Амаду Мамадаков — бэйэбит уолбут!

Москваттан эрийэннэр Амаду Мамадаковы кытта кэпсэтиэҥ этэ дуо, билигин госпитальга сылдьар, баҕар, интервью биэриэ диэбиттэригэр, бастаан утаа долгуйбутум. Хайдах ол сирэй көрсүбэккэ, мээнэ төлөпүөннээтэхпинэ эппиэттиэ дуо диэн сэрэхэчийбитим. Онтон киэһэ аҕыс саҕана суруйбутум. Киһим түүн: “Үтүө киэһэнэн, кэпсэтэн бөҕө буоллаҕа”, – диэн бэрт судургутук суруйбутун сарсыарда туран ааҕан соһуйбутум да, үөрбүтүм да. Онон бүгүн биһиэхэ ыалдьыттыыр киинэ уонна тыйаатыр биллиилээх артыыһа, режиссер, Тыва уонна Алтай өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Амаду Мамадаков.

– Үтүө күн буолуохтун, Амаду Васильевич! Бастатан туран,  интервью биэрэргэр сөбүлэспиккэр махтанабын. Бастакы ыйытыым маннык – биһиги дойдубут, Саха сирин туһунан аан бастаан хантан истибиккиний, билбиккиний?

– Саха сирин туһунан бастакы билиим оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, география уруогар. Онтон олох ыкса Щепкин аатынан театральнай училищеҕа киирэн баран. Миигин үгүстэр сахаҕа майгынныыгын дииллэрэ, куруук Андрей Саввич Борисов туһунан истэрим, кини испэктээктэрин туһунан кэпсииллэрэ. Аны ГИТИСкэ киирбитим кэннэ үөрэтэр маастарым Гончаров эмиэ: “Бу уол хайдах эрэ саханы санатар”, – диэбитэ. Кини Саввиһы олус сөбүлүүр, убаастыыр этэ, куруук миигин киниэхэ тэҥнии сатыыра.

Мин Андрей Саввиһы наар онно-манна көрсө түһэр этим: Щепкиҥҥэ, Пушкинскайга метроҕа тыйаатыр афишатын таһыгар эҥин. Онуоха Саввич соһуйар: “Хайдах миигин куруук батыһа сылдьар курдуккунуй, испэктээккэ, киинэ тыйаатырыгар, метроҕа барытыгар?” – диэн күлэр.

Онтон Саха сиригэр бара сылдьан дьэ дьиҥнээхтии көрсүбүтүм. Саввич миигин олус истиҥник көрсүбүтэ, Кырдьаҕас куоракка мас рестораҥҥа ыкса түүн буолуор диэри кэпсэппиппит, Щепкиммитин, ГИТИһи санаабыппыт. Ити Саха сиригэр бастакы кэлиим этэ. Онтон уонна Сергей Потаповы кытта ГИТИСкэ тэҥинэн үөрэммиппит, биир этээскэ олорбуппут. Сергей нөҥүө Саха сирин өссө үчүгэйдик, чугастык билбитим, онтон Татьяна Чаранскаяны кытта билсибитим; ааспыкка, тохсунньу ыйга кэлэ сылдьан, көрсүбүппүт, Эргэ Саҥа дьылга ыҥырбыта.

Семен Аманатов баар, биир биллиилээх оператор, кинини эмиэ билэбин, өссө бииргэ үлэлии сылдьыбыппыт. Уопсайынан эһиэхэ наһаа элбэх доҕордоохпун, үөрэхпит, идэбит нөҥүө билсибит. Онон Дьокуускайга хаста да сылдьыбытым. Бу кыһын “Шаман” киинэни аҕалбыппыт. “Сахафильм” дириэктэрэ Алексей Егоров, эмиэ щепкинец, олус үчүгэйдик көрсүбүтэ, киинэбитин өрөспүүбүлүкэ устун прокаттаабыттара, онтон биһиги саха хартыыналарын Хакасияҕа уонна Сибиир устун прокаттыырга дуогабардаспыппыт. Ити курдук күн бүгүҥҥэ диэри доҕордоһобут, билсэбит, үлэлиибит.

Өссө худуоһунньук Мира Аргунованы билэбин, кини Алтайга кэлэ сылдьан музейга көрсөн миигин, мин портреппын уруһуйдаабыта, ону Горнай Алтай музейыгар бэлэх гынан хаалларбытым. Билигин Миралыын ыкса үлэлэһэбит, олус үтүөкэннээх, талааннаах худуоһунньук диэн сыаналыыбын.

– Эн Алтайга төрөөбүтүҥ, омугуҥ – алтаец. Олус аҕыйах ахсааннаах эбиккит. Эһиги эмиэ, саха норуотун курдук, Үрүҥ Күҥҥэ, айылҕаҕа сүгүрүйэҕит, сиэри-туому тутуһаҕыт. Үгэстэргитин эдэрдэргэ хайдах тиэрдэҕит?

– Оннук, мин Алтайга төрөөбүтүм, омукпунан алтаец диэммин. Маннык омук баарын үгүс киһи билбэт. Бу ааты биһиэхэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кэнниттэн, 1945 сыллаахха, иҥэрбиттэр. Ол курдук, кыайыы буолбутун кэннэ, Берлин истиэнэтигэр биһиги саллааттарбыт – “биһиги, ойроттарбыт” – диэн суруйан хаалларбыттар эбит. Ол эбэтэр ойроттар диэн ааппыт эмиэ умнуллубат, бэйэбит өбүгэлэрбитин ытыктыыр историябыт биир кэрдиис кэрчигэ буолар.

Биһиги эмиэ Күҥҥэ сүгүрүйэбит, саха норуотун кытта маарыннаһар өрүппүт элбэх диэн куруук бэлиэтии көрөбүн. Кыһын кэлэ сырыттахпына олус үчүгэй алгыс оҥорор дьиэҕэ анаан-минээн сырытыннарбыттара, алгысчыт баар этэ. Биһиги эмиэ уот оттон Үрдүк Айыыларга сүгүрүйэбит, биһиэхэ тенгри диэн ааттанар, бу халлаан таҥарата буолар. Бу барыта наһаа майгыннаһар, эһиги норуоккут үгэстэрин, сиэрдэрин кытта. Холобур, сахалыы бытааннык саҥардахтарына, сорох тылларын өйдүүбүн. Уонна эпостарбыт эмиэ маарыннаһаллар. Андрей Саввич Маадай Кара Алтай эпоһын тыйаатырга туруора сылдьыбыта, сахалыы тылбааһа баар, онон эмиэ ыкса үлэлиибит.

Билиҥҥи ыччат испэт, куһаҕан дьаллыкка улаханнык ылларбат, спордунан дьарыктанар, бэйэтин сайыннарар. Интэриниэти бэккэ туһаналлар, олус сайдыылаахтар. Ханна да тиийдэхтэринэ, картаны тиһэн ыллылар да, биһиги саҕанааҕы курдук мумматтар, дойду хайа баҕарар муннугар холкутук сылдьаллар. Оннооҕор тайҕаҕа да олорон тыллары үөрэтиэхтэрин, хантан баҕарар, хайа баҕарар муннуктан араас иһитиннэриини билэ олоруохтарын сөп. Онон билиҥҥи ыччат олох маладьыас, онтон үөрэбин эрэ, ыҥырдахтарына, оскуолаларга сылдьабын, көрсүһүү тэрийэбин. Онон ыччакка улаханнык эрэнэбин, үгэстэри ыһыктыахтара суоҕа, сиэри-туому тутуһа сылдьыахтара диэн.

– Сотору эр дьон бырааһынньыга – Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэрэ. Эр киһиэхэ ордук ханнык хаачыстыбаны сыаналыыгын?

– Бу – эрдээх буолуу, тостубат сүр, бэйэ ис күүһүгэр итэҕэл, эппиэтинэс. Билигин анал байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттар ис кыахтара, санаалара бөҕө, кинилэр дьэ дьиҥнээх буойуннар. Алтаецтар, тувиннар, сахалар – бу бары айылҕаны кытта чугас, ханнык да түгэҥҥэ тостубат, саалаахтан самныбат, охтоохтон охтубат буоланнар, ол уратылара кинилэри сэрии усулуобуйатыгар көмүскүүр, быыһыыр, санааларын көтөҕөр.

Көрөбүн ээ, уолаттар оннооҕор дьээбэлэнэллэр, хаадьылаһаллар, бу эмиэ анараа наадалаах хаачыстыба. Кылаабынайа,  кинилэр дойдуларын көмүскүүллэр.

Холобур, ханнык баҕарар судаарыстыба эбэтэр нация систиэмэтигэр пирамида курдук пуорманы көрөҕүн, ону түөрт араҥаҕа араараҕын. Бастакыта – үлэһит кылаас, бу саамай улахан, иккиһэ – сири оҥорооччулар, атыыһыттар, айар-тутар дьон, үһүс – байыаннайдар, бирисээгэ биэрдиҥ, байыаннай пуорма кэттиҥ да, барыларыттан үрдүк тураҕын уонна сэриигэ аттанаҕын, дойдугун көмүскүүгүн, уонна бүтэһик, төрдүс араҥа – пирамиданы сабар – бу салайааччылар уонна таҥара сулууспалаахтара. Онон, маннык пуорманан ханнык баҕарар цивилизацияны, уопсастыбаны көрдөххө, байыаннайдар диэн үрдүк эшелон буолар, онно өссө тиийиэххэ наада. Киһи эрэ барыта байыаннай буолбат, киһи эрэ барыта олоҕун сиэртибэлээн онно кыргыһа, кыдыйса барбат, бу чахчы олус күүстээх санаалаах дьон. Онон мин байыаннайдар, буойуннар иннилэригэр төбөбүн хоҥкутабын.

Биир оннук холобурунан соторутааҕыта Саха сириттэн дьоруой буолбут Андрей Григорьевы ааттыахха сөп. Бу киһи эрэ сөҕөр историята бирээмэ киинэ курдук, кини туһунан хартыына да устуохха сөп. Мин манна көтөн кэлэрбэр Осетия култуураҕа миниистирэ Сослан Фидаров эрийэ сылдьыбыта. Кини миигин кытта “9 рота” киинэҕэ уһуллубут доҕорум, этэр: “Саха норуотугар, баһаалыста, киэн туттуубун, махталбын тириэрдээр, уонна маннык хорсун буойун буоларга тугунан аһылыктаналларый, тугу иһэллэрий, хантан күүс ылалларый, уонна Григорьев дьиэ кэргэнигэр, ону тэҥэ саха бары буойуннарыгар убаастабылбын уонна киэн туттуубун этээр”, – диэн илдьиттээбитэ. Сослан Фидаров тылларын мин Дьокуускайга кэлэн үрдүк сыанаттан тириэрдибитим. Бу түбэлтэ, кырдьык, элбэх киһини  салыннарбыта.

– Оттон кэрэ аҥаардарга?

– Кэрэ аҥаардары толору үөрэтэргэ, билэргэ бүтүн биир киһи  олоҕо наада. Хаһан эрэ дьахталлар тустарынан былыргы кинигэҕэ ааҕан турардаахпын – бу хаама сылдьар атомнай буомба диэн. Дьахтар ньэгирэ (эниэргийэтэ) эр киһитээҕэр икки сүүс төгүл элбэх. Онон атомнай буомба эр киһи өттүттэн хонтуруолламматаҕына, кини тулалыыры барытын уматан, сиэн барыан сөп, бэйэтигэр тиийэ. Онон, эппитим курдук, эр киһи өттүттэн хонтуруол наада. Дьахтар саҥа былаачыйа баҕарар, кылгас дьууппа кэтэр уонна уулусса устун элээрэр, бары эргийэ-эргийэ кинини көрөллөр, онтон сылтаан саахал да тахсыан сөп. Уопсайынан, дьахтар сыалын-соругун туруорунан, ону толоруон баҕардаҕына, кинини туох да тохтоппот. Атомнай буомба эһиннэҕэ ол. Онон биһиги кинилэри хурустаал таас курдук өрө көтөҕө, сэрэнэн тута, көрө-истэ, таптыы уонна киэн тутта сылдьыахтаахпыт.

– Эн санааҕар, олоххор саамай улахан ситиһииҥ, кыайыыҥ тугуй?

– Мин бэйэбин билинэн, “сулус ыарыытынан” ыалдьар туһунан санаабаппын, оннук буола сатаабаппын. Хайдах эрэ барытын, бэйэм олохпун эмиэ туораттан көрөбүн, тоҕо диэтэххэ хас биирдии киһи дьылҕата кыракый киинэ. Кимиэнэ эрэ – уһун, кимиэнэ эрэ – кылгас, кимиэнэ эрэ – экшн, кимиэнэ эрэ – кэмиэдьийэ. Онон бэйэм олохпун ханнык эрэ киинэ курдук көрөбүн, режиссер идэм да ону, атыны да туораттан көрөрбөр көмөлөһөр дии саныыбын. Мин идэбин олус сөбүлүүбүн, онно табыллыбыппын дии саныыбын.

– Эн Амаду диэн ааккын мин хайдах эрэ сахалыы “Ама дуу” диэхпин баҕарабын, ол биһиэхэ улахан сэҥээрии, астыныы курдук тылбаастанар. Оттон эһиэхэ тылбааһа туох диэний?

– Амаду алтайдыы тылбааһа икки суолталаах – ыра санаа уонна сыал-сорук диэн. Ийэм сүрэхтээбит аата. Сергей Потапов эмиэ ити эн этэриҥ курдук: “Ама дуу?” (манна Амаду наһаа үчүгэйдик күлэр уонна артыыстаан интонациялаан саҥарар – Аапт.), – диэн күлэн ааттыыр уонна туохтан эрэ соһуйуу уонна “эн быһыылааххын” диэн тылбаастанар диир. Оттон мин киниэхэ наһаа сөбүлүүр потаповскай соһуйар уонна үөрэр куолаһын истээри: “У”, – диэн саамай кылгас үрүүмпэ көтөҕөр тоһу этэбин (Амаду эмиэ наһаа көрүдьүөстүк саҥаран иһитиннэрэр – Аапт.).

Доҕорум Сергей “Кыһыл көмүс маасканы” ыларыгар өйөбүл буола барбыппын өйдүүбүн. Моссовет тыйаатыр баараҕай улахан саалата дьаабылыка да түспэт гына тобус-толору, ытыс тыаһа хабыллан олорор. Дьэ, Сережа сыанаҕа таҕыста, олох сахалыы ураты көрүҥнээх, киһи эрэ хараҕа быраҕыллар, олох астык киһи киирбитэ, “Кыһыл көмүс мааскатын” ылбыта, микрофоҥҥа чугаһаабыта уонна: “У”, – диэн баран тахсан барбыта. Саала иһэ оргуйа түспүтэ, соһуйбута, өмүрбүтэ. Мин ону билигин да бу баар курдук өйдүүбүн, кинини көрдөхпүнэ, суруйсарбытыгар эмиэ, “У” дэһэбит, көрүстэхпитинэ эмиэ.

– “Солдаты” диэн сериал 2002 сыллаахха тахсыбыта уонна улахан ситиһиини ылбыта. Бу киинэни оччолорго биһиги оҕолорбутун кытары дьиэ кэргэнинэн көрөр этибит. Үлэбэр верстальщик уол баара, киниттэн компакт-диискэнэн (болванка диэн ааттыырбыт) уларсар этим, сыа-сым курдук, төннөрөбүн уонна. Онтон ыла билигин эн 70-тан тахса оруоллааххын.

– Бу сериал кырдьык миэхэ айар үлэбэр биир улахан үктэли аҕалбыта. Бу кэннэ миигин уулуссаҕа, ханна да буоллун, дьон билэр буолбута, оонньообут дьоруойум Вакутагины норуот сөбүлээбитэ. Миигин көрдөхтөрүнэ, Вакутагин диэн ыҥыраллара. Чукоткаттан сылдьар повардыыр уолчаан бу киинэҕэ олус элбэх түбэлтэҕэ, көрүдьүөстээх түгэннэргэ түбэһэр. Кини дьоҥҥо олус итэҕэйимтиэ, өс киирбэх, онон ордук көрөөччүлэр кинини ылыммыттара, сөбүлээбиттэрэ.

Мин ити оруолга бүтүн бэйэбин, кыахпын, сатабылбын барытын уурбутум, уонна бу өс киирбэх, дьоҥҥо итэҕэйии (наивность) норуоттан кэлбит дии саныыбын, ону оонньоон көрдөрө сатаабытым.

Бу туох да куһаҕана суох хаачыстыба. Холобур, нуучча остуоруйаларыгар Уйбаан, Емеля эҥин курдук оруоллары айаллар дии, кинилэр бэйэлэрин өс киирбэхтэринэн арааска барытыгар тиийэллэр, түбэһэллэр: Жар-птицаны да туталлар, кыһыл көмүс балыгы да хаптараллар, сордоҥу саҥардаллар, холуодьаска да түһэллэр. Тоҕо диэтэххэ кинилэр тулалыыр эйгэни өйдүүллэр, ис дьиҥинэн ылыналлар. Акаары Уйбаан икки убайа кэргэн ылан байаллар-тайаллар, оттон бырааттара, дьиҥинэн, акаары буолбатах ээ, кини балыктар, көтөрдөр тылларын билэр, кэпсэтэр, кини итинник майгылаах буолан, араас дойдуга барытыгар тиийэр-түгэнэр, оттон хаҕыс, сабыылаах киһи бу эйгэҕэ, дойдуга түбэспэт, тиийбэт. Ол эбэтэр ити акаары диир дьоммут, ырай дойдутугар, кэрэ сиргэ тиийэллэр.

Бу маннык өс киирбэх, дьоҥҥо итэҕэйимтиэ буолуу хас биирдии норуокка баар, ону харыстыыр, илдьэ сылдьар ыарахан. Ордук оҕо барахсаҥҥа бу баар, онтон улаатан истэҕин аайы кытаатар, кыраттан да үөрэ сылдьара аҕыйыыр, бу оҕо эрдэҕинээҕи майгытын илдьэ сылдьара ыарыыр. Онон мин бу Вакутагиным хаачыстыбатын идэбэр, үлэбэр төһө кыалларынан харыстаан илдьэ сылдьа сатыыбын.

– Инники айар былааннарыҥ туһунан ааҕааччылары кытта үллэстиэҥ дуу.

– Билигин хас да барыйаан баар. Барытын билигин кэпсээбэппин гынан баран, сайын Хакасияҕа Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмин туһунан “Самурай Вася” диэн киинэ устуохтаахпыт. Трагикомедия оҥоруохпутун баҕарабыт. Сэрии кэмигэр араас көрүдьүөстээх быһылаааннар эмиэ буолан аастахтара. Мин онно разведчик буоламмын тыылга ньиэмэстэргэ киирэбин, итирик ньиэмэстэр миигин билиэн ылаллар, кинилэргэ дьоппуон буолан көстөбүн, онон дьонум бутуйаллар. Онтон дьэ өстөөхтөрбүн кытта күүлэйдии сылдьан араас быһылааҥҥа түбэһэбит. Бу туһунан устуохтаахпыт.

Өссө биир киинэ баар, СВО туһунан, ону олоххо киллэриэхпит диэн эрэнэбин. Мариупольга уста тиийиэхтээх этибит да, билиҥҥитэ көҥүллээбэттэр. Уопсайынан былаан элбэх: оҕо да киинэтэ, остуоруйа да. Билигин Голливуд туоратыллан, бэйэбит киинэлэрбитин бэйэбит дойдубутугар прокаттыырга тоҕоостоох кэм.

Саха сирэ араас бэстибээллэргэ миэстэлэһэриттэн, инники күөҥҥэ тахсарыттан мин олус үөрэбин, уопсайынан саха киинэтин дойду тас өттүгэр тиийэ биллилэр. Саха сирэ киинэ бэстибээллэригэр наҕараада ыллаҕына, бэйэм бириис ылбыт курдук үөрэбин. “Оо, сахалар, кыайбыттар, маладьыастар!” – диибин. Биллэн турар, Саха сирин киинэтэ атын регионнарга үтүө холобур, олук буолла, Азия дойдутун киинэтин сайыннарарга тирэх, далаһа уурар.

– Биһиги, сахалар, эйигинэн улаханнык киэн туттабыт, эн биһиги уолаттарбытын, буойуннарбытын өйүүгүн, бу күннэргэ Туяра Константиноваттан госпитальга сылдьыбыккын истибитим. Уолаттары көрүстэххинэ, кинилэри кытта кэпсэттэххинэ, туох санаа үөскүүрүй?

– Бэҕэһээ оруобуна госпитальга сылдьыбытым (олунньу 16 күнүгэр – Аапт.), Саха сириттэн сылдьар волонтер кыргыттары көрсүбүтүм. Бастаан киирээт үс уолу көрсө түспүтүм. Бары эдэрдэрэ, кыраһыабайдара, наһаа ыраас, эдэркээн уолаттар олороллор, киһи хараастар, бу бэйэлээх оҕолорбутун араанньы гыммыттарыттан, сэймэктээбиттэриттэн. Хаартыскаҕа түспүппүт, видео устубутум. Оҕолор миигин көрөн олус үөрбүттэрэ, оонньообут киинэлэрбин көрбүппүт дэһэллэр. Онон мин кинилэргэ сылдьыым улахан өйөбүл буоларын билэбин, уйулҕаларыгар, ис туруктарыгар да туһалыыр.

Онтон палаталарынан сылдьыталаабытым, барыларын кытта кэпсэппитим. Онтон төннөн истэхпинэ уолаттар бэйэлэрин тылларынан, сахалыы, ыллыы олороллор этэ, хомуска оонньууллар. Хомус тыаһа, сахалыы ырыа киһи сүрэҕин бирээмэ кымаахтыыр уонна уулларар.

Волонтер кыргыттарга олус махтанабын, кинилэр куруук уолаттарга кэлэ-бара, өйөбүл буола сылдьаллар, госпиталларынан айанныыллар. Мин азиат дьүһүннээх уолаттары көрдөхпүнэ, тута хантан сылдьарын ыйыталаһабын. Холобур, бэҕэһээ биир дойдулаах уолбун булбутум, кини онно сытарын билбэт этибит. Ол курдук саха уолун билистэхпинэ ыйыталаһабын, Саха сирин  Поспредствотыгар билэллэр дуо диэн, билбэт буоллахтарына этэбит-хайыыбыт, уопсайынан, итинник хабааннаах үлэлиибит.

– СВО саҕаламмытын кэннэ үгүс биир дойдулаахтарбыт, ол иһигэр эн билэр дьонуҥ, кэллиэгэлэриҥ дойдуларыттан барбыттара, куоппуттара да диэххэ сөп. Кинилэргэ туох диэҥ этэй?

– Туох диэхпиний? Маны кинилэр бэйэлэрэ талбыттара. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр даҕаны биһиги өттүбүтүттэн анарааларга куотан барааччылар, эбэтэр төттөрү биһиэхэ кэлээччилэр бааллара, онон киһи соһуйбат. История кэрдиис кэмэ диэн баар, хатыланар дии, онон сырыы аайы сэрии буоллаҕына туох эрэ маныаха маарыҥныыр эбэһээт буолар.

Аҕа дойду сэриитин кэмигэр биһиги Левитаммытын төһөлөөх көрдөөтүлэр этэй? Биир биллиилээх актер ньиэмэстэргэ куоппут, ол иннинэ кинини Сэбиэскэй Сойууска олус ытыктыыллара, бирээмэ ньээҥкэлииллэрэ үһү, оннук таптыыллар эбит. Бу киһи өстөөхтөргө куоппутун, ньиэмэстэр Левитаны эккирэтиспиттэрин курдук, биһиги разведкабыт бу таҥнарыахсыт артыыһы көрдөөбүт. Бүтэһигэр кинини булан дьууктаабыттар, оттон биһиги Левитаммытын – суох. Онон бу да холобурга маарынныыр история олус элбэх диэн өйдүүгүн.

– Биһиги Сахабыт сиригэр эн хаста да сырыттыҥ. Саамай чаҕылхай өйдөбүллэр туохтарый?

– Мин саамай сөбүлүүрүм – тымныы, чуолаан тыйыс дойду,  Саха сирин, тымныыта. Москва тымныыта хайдах эрэ сиикэй, курус, туга эрэ тиийбэт курдук, оттон эһиги тымныыгыт, Сибиир тымныыта киһини эрэ дьигиһитэр, астыннарар. Мин эһиэхэ тиийдэхпинэ бэргэһэбин бастаан устан кэбиһэбин, онуоха: “Кэтэ оҕус, хайдах буоллуҥ, тымныйыаҥ”, – диэтэхтэринэ, “Тымныынан астына түһүүм ээ”, – диибин.

Өссө аскыт олус минньигэс, мин эти уонна балыгы аһара сөбүлүүбүн, астынабын, тоҥ балык, индигирка... Биллэн турар, алмаас, киэргэл, ону таһынан наһаа кыраһыабай кыргыттар бааллар.

Саха сиригэр өссө худуоһунньуктаргыт олус талааннаахтар, үөһээ дойдуну, олоҥхо дьоруойдарын хайдах курдук уруһуйдуулларый, маны барытын эмиэ наһаа интэриэһиргиибин, уруулуу көрөбүн.

Мин элбэх дойдуну кэрийэбин, айанныыбын, араас омук дьонун кытта билсэбин, кэпсэтэбин. Онуоха Алтай түүр омуктан төрүттээх, биһиги онтон кэлбиппит, үгүс норуот биһиги дойдубутун киин сир диэн ааттыыллар. Мин онуоха дакаастабылы көрдүү сатаабытым, элбэҕи толкуйдааабытым.

Уонна биир дакаастабылы булан ылбытым. Биһиэхэ 12 туомнаах эпос баар, хас биирдии туома 4-5-6 дьахтар линиялаах, кылгастык эттэххэ, онно ыһыах, олоҥхо, Алып-Манаш, киргизтэр манастара, уопсайынан араас омуктар эпостарын сюжетнай линията, историята баар, бу дьэ олус астык. Алтайдыы тылынан ааҕан саҕалаан баран сүрдээҕин соһуйбутум. Маадай-Кара диэн эпоһы эрэ нуучча уонна саха тылыгар тылбаастаабыттар эбит. Ол да буоллар, ону тэҥнииргэр иһитиннэрии 50 бырыһыанын сүтэрэргин билэҕин. Оттон алтай тылынан остуоруйалары ааҕарбар олох былыргы тыллары булбутум, ону суолтатын, арааһы барытын туһанаҕын да, сороҕун өйдүүгүн, сороҕун – суох. Онно биир остуоруйа баар – кустук өҥнөрүн туһунан, хас биирдии кустукка сэрии историята кистэнэ сылдьар. Ону киһи эмиэ сороҕун эрэ өйдүүр. Маннык ураты эпостар биһиэхэ бааллар диэн ити кэпсиибин.

– Бүтэһиккэ, ааҕааччыларга, бэйэҥ сүгүрүйээччилэргэр тугу баҕарыаҥ этэй.

– Биллэн турар, барыларыгар эйэ түргэнник олохтонорун, үөһэлэр кэпсэтэ охсоллоругар баҕарыам этэ.

Эппитим курдук дьахтар – атомнай буомба. Онон эр дьоҥҥо туһаайан, кэргэҥҥин кытары эйэлээхтик олоруоххун, истиҥ сыһыаны олохтуоххун баҕарар буоллаххына, кэргэҥҥин кыыһыҥ курдук санаа, хайдах баарынан ылын, кини хаппырыыһын, тугу толкуйдуурун кыыскар курдук көр диэн сүбэлиибин. Мантан сымнаан киирэн барыаххыт, бэйэҕитин баттатыаххыт суоҕа, эр киһи быһыытынан үрдүк кэрдиискэ син биир тахсыаххыт. Онон эйэлээх буолуҥ, күн сиригэр эйэ уонна таптал туругурдун!

Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан.

Матырыйаал сурулларыгар күүс-көмө буолбут «Саха-волонтер» хамсааһын салайааччыта Туяра Константиноваҕа туһунан махтал.