Алексей Павлов: «Тыйаатыр — тыыннаах искусство»

Сахабыт сиригэр тыйаатыр искусствота балачча кэмҥэ дьоһун таһымнаахтык үүнэн-сайдан кэллэ. Саха сирин олохтоохторо искусство бу ураты эйгэтигэр чугастарын тыйаатырдарбыт ситиһиилээх үлэлэригэр көрүөххэ сөп.  Ол курдук, Сахабыт сирин кэлэктииптэрэ араас бэстибээлгэ чаҕылхайдык кытталлар, кинилэри ханна да тиийдэллэр сэҥээрэ, бэлиэтии көрөллөр. Биир оннук үлэлээх-хамнастаах, хас да көлүөнэ көрөөччүтүн кутун туппут инникилээх тэрилтэнэн Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра буолар.

Бүгүҥҥү хаһыаппытыгар Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын уус-уран салайааччыта, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ норуодунай артыыһа, РФ Бырабыыталыстыбатын Федор Волков аатынан бириэмийэтин лауреата, «Култуураҕа уонна искусствоҕа үтүөлэрин иһин» уордьан кавалера, СӨ култууратын уонна искусствотын бочуоттаах үлэһитэ Алексей Прокопьевич Павлов ыалдьыттыыр.

– Алексей Прокопьевич, аан бастаан режиссер, артыыс идэтигэр хайдах кэлбиккин, тоҕо бу идэни талбыккын кэпсээ эрэ.         

– Артыыс буолар баҕам, бу идэни талыым төрөппүттэрбин кытта ыкса ситимнээх. Ол курдук, миигин аан бастаан сыанаҕа таһаарбыт киһинэн аҕам Прокопий Алексеевич Павлов буолар. Бэйэтэ саха тылын, литературатын учуутала идэлээх, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала. Оҕо эрдэхпитинэ оскуолабытыгар кылаастар икки ардыларыгар уус-уран самодеятельноһы көрүүгэ күрэхтэһии буолара. Ол курдук, 6-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына, биһиги кылаас кэнсиэр бэлэмниирбитигэр аҕам илиигэ кэтиллэр куукула булан аҕалбыта уонна «Хотугу сулустан» көрдөөх кэпсээннэри аах» диэбитэ. Кэнсиэр буолар күнүгэр бүлүүс сабыылаах остуол анныгар олорон, куукулабын быктаран, хамсатан, сүүрдэн, «Хотугу сулус» сурунаалтан көрдөөх кэпсээннэри аахпытым.  Ол онно учууталлар да, оҕолор да күлүү бөҕө буолбуттарыгар олус соһуйбутум: артыыс буолбатах буоллаҕым, оҕо киһи «бу мин кэпсээбиппэр күлэллэр, үөрэллэр эбит» диэн үөрэ сөхпүтүм. Ол кэннэ 7-с кылааска аҕам аны сыанаҕа таһаарбыта. Бу сырыыга куукулата суох бэйэм тахсан кэпсээбитим. Сыанаҕа аан бастаан тахсыыларым бу курдук саҕаламмыттара. Аны туран, 9-ка эҥин үөрэнэ сылдьан Дьахтар күнүгэр ийэбэр уонна балтыбар анаан дьиэбэр кэнсиэр көрдөрөр этим. Таҥас сабыылаах хос аанын арыйан тахса-тахсабын көрдөөҕү кэпсиибин, эмиэ даҕаны артыыстары, саха ырыаһыттарын пародиялыыбын... Өссө ол кэнсиэрдэрбин магнитофоҥҥа устар этим (күлэр).

Онус кылааһы бүтэрэн баран «Ханна үөрэнэ барыахха? Тугу гыныахха? Ханнык үөрэҕи таламмын олохпор суолбун булабын, ханнык идэлэнэн килиэптээн сиибиний?» диэн толкуй бөҕөҕө түһэн мучаанньа буола сырыттахпына, биир киэһэ ийэм чэй иһэ олорон: «Өлүөсэ, эн сирэйиҥ-хараҕыҥ «босхо» ээ, арай, артыыс буоллаххына?» – диэтэ. Ону истэн эмискэ туох эрэр ыарахан баҕайы сүгэһэртэн босхоломмут курдук чэпчээн хааллым. «Кырдьык даҕаны, артыыс буолууһубун ээ» диэн санаа үүйэ-хаайа тутта.  Инньэ гынан, аармыйаттан кэлээт да, култуурунай-сырдатар училищеҕа үөрэнэ киирбитим. Оччолорго Саха сирин үөрэх тэрилтэлэригэр артыыс идэтин салаата суох. Онон, артыыс идэтигэр чугас, майгынныыр диэн, режиссер салаатыгар киирбитим. Бастакы кууруска киирээппитин кытта режиссураҕа үөрэтэр учууталбыт Иван Иванович Бурцев биһигиттэн талан, АТОС (агитационный творческий отряд студентов) диэн агитбиригээдэҕэ ылаттаабыта. Онно миигин аны хамандыырынан таллылар. Быыбар эҥин буоллаҕына, улуустарынан сылдьан гастроллуур этибит. Ол онно мин биллэрээччи да буолабын, сыаҥкаҕа да оонньуубун, көрдөөх кэпсээни да кэпсиибин. Дьэ бу гастролларга сылдьан көрөөччү ытыһын тыаһын, күлүүтүн-салыытын иҥэринэммит, сыанаҕа таттарыыбыт, талаһыыбыт өссө күүһүрэн барбыта.

Училище кэннэ Улан-Удэтааҕы култуура институтун тыйаатыр режиссерун салаатын бүтэрбиппит. Онно даҕаны, бэйэбит училищебытыгар да актер маастарыстыбатын, сыанаҕа туттууну-хаптыыны эҥин, үҥкүүнү, грими – артыыска сыһыаннааҕы барытын үөрэтэллэр этэ. Дьэ ити курдук үөрэнэн, режиссер идэтин ылбытым.

– Артыыс айар-тутар үлэтэ хайдах саҕаламмытай?

– Артыыстааһыны эстрадаттан саҕалаабытым. Өссө эрдэ, култуурунай-сырдатар училищеҕа үөрэнэ сылдьан, Щепкин аатынан училищеҕа туттарсан көрөөрү, бастакы тууртан сыыйыллан хаалбытым. Көрдөөх кэпсээн эҥин кэпсээбитим кэннэ «сиппит-хоппут, бэлэм артыыс сылдьар, киһи үөрэтэн туһаммат, «буорту» буолбут» диэн ылбатахтара (күлэр). Сыанаҕа тахса үөрүйэхтэммит киһи быласталыын курдук буолуо суох быһыылаах диэтэхтэрэ...

Ол да буоллар син биир артыыс буолар, сыанаҕа тахсар баҕабын ыһыктыбакка сылдьан, «Кыым» хаһыакка «кэпсэтии-ипсэтии жанрыгар артыыстары көрдүүбүт, ким баҕалаах кэлэн көрсүөххүтүн сөп» диэн биллэриини түбэһэ көрдүм. Эстрада тыйаатырын дириэктэрэ Василий Васильевич Филипповка киирбиппэр, көрөн-истэн бараннар, «Чороон» вокальнай-инструментальнай ансаамбылга конферансьенан, биллэрээччинэн ылбыттара. Онно ыллыылларын быыһыгар көрөөччүнү көрдөөх кэпсээнинэн, монологунан саататар, сэргэхситэр этим. Ол курдук эстрадаҕа үлэм саҕаламмыта. Онтон бэйэбит «Наара суохтар» диэн эстрада миниатюраларын тыйаатырын тэриммиппит. 1992 с. бу тыйаатырбыт судаарыстыбаннай статустаммыта. 1996 сылтан туһунан тыйаатыр буоламмыт үлэлии-хамныы сылдьабыт, 33-с сезоммутун түмүктээн эрэбит. Тыйаатыр тэриллиэҕиттэн ааппыт хаста да уларыйбыта. Ол курдук, 2002 с. «Наара суохтартан» СӨ Көргө-күлүүгэ уонна сатираҕа судаарыстыбаннай тыйаатыра диэн ааттаммыппыт. Аны, көрүнэн-күлүүнэн үлэлии сырыттахпытына,  оччолорго вице-бэрэсидьиэн Евгения Исаевна Михайлова приемҥа ыҥыран, РФ Бырабыыталыстыбатыгар отчуоттарыгар биир итэҕэс баарын – Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр эдэр көрөөччүгэ аналлаах тыйаатыр суоҕун ыйбыттарын эттэ. «Оннук хайысхалаах тыйаатыр буолуо этигит дуо?» – диэн сорук туруорбута. Ол саҕана 1998 с. үлэлиир «Наара суохчааннар» диэн оҕо устуудьуйалаах этибит. Ону таһынан оҕолорго аналлаах «Дьиибэ-дьээбэ оҕолор» диэн уус-уран ааҕыы куонкуруһун ыытарбыт, оҕолорго испэктээктэри да туруорарбыт. Онон оҕону кытта үлэлии үөрүйэхпит диэн эрэх-турах санаалаах, туох даҕаны уустуга, тыаһа-ууһа суох Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра буолан хаалбыппыт. Онтон 2008 с. СӨ Үүнэр көлүөнэтин судаарыстыбаннай тыйаатыра буоламмыт оҕолорго, ыччаттарга анаан үлэлии-хамныы сылдьабыт.

Ити курдук эстрада артыыһыттан саҕалаан баран билигин драма артыыһын быһыытынан испэктээктэргэ оонньуу сылдьабын. Артыыс буолбут суолбун кэпсээтэххэ, чэ, ити курдук.

– Кэргэҥҥиниин, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Матрена Степановналыын, өр сылларга биир тэрилтэни салайан, иилээн-саҕалаан үлэлэтэҕит. Бастаан хайдах билсэн ыал буолбуккутуй?

– Матрена Степановнаны кытта култуурунай-сырдатар училищеҕа биир салааҕа үөрэммиппит. Аан бастакы көрсүһүүбүт айар талааны көрдөрөр эксээмэҥҥэ этэ. Онно мин омуктуу суруктаах араҕас өҥнөөх футболка, муру-муодунай джинсовай көстүүм иилинэн, лаахтаах бачыыҥка кэтэн, одьукулуон бөҕөнү үрдүбэр куттан, киэргэнэн аҕай кэллим. Арай ол элээрэн кэлбитим, эксээмэн туттарар аудиториябыт иннигэр ким хайдах уочаратынан киирэрин суруйан испииһэк ыйаабыттар. Мин иннибэр Михайлова Мотя диэн суруллубут. Мин ким кэнниттэн киирэрбин билээри: «Михайлова Мотя ким-и-эй?» – диэтим. Онуоха кэннибэр сиип-синньигэс, наап-нарын куолас: «Ми-ин», – диэтэ. Хайыһан көрбүтүм, арай, хараҥа соҕус көрүдүөргэ симиттибит аҕай үчүгэйкээн баҕайы кыысчаан турар эбит. Ону көрөн сүрэҕим «мөҕүл» гынна. Дьэ онтон ыла кинини көрөн-истэн, киниэхэ «ыалдьан» барбытым. Бииргэ үөрэнэр дьон сиэринэн син билсиһэн алтыһарбыт. 1980 с. устудьуоннар тутар этэрээттэригэр сылдьан ордук чугаһаспыппыт. Үлэлии сылдьан оонньоон Мотя биһикки «биир ыал» буолан хааллыбыт, строй этэрээккэ сылдьар оҕолордоохпут. Ол курдук, эмискэ өйдөөтөххө, строй этэрээккэ сылдьан номнуо «ыал буолан» хаалбыт эбиппит (күлэр). Аан бастаан дьиҥнээхтик чугасаһыыбыт ол строй этэрээккэ индийскэй киинэни көрүүбүтүгэр этэ. Арай биир киэһэ киинэни көрөөрү Мотя биһикки сэргэстэһэ олордубут. Көрбүтүм кыыһым киинэни көрө-көрө ытаа да ытаа буолар. Онно хайдах эрэ уоскутаары илиибин илиитин үөһэ уурбуппар ылбата. Ол киэһэ строй этэрээппит олорор сиригэр сиэттиһэн барбыппыт. Ити курдук 80 сыл сайыныттан ыла бииргэ сылдьабыт. Бииргэ буолбуппут быйыл 45 сыла буолла.

– Дьиэ кэргэн биир эйгэҕэ үлэлиирэ хайдах дии саныыгын?

– Биир эйгэҕэ үлэлиир үчүгэй бөҕө буоллаҕа. Дьиэбитигэр – биир, үлэбитигэр – биир. Дьиэбит да, үлэбит да булкуллан хаалбыт дьоммут (күлэр). Киэһэ чэйдии олорон үлэбит туһунан «сарсын ону гыныахха», «ону маннык гыныахха баар эбит» диэн кэпсэтэбит, сүбэлэһэбит. Сарсыарда эмиэ үлэҕэ бараары туран «билигин баран маны гыныахха» дэһэбит. Өрүү бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн биэрэбит, идиэйэлэрбитин холбоон, эттээн-сииннээн, олоххо киллэрэн баччааҥҥа диэри биир сүбэнэн үлэлээн кэллибит.

– Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар күн бүгүн хас артыыс үлэлиирий?

– Билигин 24 артыыстаахпыт. Кэлэктииппит эдэр. Сүрүн састааппыт – эдэрдэр. Үс көлүөнэ Щепкин аатынан Үрдүкү театральнай училище выпускниктара бааллар. 1974 с. бүтэрбит кырдьаҕас көлүөнэттэн СӨ норуодунай артыыһа 77 саастаах Петр Евсеевич Андреев – тыйаатырбыт саамай аҕам саастааҕа. Ол кэнниттэн «Щепкини» 2002 с. бүтэрбит Федот Львов, Владимир Охлопков, Анна Флегонтова көлүөнэлэрэ кэлэр. Билигин өссө үһүс көлүөнэлэр кэлэн иккис сылын үлэлии сылдьаллар: Айталыына Яковлева, Мичил Хомподоев уонна Сергей Эверстов. Уонна оттон Арктическай институт драма уонна киинэ артыыһын салаатын бүтэрбиттэр бааллар. Ити курдук олус үчүгэй кэлэктиип түмсэн, бары биир дьиэ кэргэн курдук үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Туох баар үөрүүбүт-хомолтобут барыта биир, дьоро түгэннэри кэлэктиибинэн бэлиэтиибит, айылҕаҕа сылдьабыт, бырааһынньыктарга тэҥҥэ үөрэбит-көтөбүт.

– Алексей Прокопьевич, эн артыыс быһыытынан киинэҕэ да уһуллаҕын,  тыйаатырга да оонньуугун. Киинэ артыыһа тыйаатыр артыыһыттан туох сүрүн уратылааҕый?

– Мин бэйэм тыйаатырга оонньуурбун ордоробун. Санаабар, тыйаатыр сыанатыгар ордук тахсыылаахтык оонньуур курдукпун. Уобарастары арыйыыга киэҥ кыах бэриллэр. Оттон киинэҕэ бу олоххо баар курдук туттан-хаптан көрдөрүөхтээххин. Аны киинэҕэ хас эмэ дубль оҥороллор. Онтон биири талан, быһан-отон киллэрбиттэрэ үйэ-саас тухары хаалар. Испэктээккэ хас көрдөрүү аайы оруолгун оонньууруҥ хатыламмат, биир оруолу оонньооһун сырыы аайы син биир туох эрэ атыннаах, эбиилээх-көҕүрэтиилээх буолар. Көрөөччүттэн элбэх тутулуктаах, ыкса ситимнээх тыыннаах искусство буоллаҕа. Көрөөччү көрдөрүүнү хайдах ылынарын, тугу ылымматын, тугунан тыынарын киһи үлэлээн-хамсаан бардаҕына этинэн-хаанынан таайан билэр буолар эбит. Онтон сиэттэрэн тугу эрэ ылан быраҕыллар, сороҕор эбэн, киллэрэн бэриллэр. Тыл да өттүгэр, мизансценаҕа даҕаны уларыйыы киириэн сөп. Холобур, бу иннинэ олорон эрэ саҥарбыт буоллаххына, аныгыскыга төкүнүйэ түһэн баран саҥарыаххын сөп диэбит курдук... 

– Тыйаатыр кэнники кэмҥэ ситиһиилэрин сырдата түһүөҥ дуо?

– Быйыл биһиги «Кыһыл көмүс мааскаҕа» номинант буолбуппут. Бу — тарбахха баттанар биир улахан ситиһиибит. Муус устар 30 күнүгэр Москваҕа Таганка тыйаатырын саҥа сыанатыгар бэстибээл чэрчитинэн «Мин баар буолуохтаах хаартыскам» диэн Виктор Астафьев кэпсээнинэн эдэр режиссербут Антон Ботаков туруоруутунан, худуоһунньукпут Мария Иванова сценографиятынан испэктээги көрдөрдүбүт. 200 киһи киирэр саалатыгар ыы-быччары көрөөччү муһунна. Кэлбит дьонтон сахата аҕыйах, үксэ нууччалар. Испэктээккэ нуучча дэриэбинэтин ойуулуур кэпсээни сахатытан көрдөрүллэр. Синхроннай тылбааһа тута үөһэ көстө турда. Көрөөччү олус үчүгэйдик ылынна, өйдөөтүлэр. Онтон олус үөрдүбүт, астынныбыт. Биир дойдулаахтарбыт сөбүлээбиттэрин биллэрэн махтанан тыл эппиттэрэ. Москва олохтоохторо да сөбүлээбиттэрин биллэрэн, «маннык испэктээктэр наадалар эбит» диэн санааларын үллэстибиттэрэ. Биһиги эмиэ билиҥҥи кэмҥэ сырдыкка, кэрэҕэ сирдиир испэктээктэр наадалар дии саныыбыт. Бу испэктээккэ, холобур, күүстээх доҕордоһуу тиэмэтэ көстөр, сиэн эбэтин кытта истиҥ сыһыана да ойууланар. Ону көрөн үгүс көрөөччү уйадыйар. Доҕордоһуу даҕаны, эбэлээх сиэн сыһыаннара да хаһан баҕарар кэмиттэн, сириттэн тутулуга суох олоххо баар көстүүлэр. Онон көрөөччү тута өйдүүр, ылынар. Уонна оттон дойдубут хайа да муннугар олорооччулар бука бары олохпут укулаата биир, маарыннаһар да буоллаҕа.

– Кэнчээри ыччакка тыйаатыр ускуустубатын иҥэрии Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын биир сүрүн соруга буолар. Онно туһаайан хаһыс да сылын оҕо устуудьуйаларын тэрийэн үлэлэтэҕит. Аҕыйах хонуктааҕыта биир устуудьуйаҕыт дьоһун ситиһиилэммитин туһунан кэпсээн тураллар.

– Биһиги оҕолорго анаан икки устуудьуйалаахпыт. Бастаан 1998 с. Матрена Степановна «Наара суохчааннар» диэн оҕо устуудьуйатын тэрийбитэ. Онно Дьокуускай куорат оскуолаларын оҕолоро дьарыктанар этилэр. Көргө-күлүүгэ сыһыаннаах чабырҕах, көрдөөх кэпсээн, монолог, пантомима, клоунада курдук кэпсэтии жанрын устуудьуйата. Кэлин 2010 с. «Тускул» диэн мусукаалынай-театральнай устуудьуйаламмыппыт. Ону Вера Павловна Ефремова, СӨ култууратын туйгуна, салайар. Бэйэтэ мусукаалынай үөрэхтээх педагог. Бу устуудьуйаҕа ырыалаах, үҥкүүлээх мюзикл курдук, тыйаатырдыы даҕаны, испэктээктэри туруораллар, нууччалыы тыллаах устуудьуйа. «Тускулларбыт» Турцияҕа баран турок тылынан испэктээк көрдөрөннөр, туроктары сөхтөрөн кэлбиттэрэ. Иккис устуудьуйабытын эмиэ Матрена Степановна идиэйэлээн, оҕолорбут төрөөбүт тылларынан саҥаралларыгар олук буолар сахалыы тылынан оҕо устуудьуйата хайаан да баар буолуохтаах диэн санааттан, «ҮКТэн» диэн (Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра – эн)  ааттаан, былырыын олунньу 4 күнүттэн үлэлэппиппит. Устуудьуйаны СӨ үтүөлээх артыыһа Мария Никитична Данилова салайар. Артыыс маастарыстыбатыгар, сыанаҕа тутта-хапта сылдьыыга, саҥарыы үөрүйэҕэр бэйэбит тыйаатырбыт артыыстара уһуйаллар, эбии үөрэхтээһин быһыытынан үөрэтэллэр, дьарыктыыллар. Биир сыл иһигэр устуудьуйа оҕолоро икки испэктээги бэлэмнээтилэр. Суорун Омоллоон «Хотойдор хоту көтөллөр» диэн пьесатынан «Көтөрдөр хоту көтөллөр» диэн бастакы испэктээктэрин сүрүн худуоһунньукпут Прасковья Дмитриевна Павлова бэйэтин идиэйэтинэн, «бу оҕолор талааннарын арыйарга ордук барсар эбит» диэн, туруорбута. Онно кини бу айымньыга ким да көйгөтүтүллүбэт, оҕолор бары сүрүн оруолларга буолаллар эбит диэн сүрүн санаанан сиэттэрбитэ. Былырыын Аан дойдутааҕы Оҕо көмүскэлин күнүгэр, бэс ыйын 1 күнүгэр, сыанаҕа турбута. Көрөөччү биһирээбитэ. Бу испэктээкилбит аҕыйах хонуктааҕыта Бүтүн Арассыыйатааҕы «Урукку остуоруйаны саҥалыы туруоруу» тыйаатыр бэстибээлигэр 1-кы истиэпэннээх лауреат аатын ылла. Онтон олус диэн үөрэ-көтө сылдьабыт. Оттон иккис испэктээктэрин – саха остуоруйатынан «Таал-Таал эмээхсини» – быйыл эмиэ Аан дойдутааҕы Оҕо көмүскэлин күнүгэр көрдөрүөхтээхпит. Биһиэхэ урут-уруккуттан, устуудьуйалар тэриллиэхтэриттэн, бэс ыйын 1 күнэ устуудьуйабыт күнүн быһыытынан бэлиэтэнэр. Ол курдук, бэс ыйын 1 күнүгэр күнүс 12.00 чаастан «Тускул» нууччалыы тылынан устуудьуйабыт Антон Ботаков сценарийынан, туруоруутунан «Дети войны» испэктээги көрдөрүө. Оттон сахалыы устуудьуйабыт сүрүн худуоһунньукпут Прасковья Павлова режиссердаабыт саха норуотун остуоруйатынан «Таал-Таал эмээхсин» испэктээгэ күнүс 15.00 чааска буолуо. Бу күн Оҕо бырааһынньыга тэриллиэ, фойеҕа фотозона туруо, тыйаатыр иннигэр маассабай оонньуулар ыытыллыахтара, аниматордар оҕолору үҥкүүлэтэн, оонньотон сэргэхситиэхтэрэ. Куораппыт олохтоохторун, ыалдьыттарын бу кэрэ бырааһынньыкка кэлэн көхтөөхтүк кыттыҥ, оҕолоргутун кытта дуоһуйа сынньаныҥ диэн ыҥырабыт.

– Аны бу аҕыйах хонуктааҕыта «Улуу Кыайыы хотойдоро» диэн саҥа испэктээккит сүрэхтэннэ...

– Ыам ыйын 24 күнүгэр бу Любовь Васильева пьесатынан, СӨ үтүөлээх артыыһа Валентина Якимец туруоруутунан саҥа испэктээкпит премьерата буолла. Саха дьоруойдарын туһунан маннык испэктээги туруорар туһунан толкуй өссө 2015 с., Кыайыы 70 сылыгар, киирбитэ. Кэлэр көлүөнэҕэ, эдэр ыччакка кинилэр ааттарын тилиннэриэххэ наада эбит диэн санаабын Валентина Афанасьевнаҕа эппитим. «Бу Бүлүү үс дьоруойун туһунан испэктээги туруоруоҥ этэ дуо» диэбиппэр тута сөбүлэспитэ. Ол гынан баран оччолорго туруорарга сөптөөх сценарийбыт даҕаны, пьесабыт даҕаны суох этэ. Ол оннугар ССРС Дьоруойа, сахалар чулуу снайпербыт Федор Матвеевич Охлопков туһунан саха норуодунай суруйааччыта Егор Неймохов «Улуу буойун» диэн айымньытынан испэктээги тыйаатырбыт сүрүн режиссера СӨ искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ Александр Титигиров туруорбута. Онно Федор Охлопков уола Роман Федорович, Егор Неймохов кэргэнэ Мария Петровна кэлэннэр көрөн-истэн, сүрдээҕин астынан, үөрэн-көтөн, долгуйан барбыттара. Ол бэйэтэ биһиэхэ олус улахан наҕараада кэриэтэ этэ. Кыайыы 75 сылыгар аны хамсык туран, ити идиэйэбит эмиэ олоххо киирбэккэ хаалбыта. Дьэ быйыл, Кыайыы 80 сылыгар, Валентина Афанасьевна Любовь Ивановнаны кытта үлэлэһэн, пьеса суруйуллан, испэктээкпит сүрэхтэннэ. Манна 1990 с. Дьоруой буолбут Николай Алексеевич Кондаков, Николай Саввич Степанов уонна Алексей Афанасьевич Миронов тустарынан кэпсэнэр. Кинилэр сэрии сылларыгар дьоруойдуу быһыыны оҥорбуттара кэмигэр кыайан бэриллибэккэ хаалбытын, наградной докумуоннарын архыыптан буланнар, ону туруорсаннар, Кыайыы 45 сылыгар Дьоруой аата иҥэриллибитэ. Дьэ ону кэпсиир туруоруубутун Николай Алексеевич кыыһа, уола уонна Николай Саввич оҕолоро, сиэннэрэ элбэх буолан кэлэн көрдүлэр-иһиттилэр. Ити курдук утум быстыбат, салгыы баран иһэр. Улуу Кыайыыны уһансыбыт аҕа көлүөнэбит ситиспитэ биһигини саҥа Кыайыыларга сирдиир сытыы кынаппыт, суолдьут сулуспут. Быһата, бу испэктээги Улуу Кыайыы Арассыыйа норуоттарын түмэр сомоҕо күүс буолар диэн санааттан туруордубут диэн этиэхпитин сөп.

– Билигин дьон тыйаатырга төһө сылдьарый?

– Биһиги биир үксүн оҕолорго туһаайан үлэлиибит, оҕолорго аналлаах испэктээктэри оскуолаҕа үөрэтии бырагырааматыгар сөп түбэһиннэрэн туруорабыт. Тыйаатырга оҕо сылдьыыта олус үчүгэй. Кыра саастаахтарбытыгар остуоруйалары көрдөрөбүт, төрөппүттэр, учууталлар оҕолорун аҕалаллар. Инньэ гынан саалабыт өрүү толору. Улахан да дьоҥҥо сыһыаннаах испэктээги көрдөрдөхпүтүнэ, дьон хото кэлэр. Онон билигин дьон тыйаатыртан тэйдэ диир кыах суох. Син биир тыйаатырга интэриэс баар. Тыыннаах искусство буолан көрөөччүгэ олус чугас. Дьиҥнээх эмоцияны киһи бу илэ-бааччы тыйаатырга эрэ көрөр. Ол тардар, сэҥээрдэр, ол иһин дьон сэргиир диэн этиэхпитин сөп. Онтон биһиги үөрэбит эрэ. Биһиги улахан тыйаатырдарга көрөөччүлэри бэлэмниибит. Оҕолор биһиги туруорууларбытыгар сылдьа үөрэнэн, испэктээк диэн маннык эбит диэн өйдөбүлү ылан, сөбүлээн, инникитин улахан тыйаатыр көрөөччүлэрэ буола улаатыахтара турдаҕа. Оннук сыаллаах-соруктаах үлэни ыытарга кыһаллабыт.

–  Кэпсэтиибит түмүгэр тыйаатыр инники былааннарын сырдата түһүөҥ дуо?

– Биһиги Чечня өрөспүүбүлүкэтигэр Грознай куоракка «Федерация» диэн тыйаатырдар бэстибээллэригэр ыҥырыы тутан олоробут. Балаҕан ыйын 21-29 күннэригэр буолуохтаах. Бу бэстибээлгэ былырыын эмиэ кыттан турабыт. Николай Лугинов «Нуоралдьыма чараҥар» айымньытынан Антон Ботаков туруоруутунан испэктээги көрдөрбүппүт. Бу бэстибээлгэ олус элбэх тыйаатыр сайаапка түһэрэр. Онно сүүһүнэн испэктээктэн уонча эрэ испэктээги талан ылаллар, улахан сүүмэрдээһини ааһаҕын. «Кыһыл көмүс мааскаҕа» эмиэ 700-тэн тахса сайаапка киирбититтэн 40 эрэ испэктээги талбыттара, олор истэригэр биһиги «Мин баар буолуохтаах хаартыскам» туруоруубут киирбитэ. Онон маны биһиги улахан кыайыы диэн олоробут. «Кыһыл көмүс маасканы» ылбатахпытына да, Арассыыйа 40 бастыҥ испэктээгин иһигэр киирбиппит улахан сыанабыл. Бэстибээл түмүгэ бэс ыйын 26 күнүгэр биллиэхтээх. Казань куоракка буолуо. Камал аатынан Татарстан судаарыстыбаннай тыйаатыра 700 миэстэлээх саалалаах саҥа дьиэҕэ киирбитэ. Бу Арассыыйаҕа ханна да суох тыйаатыр дьиэтэ диэххэ сөп буолуо. РФ култуураҕа миниистирэ Ольга Любимова уонна Арассыыйа тыйаатырдарын үлэһиттэрин түмсүүтүн бэрэссэдээтэлэ Владимир Машков баран көрөн, сөҕөн, «Кыһыл көмүс мааска» түмүгүн таһаарыыны манна тэрийиэххэ наада диэбиттэрэ. Үчүгэй үлэлээх тыйаатыр диэйэтэллэрэ бу тыйаатыры кэлэн көрдүннэр диэн санааттан. Урут Москваҕа буолар этэ. Быйыл бастакытын атын региоҥҥа ыытыллыахтаах.

Уонна быйыл 34-с сезоммутугар Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах Михаил Шолохов «Аҕа дьылҕата» диэн айымньытынан сүрүн режиссербут Александр Титигиров туруоруутунан испэктээк туруохтаах. Ону сэргэ буоларын курдук улуустарынан гастроллар баар буолуохтара.

– Алексей Прокопьевич, санааҕын үллэстэн сэһэргэспиккэр махтал буоллун, үүнэр көлүөнэни иитэр-үөрэтэр соруккут таһаарыылаах буоллун, кэлэктиип айар-тутар үлэтэ өрүү ситиһиилэнэ турдун!

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан