийбиппэр: “Манна үлэ баар, уопсайга олордоллор”, – диир. Ол курдук, штукатур-каменщик үөрэнээччитэ буоллум. Үөрэх даа? Суох буоллаҕа. Ханныкка туттарсарбын быһаарына да иликпин, баҕарбаппын даҕаны. Оптуобус куоракка аҕыйах быһыылааҕа. Үксүн сатыы сылдьарбыт...
– Сахалар таас тутууга, бэл, кыргыттар каменщик идэтигэр үлэлиир эбиккит ээ? Тугу гынар этигитий?
– Элбэх этибит. Бастаан Килиэп собуотун тутууга быстах кэмҥэ каменщикка көмөлөһөөччүнэн сылдьыбытым. Киин баанньык эркинин штукатуркалаабыппын, Пионер дыбарыаһа буола сылдьыбыт Киров уул. баар этээһэ суох, билигин, арааһа, Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра буолан турар дуу, үлэлээбиппин уонна уобаластааҕы балыыһа остолобуойун кафеллаабыппын өйдүүбүн. Бастаан саҕалыырга бетон суурадаһыны (раствор) оҥорорго үөрэтэллэрэ. Онтугун кыраанынан каменщиктарга таһаараллар. 2-с, 3-с эрэсэрээттэннэххинэ дьэ кирпииччэни бэйэ-бэйэтигэр растворунан сыһыаран, дьиҥ каменщик буолаҕын.
Биир көрүдьүөһү санаатым. Оҥорбут растворгун кыраанынан таһаарарга, куонус курдук быһыылаах ёмкоска кутаҕын. Ол кэнниттэн уотунан барар тэрилинэн ситэри булкуйан биэрэҕин. Биирдэ миигин, “чэпчэки киһи эн таҕыс” диэн, хаатыҥка кэтэрдэн баран, ол емкость кытыытыгар туруоран кэбистилэр. Тэрилбин холбоон, кырдьык-хордьук булкуйдум. Арай бүтэн, түһээри гыммытым... хаатыҥкам раствор тохтубут тимиригэр хам сыстан хаалбыт! Кэлэн да бэрт, ыксаан хаатыҥкабын хаалларан, бэйэбин “ороон” ылбыттарыгар махтал! Күлэ-ээн. Оннук тымныыга муоста “стяжкатын” эрэ кутаҕын. Эркинин сылааска тутан таһаараҕын. Тутууга 4 сыл курдук үлэлээбитим. Бастыҥ үлэлээх, Виктор Старостин аатынан ыччат комсомольскай биригээдэтэ диэн этибит. Уопсайга мордвиннар, еврейдэр, нууччалар, сахалар буолан, бэрт эйэлээхтик олорорбут. Маат-куут саҥалаах курдуктарын да иһин, арыгылыыр, иирсэр, охсуһар баарын ончу өйдөөбөппүн. Биирдэ пааркаҕа бардыбыт. Араас оройуон оҕото бөҕө мустубут. Билсиһии, үҥкүү. Биһиэхэ эмиэ уолаттар чугаһаан кэпсэтэн эрдэхтэринэ көрбүтүм, биирдэрэ уолугар... быһахтаах сылдьар эбит. Оччолооҕу көрөн баран кутталы кытта дьиэлээбиппит. Ол кэнниттэн барбатахпыт...
«Горкомолларга махтанабын!»
– Ол үлэлии сырыттахпына, хомсомуол Горкома ыҥыран ылла. Үөрэниэххин наада диэн, ону эрэ санаабакка сылдьар киһини “саҕабыттан тутан ылан” биир инструкторга сыһыардылар. Кини бэлэмнэнии кууруһугар киллэрдэ. Тутуу үөрэҕэр үөрэттэриэхтэрин баҕараллар. Мин буоллаҕына, элбэх сахалаах бөлөххө тардыстым да, онно көһөн хааллым. Онтум тыа хаһаайыстыбатын киэннэрэ эбит. “Подготовкаҕа” үлэҥ быыһыгар сылдьаҕын. Бэрт сотору быраҕан кэбистим. Сайыныгар тиийэн, хомсомуолларым миигин бүрээт кыыһа дьүөгэбэр, Нинаҕа, сыһыаран кэбистилэр. “Илдьэ сылдьаҕын, туттарсаҕыт”, – диэн. Өс хоту ахсааҥҥа тыыппалаахпын диэн, математиканы таллым. Аудиторияны тобус-толору оҕо. Суругунан эксээмэн. Дьиҥинэн, билэр тиэмэм. Кэннибэр олорбут уоллуун атастаһан үлэбитин бэрэбиэркэлэстибит. Барахсан: “Эн сыыспыккын, көннөр”, – дии сатаата. Нууччалыыга мөлтөх буолан, сыыһа өйдөөн, эргимтэ ис өттүн суоттуохтаахпын тас өттүнээҕитин оҥорон кэбиспиппин. Ол эрээри, санаабар, сөпкө оҥорбут курдукпун, ол кэннэ истиэм баара дуо! “4” кэлэр ини диэбитим баара, пахай, “2” турбут. Ол тухары хомойбоппун. Горкоммар тиийэн, ол мөкү сыаналаах кумааҕыбын туттараат, үөрэ-көтө үлэлии бараары гынабын. Дьонум, “табыллыбат, аны иккис потокка киирсэҕин” диэтилэр да, эксээмэним илииһин хайа тардан кэбистилэр. Хомсомуол буолан баран, хайдах истиэҥ суоҕай? Иккиспин “4”-кэ туттардым. Билэр тиэмэм – “Бином Ньютона” кэлбитэ (эчи, өйдүүрэ! –Л.) Суотум икки дуоска тухары батымаары, ол ыксала буолбуттаахпын... Оттон нуучча тылыгар мөлтөхпүн билинэбин. Үөрэниэх быабар буолуо, аттыбар бааһынай уол кэлэн олордо. Сочинение суруйуохтааҕын тоҕо эрэ изложение суруйааччыларга кыбыппыттар. Оо, мин сыыһам элбэх буоллаҕа! Ону уол онон-манан көннөрөн биэрдэ. Ол олордохпутуна аны Горкомум инструктора тиийэн кэлэн, үлэбин көрдө уонна “ол түөтэҕэ илдьэн туттараар” диир.
– Олохтоох ыччаты үөрэхтээх оҥорор сорук күүстээҕин көр!
– Оннук! “Сүрүнэ, үөрэххэ киир” диэн. Күн бүгүнүгэр диэри махтанабын, кимнээҕин билиэхпин баҕарабын. Ол тухары киһилэрэ чопчу туох идэлээх буолуон баҕарарын билбэт. Учуутал, быраас идэтэ баарын билэбин. Эксээмэни этэҥҥэ ааспыппар: “Москубаҕа барыаҥ этэ, Ленинградка, Омскайга миэстэ баар”, – диэн, өссө таллараллар. Ленинград климата соччото суох дииллэрин истэрим, Москуба улаханыттан салынным, онон Омскайы таллым. Оччотооҕуга С.М. Киров аатынан аграрнай институт этэ, 2011 с. Столыпин аатынан университет буолбута. Аны, ханнык идэни талабын диэн буолла. Күтүөм атыыһыт этэ, суоту тардан лаһырҕатарын сэргиирим. “Ээ, суот үөрэҕэр барабын”, – диэтим. Инньэ гынан, экэнэмиис үөрэҕин талбыппын.
Ылбыт идэтигэр бэриниилээх үлэ
– Ити сыл Саха сириттэн муҥутуур элбэх – 40 буолан тиийбиппит. Оттон экэнэмиис идэтигэр алтыабыт. Түмүгэр, ким оҕолонон, ким ыал буолан, сорох көннөрү быраҕан, иккиэ буолан бүтэрбиппит. Миигин Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр экэнэмииһинэн анаабыттара. Үс сыл үлэлээт, дьиҥ оҥорон таһаарыыга уопутурар баҕаттан, ылбыт идэбин толору баһылаары, Г.В. Оконешников уопуттаах экэнэмиистээх Орто Халыма “ССРС 50 сыла” сопхуоһугар тылланан барбытым. 1976 с. Нам улууһугар саҥа тэриллибит “Комсомольскай” сопхуоска кылаабынай экэнэмииһинэн анааннар, 4 сыл онно үлэлээбитим. Онтон төрөөбүт-үөскээбит Ньурбам ТХУ-тугар – кылаабынай экэнэмииһинэн тиийэн, үгэс курдук 4 сыл буолбутум. Онтон дьэ, Дьокуускайдааҕы көтөр иитэр фабрикаҕа, Д.И. Ягодкин ыҥырыытынан, кэлэбин. Онно 17 сыл үлэлээбиппиттэн 15 сыл экэнэмиистээбитим. Уопсайа 28 сыл экэнэмиистээбитим. Биэнсийэҕэ тахсан баран 2 сыл ыстаансыйаҕа (КНС) дьуһуурунайдаабытым.
«Илиим ыалдьарын иһин... муоста сууйааччы буолбутум»
– Аймахтарбар оҕо көрсөөрү, 3 сыл тохтоотум этэ дуу. Ол кэнниттэн уһуйааҥҥа 6 сыл остуорас-харабынайынан, “Сахафильмҥа”, Циркэҕэ вахтерунан, харабынайынан үлэлээбитим, сорох сыл икки үлэҕэ тэҥинэн сылдьар кэмнээҕим. “Циркэҕэ ол тугу гынаҕын?” диэтэхтэринэ, “аэробиканан дьарыктанабын” диэн күлээччибин. Ол аата муоста сууйарым. Илиим ыарытыйар, хамсатарым уустугуруох курдук буолан барбыта. Ол иһин, илиибин эрчийээри, вахтердуурум таһынан, көрдөһөн туран, муоста сууйааччынан ылларбытым. Оччолорго 65-м эҥин буолуо. “Азия оҕолорун” кэмигэр Шапито тэрийбиттэригэр көмөлөһөн, ону-маны атыылаан турабын (бейджигин көрдөрөр).

Хамсаныы – доруобуйа төрдө
Анна Константиновна сарсыардата ороҥҥо сытан эрэ оҥоһуллар 20-чэ мүнүүтэлээх сэрээккэттэн саҕаланар. Уһуктаат да тыыллаҥныыр, уҥа-хаҥас атахтарын эр-биир уунаҥалатар, растяжкалыыр. Ытыстарын аалан, сылыта-сылыта, сирэйин, сүүһүн массаастыыр, хараҕын үрдүнэн сыһыары тутар. Тула баар туочукалары баттыалыыр. Онон бүппэт. Л.Д. Барашкова салалтатынан Япония профессора Ниши ньыматыгар 5 сыл дьарыктана сылдьыбыттаах. Онтон билигин 3 эрчиллиини туһанарын этэр. “Золотая рыбка” уонна илиини-атаҕы илибирэтэри уонна тыыныыны. Ону тэҥэ “Самородокка” буолар ЛФК гимнастикатыгар сылдьыбыта 10 сыл буолла (ол аата 76 сааһыттан!):
– Дьарыкпыт алтынньыттан ыам ыйыгар диэри буолар. М.Г. Куличкина салайар. Нэдиэлэҕэ үстэ биирдии чаас дьарыктанабыт: үлэ күннэригэр (оптуорунньук, чэппиэр) сарсыарда 8 чаастан; субуотаҕа – 9-тан. Эдэрдэрбит – 70-тар. Муҥутуур аҕа саастаахпыт билигин 86-лаах. Маргарита Григорьевна икки бөлөхтөөх. Бастакыга – 30-чалар, биһиги 32-бит. Сэрээккэлээн баран, чэппиэргэ уонча, ардыгар 4-5 буолан, чаас курдук бассейыҥҥа сылдьабыт. 3-4 кыыс үчүгэйдик харбыыр, миэнэ – ыттыы. Ол кэнниттэн массаастыыр кириэһилэҕэ олорорбун сөбүлүүбүн.
Дьарыга суох күммэр сарсыарда 5.30 ч. тахсан Сайсары эбэни эргийэ хааман кэлэбин. Дьүөгэлэрдээхпин. Тымныыга, сүрүннээн, төрдүө буолабыт. Дьиҥинэн, алтыабыт. Үс Клара (Кэбээйи Мукучута, Үөһээ Бүлүү уонна Уус Алдан кыргыттара, куоракка олохсуйбуттара ырааппыт), үс Аана баарбыт. Быйыл икки Кларабыт – 75-тэрин, биирбит 70-нун туолаллар.
– Талбыт курдук сөп түбэһии, доҕоор! Күннэтэ кэриэтэ хаамар киһи көрдөххүнэ, Сайсары эбэбит кытыла тубуста дуу?
– Тупсан бөҕө! Бары да хайгыыбыт. Сайсарыны иилии бетон бүрүөһүн, тротуар оҥорбуттара урукку курдук буолсу дуо, атах таҥаһа киртийбэт. Ардах-самыыр түһэригэр кыһаммат буоллубут. Кыһынын хаарын ыраастыыллар. Лермонтов уулусса өртүгэр икки сиргэ эрчиллэр тренажердары туруордулар. Урут Ийэ искибиэригэр аҕыйах баара уонна Сайсары муостатын аттынан, икки тренажер – күөл баһыгар эрэ баара. Урут “Юность” стадиоҥҥа киирэн хаамарбыт, эрчиллэрбит. Кыһынын таһынааҕы тренажердарга, дьарыктаммаппыт буолан баран, кыралаан тардынан, уунаҥнаан ааһар да бэртээхэй. Искибиэргэ хачыал бөҕө.
– Куорат пааркатыгар эмиэ хаамаҕын. Хаһан эрэ инньэ Хатастан анаан-минээн кэлэн хаамар дьүөгэлээххин кэпсээн соһуппуттааххын ээ?
– Пааркаҕа кэлин сэдэхтик сырыттым. Ол – Наталья Григорьевна Антонова диэн, 86-лаах. Урут “Эрэл” группаҕа сылдьыбыта. Сунтаартан төрүттээх, Антоновкалар кийииппит. Быйыл сымнаһыар кыһын буолан, тохсунньуну тохсунньу диэбэккэ сырытта. Улахан тымныыга эрэ тохтуур. Нэдиэлэҕэ үстэ кэлэн барар.
– Дьэ, эбээлэр, соһутаҕыт. “Кросс наций” эмиэ көтүппэккин дии?
– Сүүрүү күнэ – бырааһынньык буоллаҕа, барымына! Сэрээккэлэтэллэр эҥин. “Стимуллар” хаалыктаах хаамыыларыгар эмиэ кыттааччыбын. ЛФК-ларбыныын саас бүтүүтэ айылҕаҕа тахсабыт, “Орто дойдуга”, “Үрдэлгэ” сылдьыбыппыт. Сезоммутун оннук, көй салгыҥҥа тахсан сабабыт.

Даача үлэтэ – бэйэтэ сэрээккэ
– Дьэ, онтон бэлэм сэрээккэ – даачаҕыт кэмэ саҕаланар. Былырыын тугу үүннэрдиҥ этэй?
– Былырыын бастакыбын хаппыыста уонна арбуз олордон боруобалаабытым. Үүнүүтүнэн киһиргиир кыах суох эрээри, син сүрэхтэнэн, хаппыыстаҕа дьүөрэлээбитэ. Оҕурсу, помидор, моркуоп, хортуоппуй, сүбүөкүлэ, петрушка, луук, укроп, мята, биэрэс, кабачок, сибэкки үүннэрэбин.
– Хаппыыстаҕытын тууһуургут туһунан тэрээһин, сиэр-туом курдук быһыылааҕа?
– Бэйэ-бэйэбитин ыҥырсан, сэлэһэ-сэлэһэ, көмөлөөн кырбыыбыт, тууһуубут, ырысыабын үллэстэбит.
«Эмчит идэтин талыам этэ»
Суруйуута бассаапка киэҥник тарҕанар, үйэтин тухары мэдиссиинэ эйгэтигэр сыралаһар Т.М. Назарова-Санаа быраас биирдэ Анна Константиновнаны “чааһынай быраастаах курдук сананабын” диэн турар. Ол мээнэҕэ буолбатах. Эбээ Аана “Вестник” ЗОЖ хаһыаты мунньубутун, халыҥ картотекалааҕын билэбин. Тугуҥ ыалдьыбытын этиэҥ, көрдөһүөҥ эрэ кэрэх, ол ыарыыны аһардар норуот ньымаларын, отторун сүбэлээн, ыйан биэрэр үгэстээх.
– Хаһыаты 1995 сылтан 2016 диэри кэмҥэ муспутум. Кэлиҥҥинэн хатыланар буолан барбытын уонна интэриниэт да киирэн, суруппат буолбутум. Алпабыыт буукубатын батыһыннара ыарыылар ааттарын суруйбутум. Холобур, «З» буукубаттан саҕаланар ыарыылар «Зубы», «Зоб», «Золотуха», «Запор» диэбит курдуктан саҕалаан эмтээх отугар тиийэ; бу, холобур, «Зверобой» диэн сылдьар (көрдөрөр – Аапт.) суруйабын. Ыарыы утарытыгар сурунаал нүөмэрин, тахсыбыт сылын, ханнык страницаҕа ол ыарыы эмтэрэ суруллубутун толору бэлиэтээн иһэбин. Кимиэхэ эрэ наада буоллаҕына, онтубун ылан көрөбүн, сүбэлиибин. Татьяна Михайловна сибиэһэй сымыыты хахтары 7 күн 70 %-наах уксууска уган, ынах арыылаан оҥостор мааспын биэрбиппин суруйбут. Токуруччу барбыт уҥуоҕу көннөрбөтөр да, ыарыыта аматыйар. Эрдэ саҕалаатахха, тохтотуон да сөп.
Анна Константиновнаттан ыйытан турабын: “Арай билигин саҥа оскуоланы бүтэрбит эдэркээн Аннушка эбитиҥ буоллар, туох идэни талыаҥ этэй?”. Онуоха, чочумча олорбохтоот: “Эмчит идэтин баһылыам этэ”, – диэбиттээх.
Киһи мэйиитин үлэлэтиэхтээх
Анна Константиновнаны дьиэтигэр баттаһарыҥ ахсааннаах. Ол көрсүһүү, бу көрсүһүү. Быыһыгар киинэҕэ, тыйаатырга ойор. Умнуган буолаары гынным диэн, биирдэ нейро-гимнастикаҕа сыдьыбыт кэмнээҕэ. Өйгө тутар дьоҕурун сайыннараары, нууччалыы-сахалыы хоһоону, ырыаны үөрэтэн, доргуччу ааҕан сөхтөрөр. “Киһи мэйиитин үлэлэтиэхтээх” диир. Бүрээтийэҕэ, Питергэ, Иркутскайга, Израильга тиийэ тарҕанан олорор дьүөгэлэриниин бассааптаһан субурутар. Ардыгар тапталлаах “алмазнай мозаикатын” тутан олорор буолар. Эрдэ күрүчүөгүнэн өрөрө, баайара. Бириэмэ ахсым ат айанынан көтүтэрин сөҕө бэлиэтиир.

Кэпсээнтэн кэпсээн
– Хонуктаах дьуһуруустубаҕа соҕотоҕун элбэхтик олордоҕуҥ. Туспа, көстүбэт эйгэ баар сибикитэ биллээччи, ол-бу тыас-уус иһиллээччи дуу?
– Дьон кэпсээнинэн, урут, оҕо сылдьан, аһаҕас эттээх курдук, ону-маны көрөрбүн кэпсиир үһүбүн. Бэйэм да ону түүл-бит курдук өйдүүбүн ээ. 5-6 саастаахпар этэ быһыыта, оҕолор мустан, өтөххө тиийэн, оонньоон-оонньоон баран, тугу гынарбыт баарай, оһуокайдыыр этибит. Биир түгэн өйбөр хаалбыт: оһуокай тылын мин таһаара сылдьабын, оҕолор хатылыыллар. Арай көрдөхпүнэ, иннибитигэр маҥан аттаах киһи баар буола түстэ уонна сүтэн хаалла. Ол ийэм тыыннааҕар этэ. “Хоргуна чуораан Ааныска отон уга олбохтоох...” эҥин диэн тугу эрэ балачча уһуннук субурутарым. Араҥаччылыырдаах быһыылааҕым. Эмээхсин. Ыарыйдахпына, атахпар олорон, “ы-ы-ы” диэн киҥинэйэн ыллыы-ыллыы, ытыһынан таптайа олорор буолааччы.
Өссө биир дьиктини умнубаппын. Хараҕым иирэрэ дуу, фантазиялыырым дуу: Биһиги бииргэ төрөөбүттэртэн үһүс кыыһы аҕам эдьиийэ ииппитэ. Ол кыыспыт эмчит идэтигэр үөрэнэн кэлэн баран, сэлликтэн суох буолаахтаабыта. Кини 9 хонугар аны ииппит эдьиийбит мин саастыы уола уҥуох сөтөлө буолан, быстаахтаабыта. Ол кэмҥэ дьиэҕэ соҕотох хаалан баран, көрөр да, истэр да этим. Сирэйдэрин-харахтарын чуолкай көрбөппүн. Эр-биир эбэтэр иккиэн сэргэстэһэн тахсан иһэр буолааччылар. Атахтарынан хаампакка, хайдах эрэ олоппос үрдүнэн салгыҥҥа устан иһэр курдуктара. Биирдэ биһиэхэ куруук да сылдьар сылгы биригэдьиирэ Борокуоппай кэллэ. Аҕабар ханыылыы көрөн, үөрэ көрсөөччүбүн. Кэпсэтэ туран, хараҕым кырыытынан көрбүтүм, эдьиийдээх уолум кинини көрбүтүнэн иһэллэр. Мин куттанан, атаҕыттан кууһа түстүм. “Туох буоллуҥ?”– диир. Тоҕо эрэ эппэтим. Тугу көрбүппүн оҕолорго баран кэпсээбит үһүбүн. “Маайалаах Баһылай Борокуоппайга кэллилэр”, – диэн. Борокуоппай уһаабатаҕа, күһүөрү өлөөхтөөбүт этэ. Трахомалаах этим. Онон, баҕар, суоҕу да оҥорон көрөрүм буолуо ээ. Көтөр фабрикатын КНС-гар мин иннибинэ үлэлээбит кыыһы, уоруйахтары көрөн кэбиһэн буолуо, таһынааҕы, носуос турар дьааматыгар бырахпыттар этэ. Куруук көрөр-маныыр сиригэр бэйэтэ түһэр кыаҕа суоҕа. Өлбүтүн булбуттара. Сыл буолан баран миигин онно аныыллар. Илэ икки, түүл икки ардынан сыттахпына, ол Аням киирэн кэлэр диибин. Өлбүтүн билбэппин, кэпсэтэбит. Куттамматаҕым. Анараа дойду дьоно хайыахтарай? Хата, икки атахтаахтан куттаныахха сөп.
Анна Константиновна ханна да тиийдэр, уопсай тылы кэбэҕэстик булар, дьоҥҥо сөбүлэтэр. Үлэлээбит тэрилтэлэрэ күн бүгүнүгэр диэри үтүө тылынан ахталлар, тэрээһиннэригэр ыҥыран тэйэллэр. Соторутааҕыта ТХМ биэнсийэлээхтэрин көрсүһүүтүгэр сылдьан, үҥкүүлээн, маскарааттаан, сэргэхсийэн кэлбитэ. Манна даҕатан эттэххэ, Көтөр фабриката бэтэрээн үлэһиттэрин умнубат. Удамыр сыанаҕа ый аайы сымыыт, чоппууска, ардыгар куурусса эриллибит этин атыылаан, өйүүр. Тэрилтэ итинник буолуохтаах. “Уһуйааннарым да умнубаттар”, – диэн үөрэр Аана.
Дьэ, ити курдук, Дьокуускай Сайсарытын олохтооҕо, сэрии сылларын оҕото, үлэ уонна Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Анна Константиновна Тихонова курдук, санаан көрүҥ, 80 сааһыгар диэри (!) тэрилтэлэргэ араас үлэҕэ үлэлээбит киһи сэдэх буолуохтаах. Чахчыта да, ҮЛЭ КИҺИТЭ ааты сүгэр толору бырааптаах киһи – кини.
Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


